Nə üçün Rusiya Mərkəzi Bankı Ukraynaya təcavüzdən iki il əvvəl qızılda olan ehtiyatlarının rezerv edilməsini dayandırdı?
Avropa İttifaqının (Aİ) Rusiyaya nağd avro tədarükünü qadağan etməsindən 10 gün sonra ABŞ da dollar əskinaslarının idxalına embarqo qoyub. Dollar əskinaslarının tədarükünə qoyulan qadağa avronun təklifinə qoyulan məhdudiyyətdən daha həssas ola bilər, analitiklər hesab edirlər ki, dollar orta hesabla əhali arasında əmanət yığımı kimi daha populyar olduğundan, bu valyuta daha çox xarici səyahətlər üçün çıxarılır.
ABŞ Prezidenti Co Baydenin fərmanına əsasən, ABŞ Rusiyaya dollar əskinaslarının ixracını, təkrar ixracını, satışını və tədarükünü qadağan edib. Fərmanda deyilir ki, qadağa ABŞ-dan dollarla olan əskinasların bütün birbaşa və ya dolayı yolla daşınmasına, o cümlədən ABŞ vətəndaşlarına (vətəndaşlar və şirkətlərə), harada olmasından asılı olmayaraq, Rusiya hökumətinə və ya Rusiya ərazisində yerləşən hər hansı şəxsə şamil edilir.
Eyni sənəd, əgər belə bir əməliyyat birbaşa amerikalılara qadağan olunarsa, qeyri-amerikalı (o cümlədən Rusiya) şəxsin Rusiya rezidentləri ilə hər hansı maliyyələşdirməsini, zəmanətini və ya əməliyyatlarını asanlaşdırmağı qadağan edir. Martın əvvəlində Aİ turistlər və diplomatlar üçün istisna olmaqla, Rusiyaya avro əskinaslarının tədarükünə qadağa qoyduğunu elan etdi. Bu tədbir Ukraynadakı vəziyyətlə əlaqədar Rusiyaya qarşı növbəti sanksiyalar paketinin tərkib hissəsi oldu.
Baş verənləri AYNA-ya şərh edən Rusiyanın Maliyyə Analitikləri və Risk Menecerləri Gildiyasının Müşahidə Şurasının üzvü Aleksandr Razuvayev deyib ki, belə bir addım çox ağrılı ola bilər, çünki dollarla hesablaşmalar həyatımızın vacib hissəsidir: “Başqa bir şey də odur ki, Rusiya Çin və Aİ ölkələri ilə ticarətə görə dollardan qismən imtina edib. Yəni, bu sanksiyalar tətbiq olunsa, məsələn, beş il əvvəl olduğu kimi zərbə vurmayacaq. Yəni, belə bir ssenariyə hazırlıq qismən aparılıb”.
Onun sözlərinə görə, bu halda ən çox zərbə özəl biznesə dəyəcək. Biznes əməliyyatlarına gəlincə, ixrac və idxal qorunduğundan avro və dolların nağdsız formada maliyyə daxilolmaları hələ də bağlanmayıb. Bir çox rusiyalı ekspertlər mövcud nağd xarici valyutanın əhalinin tələbatını ödəmək üçün kifayət edib-etməməsi sualına cavab verərək hesab edirlər ki, Mərkəzi Bank valyuta məhdudiyyətlərini tətbiq etməklə hər şeyi yaxşı hesablayıb və ölkədən mümkün balyuta axının dalğasını önləmək üçün müəyyən qabaqlayıcı tədbirlər görüb.
Qərbin sanksiyalarının sərtləşdirilməsi və əhalidən nağd pula yüksək tələbat fonunda Mərkəzi Bank martın 9-dan altı ay müddətinə əhali üçün, martın 10-dan isə biznes üçün onun çıxarılmasına xüsusi prosedur tətbiq edib. Vətəndaşlar üçün əvvəllər açılmış xarici valyuta hesablarından və 10 000 ABŞ dolları ekvivalentində depozitlərdən (bundan yuxarı olan hər şeyi yalnız rublla çıxarmaq olar) xarici valyutanın alınmasına məhdudiyyətlər tətbiq edilib.
Əmanətin xarici valyutasından asılı olmayaraq, nağd pul yalnız dollarla götürülə bilər. Bu müddət ərzində yeni əmanətlərdən xarici valyuta çıxarmaq, eləcə də onu birbaşa banklardan almaq mümkün deyil. Biznes üçün limit daha aşağıdır - 5 min dollar, lakin siz təkcə dolları deyil, avro və funt sterlinqi də çıxara bilərsiniz.
İqtisadçı ekspert Vadim Kovriginin sözlərinə görə, Rusiya banklarındakı xarici valyuta hesablarının təxminən 90%-i 10 min dolları keçmir, yəni xarici valyutada əmanət və ya hesab sahibi olan hər on nəfərdən doqquzu istəsə, pullarını tam şəkildə qaytara biləcək. Amma avro ilə bağlı sual yaranır, çünki Mərkəzi Bankın bu qərarı vahid Avropa valyutasında vəsaitlərin buraxılmasını nəzərdə tutmur.
“Əslində, dollardan başqa xarici valyutada depozitlər rublla veriləcək. Düşünmürəm ki, indi bu addım bank sisteminə inamı kəskin şəkildə sarsıdacaq və banklardan pul axınına səbəb olacaq. Heç kim avro və dollarda olanda pulu rublla çıxarmaq istəmir. Hələlik bu tədbir heç bir çaxnaşma yaratmasa da, birjalarda müşahidə olunan kapital axınının qarşısını müəyyən qədər alacaq. İndi valyuta birjalarının açılışından sonra Rusiya valyutasının alınması üçün müraciətlər yoxdur – söhbət yalnız rublun satışından yox, həm də dollar və ya avronun alınmasından gedir. Qalan sanksiyaları hələlik ölkə vətəndaşları hiss etmir”, - deyə Kovrigin bildirib.
