Putin yenə nüvə silahına “əl atdı” – Risk və gözləntilər

Dünya

28.03.2023 - 14:05

“Nüvə şantajı Rusiya rəhbərliyinin sevimli fəaliyyət növlərindən biridir”

Putin Belarus ərazisində taktiki nüvə silahı yerləşdirmək niyyətində olduğunu açıqlayıb. Kreml başçısının sözlərinə görə, Belarus lideri Aleksandr Lukaşenko ondan uzun müddətdir ki, bu silahları ölkədə yerləşdirməyi xahiş edir.

Rusiya Prezidenti bildirib ki, Belarusda taktiki nüvə silahları üçün anbarın tikintisi iyulun 1-dək başa çatdırılmalıdır. Bundan başqa, Putinin sözlərinə görə, bu silahları daşıya bilən “İsgəndər” raket sistemi Belarusa verilib.

Lukaşenko daha əvvəl bəyan etmişdi ki, Belarus Hərbi Hava Qüvvələrinin bir sıra təyyarələri yenidən təchiz edilib və onlar artıq nüvə raketləri daşıya bilir. Putin qeyd edib ki, Belarusda 10 belə təyyarə var.

Putin bu fikirləri Ukrayna müharibəsi ilə bağlı Qərblə gərginliyin artdığı bir vaxtda və bəzi rus şərhçilərinin mümkün nüvə zərbələri barədə fərziyyələr apardığı bir vaxtda səsləndirib.

Taktiki nüvə silahları şəhərləri məhv etməyə qadir olanlara deyil, döyüş meydanında konkret hədəflərə çatmaq üçün istifadə edilən silah növlərinə aiddir. Hələ də “soyuq müharibə” sirri ilə örtülmüş bir ərazi olduğunu nəzərə alsaq, Rusiyada bu silahlardan nə qədərinin olduğu bəlli deyil.

Putinin sözlərindən belə çıxır ki, Böyük Britaniya Ukraynanı tükənmiş uran mərmiləri ilə təmin etmək niyyətini bəyan etdikdən sonra, nəhayət, Belarusda nüvə silahı yerləşdirmək qərarı verilib. Belə mərmilər nüvə silahına aid deyil və Rusiya özü də onları belə hesab etmir.

Putinin özü bildirib ki, Rusiyada “yüz minlərlə belə mərmi var”. Lakin nədənsə Moskva Britaniyanın bu niyyətinə son dərəcə kəskin reaksiya verib, Londonu “nüvə eskalasiyasında” ittiham edib və “cavab tədbirləri” vəd edib.

Eyni zamanda, Putinlə eyni müsahibədən belə çıxır ki, raket sistemi Britaniyanın bəyanatından əvvəl Belarusa ötürülüb, eləcə də təyyarə konvertasiya edilib (Lukaşenko da bu barədə əvvəllər danışıb). Anbarın tikintisi, yəqin ki, Ukraynaya tükənmiş uran sursatlarının tədarükü planları məlum olmamışdan əvvəl başlayıb.

Putinin sözlərinə görə, Rusiya nüvə silahını Belarusa ötürmür, öz silahlarını onun ərazisində yerləşdirir. Rusiya Prezidenti ABŞ-ın bir sıra Avropa ölkələrində nüvə silahı yerləşdirməsinə toxunub.

Kreml rəhbəri Qərb ölkələrinin Ukraynaya silah və sursat tədarükünü Rusiya üçün təhlükə adlandırıb. O, onları sovet ritorikasından istifadə edərək, “müharibə qızışdırıcıları” kimi xarakterizə edib. İosif Stalin 1952-ci ilin payızında Sov.İKP-nin qurultayındakı son nitqində ABŞ başda olmaqla Qərb ölkələrini məhz belə təsvir etmişdi.

Belarus ərazisində nüvə bombalarının görünməsi nəyə səbəb ola bilər? Bu, Ukrayna şəhərləri üçün nə dərəcədə təhlükəlidir? Belarus diktatorunun özünü çətin ki, emosional cəhətdən sabit şəxslərə aid etmək olar - Rusiyada hakimiyyət sarsılarsa və Lukaşenko qərara gəlsə ki, indi onun nüvə raketlərini öz bildiyi kimi sərəncam vermək hüququ var, onda necə olacaq? Onu da nəzərə alaq ki, Minsk rejiminin əksər əleyhdarlarının hazırda yaşadığı Polşa, Litva ilə gərgin münasibətləri var.

AYNA-nın suallarını tanınmış əcnəbi ekspertlər cavablandırıblar.

