“The New York Times” 2022-ci ildən Ukraynanın neytrallığı haqqında müqavilə layihəsini dərc edib
Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxiləsindən qısa müddət sonra, 2022-ci ilin yazında Ukrayna və Rusiya arasında aparılan danışıqlar nəticəsində hazırlandığı deyilən 17 səhifəlik müqavilə layihəsi dərc edilib. Detalları “The New York Times” öz internet saytında dərc edib. Nəşr edilmiş versiya 15 aprel 2022-ci il tarixinə aiddir, yəni martın sonunda İstanbulda Rusiya-Ukrayna danışıqlarından sonra tərtib edilib. Müqavilə heç vaxt imzalanmadı və müharibə davam etdi. İndi Kiyev və Moskva sülh danışıqları aparmır.
Sənəd əvvəllər qismən dərc olunmuşdu, məzmunu ümumən məlum idi, lakin demək olar ki, bütünlüklə ilk dəfədir ki, dərc olunur. “The New York Times” iddia edir ki, saziş layihəsi Avropa, Ukrayna və Rusiya mənbələrindən alınıb və onların həqiqiliyi danışıqlar aparan şəxslər və onlara yaxın şəxslər tərəfindən təsdiqlənib.
Sənəd “Ukrayna üçün daimi neytrallıq və təhlükəsizlik zəmanətləri haqqında müqavilə” adlanır. Onun üzərində aprelin 15-də “Rusiya Prezidentinə göndərilib” qeydi var. Müqavilənin tərəfləri BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvü (Rusiya daxil olmaqla) və Ukraynadır. Beş dünya gücü Ukraynanın təhlükəsizliyinin və neytrallığının qarantı adlandırılıb.
Müqavilə layihəsi 18 maddədən ibarətdir. Bundan əlavə, ona altı əlavə var idi. Birinci maddədə deyilir ki, Ukrayna daimi neytrallığını qoruyub saxlamağı, heç bir hərbi ittifaqa girməməyi, Ukrayna ərazisində xarici silahlı qüvvələrin və istənilən tipli raketlərin yerləşdirilməsinə imkan verməməyi, xarici hərbi bazaların yaradılmasına və mövcudluğuna imkan verməməyi öhdəsinə götürür. Ukrayna ərazisində, eləcə də bütün qarant dövlətlərin razılığı olmadan ölkə ərazisində xarici silahlı qüvvələrin iştirakı ilə təlimlər keçirməmək daxildir. Sənəddə qeyd edilib ki, daimi neytrallıq statusu Ukraynanın Aİ-yə daxil olması ilə uyğundur.
Qarant dövlətlər öz növbəsində Ukraynaya qarşı təcavüz halında Ukraynaya yardım göstərməyi, o cümlədən münaqişədə onun tərəfində birbaşa iştirak etməyi öhdələrinə götürürlər. Eyni zamanda, zəmanətlər ilhaq edilmiş Krım və Sevastopol, eləcə də 6 nömrəli əlavədə göstərilən ərazilərə şamil edilmir. Bu əlavə dərc edilməyib, əvvəllər xəbər verildiyi kimi, görünür, söhbət Donetsk və Luqansk ərazilərindən gedir. Yəni ki, fevralın 24-dək Ukrayna tərəfindən idarə olunmayan bölgələrdən.
Eyni zamanda, “The New York Times”ın yazdığına görə, Rusiya Ukraynaya təcavüz halında yardımın yalnız Rusiya da daxil olmaqla bütün zaminlərin konsensusu nəticəsində göstəriləcəyini təmin edib. Məhz bu tələb, danışıqlarda Ukrayna nümayəndə heyətinin iştirakçılarından birinin nəşrə dediyi kimi, son nəticədə sazişin imzalanmasını pozub. Onun sözlərinə görə, bu düzəlişin üzə çıxmasından sonra Kiyev “danışıqların davam etdirilməsində marağını itirib.
Sənəddə həmçinin bildirilir ki, Rusiya və Ukrayna 2014-cü ildən başlayaraq bütün qarşılıqlı sanksiyaları, qadağaları və məhdudiyyətləri aradan qaldırmalıdır. Həmçinin Ukrayna layihədə qeyd olunduğu kimi, rus dilinin rəsmi olmasına və Ukraynanın bütün qanunvericilik, icra, məhkəmə orqanları və qurumlarında Ukraynanın dövlət dili ilə bərabər əsasda fəaliyyət göstərməsinə təminat verir, həmçinin bir sıra qanunları ləğv etməyi öhdəsinə götürür. Söhbət Rusiya tərəfinin nasizmin tərənnümü ilə bağlı hesab etdiyi qanunlardan gedir. Müqavilə hazırlanarkən bu məqamlar Ukrayna ilə razılaşdırılmayıbmış. Rusiyanın Krımın ilhaqının tanınması tələbi də müqavilədən kənarda qalıb və bir sıra digər ərazilər müqavilənin özündə müəyyən edilməyib.
Əlavələrdən birində Ukrayna ilə xidmətdə olan hərbi texnikanın maksimum miqdarı da sadalanır. Rəqəmlərin bəziləri iki versiyada verilib - Rusiya və Ukrayna versiyasında.
“The New York Times” qəzetində dərc olunan material iyunun 15-16-da İsveçrədə keçirilən “sülh konfransı”na təsadüf edir. Tədbir zamanı 10 bənddən ibarət “Ukrayna sülh formulu” müzakirə edilir. Bunlar arasında ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası və Rusiya qoşunlarının Ukraynadan çıxarılması var. İsveçrəyə dəvət edilməyən Rusiya bu formuldan imtina edib. Sammit ərəfəsində Rusiya Prezidenti Vladimir Putin ultimatum şəklində Ukraynaya “Ukrayna sülh formulu” ilə tamamilə zidd olan danışıqlar şərtlərini təklif etdi. Bunlara Rusiyanın ilhaqını elan etdiyi dörd bölgədən Ukrayna qoşunlarının çıxarılması, həmçinin Ukraynanın NATO-ya üzv olmaqdan imtinası daxildir. Buna görə də Rusiyanın yeni tələbləri “The New York Times” qəzetində dərc olunan layihədən daha da irəli gedir, baxmayaraq ki, Vladimir Putin əvvəllər İstanbulda hazırlanmış saziş layihələrinin sülh yolu ilə həll üçün əsas olması lazım olduğunu demişdi.
Putin sülh sazişlərinin uğursuzluğunda Ukraynanı və Qərbi, xüsusilə Böyük Britaniyanı günahlandırıb. Kiyev bəyan edib ki, daha sonra həm Rusiyanın bir sıra şərtlərinin qəbuledilməzliyi, həm dəqiq təminatların olmaması, həm də ən azı Rusiya tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdə mülki əhalinin kütləvi qırğınlarına görə öz təşəbbüsləri ilə danışıqlardan geri çəkiliblər. Xüsusilə 2022-ci ilin fevral-mart aylarında, Buçada törədilən soyqırımından sonra.