Rusiyanın əsrlər boyu bir-birinə qarşı qoyduğu Türkiyə, Ermənistan və Azərbaycan indi Moskvanın təsirinə açıq şəkildə meydan oxuyan yeni regional ox təşkil edir
Bugünlərdə informasiya məkanı Rusiyanın Ermənistan və Azərbaycanda sabitliyi pozmağa yönəlmiş son cəhdlərinə işıq salan “CaucasusWarReport” resursunun hesabatı ilə partladı. Məlum olub ki, Cənubi Qafqazı öz təsir dairəsində saxlamaq istəyən Rusiyanın Bakı ilə İrəvan arasında sülh danışıqlarını pozmağa yönəlmiş ənənəvi hibrid müharibəsinin səbəbi Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı Azərbaycan, Türkiyə və Ermənistan arasında Moskvanın iştirakı olmadan əldə edilmiş razılaşma olub.
Bu təklif materik Azərbaycanı onun Naxçıvan eksklavı ilə birləşdirəcək, Bakını birbaşa quru marşrutu ilə təmin edəcək Zəngəzur dəhlizinin neytral qarantı kimi müəyyən Amerika logistik kommersiya operatorunu təqdim etmək təklifini irəli sürən Donald Tramp administrasiyası tərəfindən irəli sürülüb.
Karnegi Beynəlxalq Sülh Fonduna (CEIP) görə, plan dəhliz boyunca yük tranzitinin idarə edilməsi və monitorinqi üçün məsuliyyəti Amerika logistika firmasına həvalə edəcək və həmin şirkət məlumatları bütün tərəflərlə paylaşılacaq. Bu yanaşma Ermənistanın marşrut üzərində suverenliyini qorumaqla Azərbaycanın uzunmüddətli təhlükəsizlik zəmanətlərinə ehtiyacını ödəməyə yönəlib. Amerika planı Rusiyanın həm danışıqlar masasından, həm də dəhlizin həyata keçirilməsindən tamamilə kənarlaşdırılmasını nəzərdə tutur ki, bu da Moskvanın Cənubi Qafqazda təsirini azaltmağa hesablanmış qərardır.
Bu məlumatların fonunda Ermənistanda Nikol Paşinyan hakimiyyətinə müxalif olan, Moskvanın himayədarları, Qarabağdan olanlar, Qarabağ separatizminin keçmiş liderləri, keçmiş prezidentlər Serj Sarqsyan və Robert Köçəryanın təmsil olunduğu kremlpərəst qüvvələr - “Bakı ilə sülh” və “Artsaxın”un itirilməsi ilə barışmayanlar fəallaşdılar.
Erməni kilsəsinin bu prosesə cəlb edilməsi və uğursuz çevriliş cəhdi Ermənistanın qanuni, xalq tərəfindən seçilmiş hakimiyyətinə qarşı Kremlin elan etmədiyi müharibənin hibrid üsullarındandır.
Azərbaycanda sabitliyi pozmaq iqtidarında olmadığı üçün Rusiya rəhbərliyi əlində olan yeganə tədbirə əl atdı: iki milyondan artıq Azərbaycan diasporuna hədə-qorxu və təzyiq.
Ermənistanda dövlət çevrilişinə cəhd və 24 il əvvəl daha bir azərbaycanlının qətlində əli olmaqda şübhəli bilinərək Yekaterinburqda azərbaycanlı sahibkarların bütöv bir klanının evlərinə Rusiya təhlükəsizlik qüvvələrinin amansızcasına gecə basqın etməsi, iki ailə üzvünün qeyri-insani işgəncələrlə qətlə yetirilməsi və başqalarına ağır xəsarətlər yetirməsi də eyni zəncirin bağıdır.
Lakin Rusiyanın Azərbaycanı qorxutmaq planları baş tutmamışdı. Ölkə ictimaiyyəti və rəhbərliyi həmişə olduğu kimi xarici təsirlərə - Rusiya hüquq-mühafizə orqanlarının orada yaşayan, "ikinci dərəcəli" insanlar kimi qəbul edilən azərbaycanlılara qarşı qanunsuz hərəkətlərinə qarşı vahid cəbhə ortaya qoydu. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan etiraz notası verib, Rusiya Federasiyası ilə bütün dövlətlərarası və parlamentlərarası əlaqələri dayandırıb, dövlət səviyyəsində üzr istəyənə, günahkarların istintaqına başlanana və onlar cəzalandırılana qədər bütün əlaqələr dayandırılıb.