Təqaüddə olan Qərbi Avropa diplomatı, Norveç Krallığının Azərbaycandakı keçmiş səfiri Steynar Gil:

“Belarus ərazisində taktiki nüvə silahının yerləşdirilməsi Ukraynanı və onu dəstəkləyən Qərb ölkələrini qorxutmaq üçün növbəti cəhddir. Rusiya qoşunlarının hücumu səngiyib və Ukraynanın güclü əks-hücum əməliyyatı gözlənilir. Döyüş meydanındakı vəziyyət, şübhəsiz ki, Putini narahat edir və o, təhdidləri ümidsiz şəkildə artırır.

Bununla belə, hədə-qorxu işləməyəcək. Əksinə, Aİ-nin əlavə sanksiyalar tətbiq edəcəyi ehtimalı var və Ukrayna BMT Təhlükəsizlik Şurasının növbədənkənar iclasının çağırılmasını tələb edir. Bu baxımdan, Budapeşt Memorandumunun 4-cü bəndində qeyd olunanları yadda saxlamaq lazımdır: “Ukrayna təcavüz aktının qurbanı və ya nüvə silahının tətbiq olunduğu təcavüz təhlükəsi obyektinə çevrilərsə”, digər üç tərəf "Birləşmiş Millətlər Təşkilatından təcili tədbirlər görməyi tələb edəcəklərini" təsdiqləyir.

Düşünmürəm ki, Putin taktiki nüvə silahından istifadə etməyə cürət edə bilsin. O, yəqin ki, ABŞ, Böyük Britaniya və digər Qərb ölkələrinin reaksiyasının necə olacağını artıq bilir”.

İsrailli hərbi ekspert David Gendelman:

“Ümumiyyətlə, Belarus ərazisində taktiki nüvə silahının yerləşdirilməsi hərbidən daha çox siyasi addımdır, çünki belə bir hərbi ehtiyac yaranarsa, Rusiya belə yerləşdirmədən də istifadə edə bilər. Belə bir yerləşdirməyə hazırlıq prosesi keçən il başladı və təyyarələrin konvertasiyası və “İsgəndər”lərin nüvə silahının mümkün daşıyıcıları kimi təhvil verilməsi ilə bağlı bəyanatlar hələ o zaman var idi, indi yalnız anbarın tikintisinin davam edəcəyinə dair bir bəyanat əlavə edildi.

Bu, Rusiya ilə Qərb arasında münasibətlərin ümumi eskalasiyasında növbəti addım və NATO-nun genişlənməsinə və onun Rusiya sərhədlərinə yaxınlaşmasına bir növ cavabdır: adi rus qoşunları Belarusdadır və beləliklə, indi onlar mövcudluqlarına taktiki nüvə silahı bazası əlavə etmək istəyirlər.

Bu, Ukraynadakı müharibəyə təsir etməyəcək, dediyim kimi, nəzəri cəhətdən orada nüvə silahından istifadə etmək Belarusa lazım deyil. Bu, yalnız Qərbin reaksiyasına təsir edə bilər: Pentaqon Rusiyanın nüvə silahından istifadə etməyə hazırlaşmasına dair heç bir əlamət görmədiyini bildirsə də, Aİ artıq sanksiyaların mümkün artırılmasını açıqlayıb. Bu, gərginləşmə prosesinə cavab olaraq Ukraynaya silah tədarükünün artırılmasına da təsir edə bilər”.

Latviyalı politoloq, filologiya elmləri doktoru, müstəqil jurnalist, Amerika Milli Demokratik Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun (NDI) keçmiş əməkdaşı Aleks Qriqoryevs:

“Putinin sözlərinin əsas məzmunu Rusiya rəhbərliyinin sevimli fəaliyyətlərindən biri olan nüvə şantajıdır. Müvafiq olaraq, Britaniyanın başlıqlarla bağlı bəyanatı bu cür şantaj üçün yalnız bəhanədir. Eyni zamanda, nüvə şantajı Belarusu özünə daha da möhkəm bağlamaq üsuludur, onu bir daha cinayətin ortağı edir, sanki əvvəlki hallar kifayət deyilmiş.

Bəzi hərbi müşahidəçilər 2023-cü ildə NATO sammitinin keçiriləcəyi Vilnüs və Kiyevin, hətta Varşavanın Rusiyanın əsas ərazisindən çox Belarus sərhədlərinə daha yaxın olduğunu vurğulayırlar.

Amma əsas intriqa Rusiyanın Çinlə münasibətlərindədir. Çin üçüncü ölkələrə yönəlməsinə baxmayaraq, Rusiyanın nüvə təhdidlərindən çox narahatdır. Maraqlıdır, Putin Qərbin nüvə şantajını yalnız şifahi olaraq saxlamaq şərti ilə davam etdirmək üçün yoldaş Sidən icazə istəyibmi, yoxsa Putin Çinlə də bilərəkdən üz-üzədir? Sonuncu, Çinin Rusiyanı Moskvanın ümid etdiyi silahlarla təmin etməkdən imtina etməsinə cavab ola bilərdi”.

Müəllif: Rauf Orucov