“Rusiya Mərkəzi Bankının valyuta məhdudiyyətləri, təbii ki, sıravi əmanətçilərə də təsir etdi. “Əvvəlcə 7-8%-lə xarici valyutada əmanətlər yığıldı. İnsanlar ora milyardlarla dollar, avro gətirdilər. Sonra onlara “hamınıza təşəkkür edirəm, hamı azaddır!”” dedilər. Bu mənada sentyabr ayına qədər 10 min dollardan artıq pulu nağd şəkildə çıxarmaq olmaz. Üentyabrdan sonra da vəziyyətin hansı istiqamətdə dəyişəcəyini proqnozlaşdrımaq mümkün deyil”, - deyə müstəqil maliyyə analitiki Vitali Kalugin söyləyib.
Maliyyə orqanları əmanətlərin əsas hissəsinin 10 min dollardan az olan əmanətlərin payına düşdüyünü və depozit faizlərinin 24-25%-ə yüksəldiyini iddia etsə də, inflyasiya banklardakı əmanətləri limitdən yuxarı yeməyə davam edəcək. Maliyyəçilərin fikrincə, Rusiyada inflyasiya 20% daxilində olmayacaq, hətta 40%-i keçə bilər. Belə bir vəziyyətdə bank əmanətləri sürətlə əriyəcək.
Valyuta məhdudiyyətləri rublu saxlamaq üçün nəzərdə tutulub. ABŞ və Aİ-nin sanksiyaları və qızıl-valyuta ehtiyatlarının faktiki olaraq dondurulması Rusiya Mərkəzi Bankını milli valyutanı nisbətən standart şəkildə - valyuta intervensiyaları vasitəsilə çökmədən saxlamaq imkanından məhrum etdi. Belə bir vəziyyətdə Rusiya qızıl ehtiyatlarının tükənməsinin qarşısının alınmasının bütün yükü vətəndaşların çiyninə düşür.
Eyni zamanda, Rusiya Bankının daha qəribə siyasəti ilə bağlı çoxlu suallar var. Nə üçün Rusiya Federasiyasının Mərkəzi Bankı Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən iki il əvvəl qızılda olan ehtiyatlarının rezerv edilməsini dayandırdı və gözlənilməz adlandırmaq mümkün olmayan sanksiyaların “xalq pul kisəsi”nə təsirinin azaldılmasını təmin etmədi? Bu suala hələ də cavab yoxdur.
Ancaq əslində, müharibə ərəfəsində Rusiya Federasiyasının maliyyə orqanları faktiki olaraq valyuta və qiymətli metalların kütləvi ixracına qapı açdı. 2020-ci ilin aprel ayında Rusiya hökuməti Sənaye və Ticarət Nazirliyinə Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdırılmış ərizə əsasında istehsalçılara metal ixracı üçün lisenziyalar verməyə icazə verdi. Bundan əvvəl ümumi ixrac lisenziyaları yalnız Mərkəzi Bankdan müvafiq lisenziya almış banklara verilirdi. Kredit təşkilatları, o cümlədən Rusiya Bankı anbarlarda yığılmış qızılın real satışını həyata keçirdi. Təkcə 2020-ci ildə Rusiya qızıl ixracını üç dəfə artırıb və banklar 34,5 ton külçə sataraq qızıl ehtiyatlarını təxminən 40% azaldıb. Ən böyük ixracatçı Böyük Britaniyadır.
Rusiya Federasiyası Maliyyə Nazirliyi bildirir ki, 2021-ci ilin 9 ayı ərzində Rusiya Federasiyasında mədən qızılının hasilatı 218,79 ton təşkil edib. Daha 12,55 tonu səmt, 25,2 tonu isə təkrar istehsala daxil olub. Yəni, təkcə yanvar-sentyabr aylarında ölkədə 256,54 ton qiymətli metal istehsal edilib, demək olar ki, eyni miqdarda - 240,5 ton ixrac edilib. Ancaq bu, düz iki il davam etdi. Ölkədə çıxarılan qızılların demək olar ki, hamısı Londona ixrac edilirdi, bunun üçün alınan valyutanın hara getdiyi isə sirr olaraq qalır.
Analitiklərin fikrincə, rezervasiya siyasəti Rusiyaya ən azı 500 milyard dollara başa gəlib. Bu rəqəm hazırda Qərb tərəfindən bloklanan Rusiya Bankının ehtiyatlarını nəzərə almadandır və ümumiyyətlə, xüsusilə son iki ildə ölkədən kapital axınını əhatə etmir. Maraqlıdır ki, hazırda Rusiya Federasiyası Bankının rəhbərliyindən heç kim məsuliyyətə cəlb edilməyib və rublun ayaqda tutulması problemi adi əmanətçilərin hesabına həll edilir, onlara bankdan 10 min dollardan çox pul çıxarmaq qadağan edilir.
Xatırladaq ki, Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyalarının sayı artıq beş mini ötüb, iri Rusiya banklarının SWIFT-dən ayrılması, həmçinin Mərkəzi Bankın Qərbdəki mərkəzi banklarda xarici qiymətli kağızlarda və xarici kommersiya depozitlərində saxlanılan qızıl-valyuta ehtiyatlarının dondurulması barədə qərarlar qəbul edilib.