Mixail Neyjmakov: “Yaxın vaxtlarda Moskvanın Qarabağla bağlı danışıqlara yanaşmasını korrektə edəcəyi istisnadır”
Ötən həftənin əsas siyasi hadisələrindən biri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də daxil olmaqla, dünyanın bir çox dövlətlərinin liderlərinin iştirak etdiyi Münhen Təhlükəsizlik Konfransı oldu. Təbii ki, konfransın əsas mövzusu Ukrayna müharibəsi idi.
Bununla belə, Azərbaycan və Ermənistan auditoriyası üçün ən aktual mövzu Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik arxitekturası, Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanması perspektivləri və Qarabağ məsələsi olub.
AYNA-nın Münhen Konfransında səslənən Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik məsələləri mövzusunda suallarını rusiyalı politoloq, Siyasi və İqtisadi Kommunikasiyalar Agentliyinin analitik layihələrinin direktoru Mixail Neyjmakov cavablandırıb.
- Münhen Konfransında Azərbaycan Prezidenti iki ölkənin sərhədində - Zəngəzur dəhlizinin hər iki başında, eləcə də Laçın rayonu ilə Ermənistan sərhədində nəzarət-buraxılış məntəqələrinin yaradılmasını təklif etdi. Bu təklifin həyata keçirilməsi ehtimalı nə qədərdir?
- Bildiyiniz kimi, Laçın dəhlizi ilə bağlı 2020-ci ilin noyabrında imzalanmış üçtərəfli bəyanatın şərhinə dair mübahisələr 2022-ci ilin dekabrından çox-çox əvvəl aparılıb və təkcə Bakı, İrəvan və Moskva iştirak etmirdi. Məsələn, hələ 2021-ci ilin yanvarında Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu açıq şəkildə bu nəqliyyat arteriyasının işləməsinin nüanslarına toxunmuşdu. Erməni tərəfi xatırladır ki, üçtərəfli bəyanatın 6-cı bəndinə əsasən, bu dəhliz “Rusiya Federasiyasının sülhməramlı kontingentinin nəzarəti altındadır”.
Öz növbəsində, Azərbaycanda bir çox ekspertlər və jurnalistlər qeyd ediblər ki, eyni sənədə əsasən, Bakı “Laçın dəhlizi boyunca hərəkətin təhlükəsizliyinə təminat verir” və bu, onların fikrincə, Ermənistanla sərhəddə, Laçın dəhlizində Azərbaycan keçid məntəqəsinin yerləşdirilməsi dəhlizə giriş imkanlarına zidd deyil.
Beynəlxalq təcrübənin göstərdiyi kimi, praktikada belə situasiyalarda həlledici olan hüquqi arqumentlər deyil, hər bir tərəfin ehtiyac duyduğu həlli yoluna qoymaq bacarığıdır. Hələlik, yaxın gələcəkdə Laçın dəhlizi ətrafında yaranmış böhranın həlli ilə bağlı Bakı ilə İrəvan arasında kompromisə hazır olnağa dair birbaşa siqnallar yoxdur. Azərbaycan tərəfi keçid məntəqəsinin açılmasında israrlıdır və Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan bu yaxınlarda ABŞ-ın İrəvandakı yeni səfiri Kristina Kuinnlə görüşündə dövlətinin bu nəqliyyat arteriyasının əvvəlki iş rejiminin heç bir ilkin şərtlər, maneə olmadan bərpa olunması ilə bağlı mövqeyini bir daha təsdiqləyib.
Amma İrəvan Azərbaycan tərəfdən heç bir güzəştə nail ola bilmədiyi üçün bu məsələdə Bakıya təzyiq etmək üçün bütün imkanlarından istifadə edib. Bu, Bakının Laçın dəhlizinin iş rejimi ilə bağlı məsələlərdə öz xeyrinə müəyyən güzəştlərə gedə biləcəyi ehtimalını bir qədər artırır. Amma yaxın gələcəkdə tərəflərin əldə olunan kompromis barədə açıq bəyanatlarındansa, bu marşrut ətrafında gərginliyin qorunub saxlanmasını daha çox görəcəyik.
Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan arasında Ermənistan ərazisindən keçidi təmin etməli olan marşrut üzrə sərhəd-keçid məntəqələri ilə bağlı təklifə gələk. Hər halda, Bakı ilə İrəvan arasında yeni gərginliyin yaranması ehtimalı kifayət qədər nəzərəçarpacaq dərəcədə qalsa da, üçtərəfli bəyanatın 9-cu bəndində nəzərdə tutulan “vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin bu istiqamətdə hərəkəti” başlayarsa, məhdud olacaq və hər yeni eskalasiya ilə dayandırılma təhlükəsi altında olacaq. Yəni, bu sahədə kommunikasiyaların yaxın gələcəkdə blokdan çıxarılması ehtimalı azdır.