Tarix təkrarlandı, lakin ikitərəfli münasibətlər üçün dekabrda Azərbaycanın sərnişin təyyarəsinin Rusiya hava hücumundan müdafiəsi tərəfindən vurulmasından və 38 sərnişinin ölümündən sonra olduğundan daha dağıdıcı formada oldu. Rusiya yenə də nəinki üzr istəmədi, heç bir tədbir görmədi, hətta onların daxili işlərinə qarışmağa cəsarət edən, öz keçmiş “vassalını” ittiham edən şəxsə qarşı bütün sürəti ilə təbliğat maşınını işə saldı, eyni zamanda, insanlar arasında ksenofobiya hisslərini qızışdırdı. Və Xarici İşlər Nazirliyi (XİN), hətta Kreml də aparılan istintaq tədbirlərinin normal olması ilə bağlı fikirlər səsləndirməyə başlayıb.
Hansı ki, artıq Moskvanın məqsədləri barədə müəyyən fikirlər yaranmışdı. Xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Rusiyanı danışıqlar prosesindən kənarlaşdıracağı ilə bağlı bəyanatı daha dolğun idi. Üstəlik, o, ABŞ və Aİ-nin bu istiqamətdəki cəhdlərini “regionda təhlükəsizlik təhdidlərinin artması” kimi qiymətləndirib. O aydınlaşdırdı: “Biz hesab edirik ki, sülh prosesini regional paradiqmada, dostlar dairəsində – Cənubi Qafqaz ölkələrində və qonşu tərəfdaş dövlətlərdə, kənardan destruktiv müdaxilə istisna olmaqla, möhkəmləndirmək vacibdir”.
Rusiya XİN-in 4-cü departamentinin rəhbəri Dmitri Masyuk da bunu açıq şəkildə bəyan edərək qeyd edib ki, Qərb Rusiyanı Bakı ilə İrəvan arasında normallaşma prosesindən sıxışdırıb çıxarmağa çalışır. Rusiyalı diplomat onu da qeyd edib ki, Moskvanın fikrincə, dayanıqlı nizamlanma yalnız “2020-2022-ci illərdə Rusiyanın iştirakı ilə əldə edilmiş üçtərəfli razılaşmalar çərçivəsində” mümkündür. Hansı ki, Rusiyanın hər zaman, hətta iştirak edərkən belə, pozmağa çalışdığı sülh danışıqlarından kənarda qalmasının Rusiyanın danışıqları pozmağa, irəliləyişin qarşısını almaq üçün həm Ermənistan, həm də Azərbaycanda sabitliyi pozmağa cəhd etməsinin əsas səbəbi olduğu fikrini təsdiqlədi.
Paşinyanın Ankara səfəri və Ərdoğanla danışıqları Rusiyanın ABŞ-ın Cənubi Qafqaza nəzarəti ələ keçirmək üçün Türkiyə ilə tərəfdaşlıq etmək niyyəti ilə bağlı fərziyyələrini gücləndirdi və bunun əhəmiyyəti İran və İsrail arasında 12 günlük müharibə zamanı daha da aydın oldu. Və Bakı və İrəvanın “İbrahim razılaşmaları”na dəvət edilməsi ilə bağlı danışıqlar Moskvanı narahat etməyə bilməzdi.
ABŞ nəhayət, regional güc balansını dəyişdirmək və “şər oxunu” - Rusiya və İranı regional təhlükəsizliyin təmin edilməsini tələb edən qlobal nəqliyyat layihələrindən kənarda saxlamaq üçün Cənubi Qafqazın və Orta Dəhlizin strateji əhəmiyyətini gördü. Mahiyyət etibarı ilə Rusiyanın əsrlər boyu bir-birinə qarşı qoyduğu Türkiyə, Ermənistan və Azərbaycan indi ABŞ-ın fəal dəstəyi ilə Rusiyanın təsirinə açıq şəkildə meydan oxuyan yeni regional ox təşkil edir. Və Moskva artıq bunun öhdəsindən gələ bilmir.
Paşinyanın Ermənistanı öz gələcəyini Türkiyə və Azərbaycanla ittifaqda görür, hətta erməni diasporuna ümidin də boş olduğunu anlayır. Yardım gözləmək üçün heç bir yer yoxdur və Rusiyanın dağıdıcı rolunu dərhal olmasa da, anlamaq bacarığı ermənilərə gəlib çatıb. Paşinyan Rusiyanın həyətyanı bağçası kimi yaşayaraq, iqtisadiyyatı ilə yanaşı gələcəyini də ruslara icarəyə verməyə razılaşmadı. O, regional layihələrdən təcrid olunmuş və Rusiyanın kölgəsində, Azərbaycanla yeni münaqişə riskləri ilə bağlı əbədi qorxu içində yaşamaqdansa, keçmiş düşmənlərlə əməkdaşlığı üstün tutub.
Doğurdan da, Yaradanın hikmətinə şübhə ola bilməz...