- Konfransda Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanması yolunda üçtərəfli format (Aİ, Azərbaycan, Ermənistan) məsələsi yenidən gündəmə gətirildi. Bu, Moskvanın bu məsələdə vasitəçiliyinin müəyyən qədər zəifləyəcəyi anlamına gəlirmi?
- Xüsusilə, İlham Əliyevin Münhen Konfransı çərçivəsində Aİ-Azərbaycan-Ermənistan üçtərəfli formatında danışıqların kuluarlarında qeyd etməsi Brüssel üçün qələbə oldu. Amma sual ondan ibarətdir ki, digər məsələlərlə yanaşı, Bakının Ermənistan-Azərbaycan sərhədində Aİ missiyasına skeptik münasibəti nəzərə alınmaqla, bu cür danışıqlar nə dərəcədə məhsuldar olacaq, məsələn, Azərbaycan Milli Məclisinin sədri Sahibə Qafarova bunu Moskvaya səfəri zamanı bir daha xatırladıb.
Hər halda, Rusiya sülh sazişi məsələlərində Bakı və İrəvanla fəal əməkdaşlıq etməkdə qəti qərarlıdır - ən azı Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin xüsusi nümayəndəsi İqor Xovayevin regiona bu yaxınlarda etdiyi səfəri və ya Sergey Lavrovun Azərbaycana mümkün səfərinin detallarının işlənməsini xatırlada bilərik.
- Məlumdur ki, Rusiya Ermənistan-Azərbaycan probleminin yekun həlli məsələsində Bakının qəti şəkildə razılaşmadığı Qarabağ məsələsini gələcəyə buraxmağı təklif edib. Danışıqların yenidən Brüssel formatına qayıda biləcəyini nəzərə alsaq, Moskva bu məsələ ilə bağlı mövqeyinə yenidən baxa bilərmi?
- Moskvanın yaxın vaxtlarda danışıqlara yanaşmalarına düzəliş edəcəyi fakt deyil. Daha doğrusu, hələlik tərəflər arasında ictimai olmayan məsləhətləşmələrin gedişinə və prinsipcə, danışıqlar prosesində irəliləyişin nə qədər böyük olduğuna nəzarət edəcək. Qeyd edək ki, hələlik tərəflərin özləri sülh sazişi layihəsi üzərində işin gedişatını və danışıqlar mövqelərinin yaxınlaşmasını qiymətləndirməkdə kifayət qədər təmkinlidirlər. Məsələn, İlham Əliyevin bu yaxınlarda bu irəliləyişləri “yetərli deyil” kimi qiymətləndirdiyini xatırlayaq.
- Sülh sazişinin imzalanması perspektivi kontekstində Cənubi Qafqaz məsələlərinin müzakirəsi hissəsi ilə bağlı konfransın nəticələrini ümumi olaraq necə qiymətləndirirsiniz?
- İlham Əliyevlə Nikol Paşinyan arasında Münhen konfransı çərçivəsində aparılan danışıqlar özlüyündə həqiqətən əlamətdar addımdır. Amma gələcəkdə hər şey danışıqların tempindən asılı olacaq. Bir daha sizə başqa şeylərlə yanaşı, Ermənistanın Baş nazirinin taktikasına təsir göstərə biləcək mühüm daxili siyasi amili xatırlatmağa icazə verin.
Bildiyiniz kimi, 2023-cü ilin payızında İrəvan Ağsaqqallar Şurasına seçkilər gözlənilir və bu, Ermənistan əhalisinin üçdə birindən çoxunun paytaxtda yaşadığına görə xüsusi əhəmiyyət kəsb edəcək. Belə bir şəraitdə Bakı ilə danışıqların istənilən intensivləşməsi (hətta bu barədə şayiələr) fonunda müxalifət tərəfindən ənənəvi olaraq tənqid edilən Nikol Paşinyanın maraqları baxımından sülh müqaviləsinin ya 2023-cü ilin yazının ortalarından gec olmayaraq, ya da 2023-cü ilin sonu - 2024-cü ilin əvvəlindən gec olmayaraq imzalanması daha məntiqlidir. Amma bu ilin yazında sazişin imzalanması, hətta bu mövzuda danışıqların intensivləşməsinə baxmayaraq, hələlik o qədər də mümkün görünmür.