“Türkiyənin niyyəti odur ki, qapı bağlanacaqsa, onu Avropa İttifaqı bağlasın”
"Daily Sabah" dekabrın 21-də Türkiyə xarici işlər nazirinin müavini Faruk Kaymakçının "Diplomatic World" jurnalına verdiyi müsahibəsinə istinadən yazır ki, Türkiyənin Avropa İttifaqına (Aİ) daxil olması perspektivi qorunmalı və gücləndirilməlidir. Onun sözlərinə görə, Türkiyənin Aİ-yə daxil olması üçün “yeni ideyalar axtarmağa ehtiyac yoxdur”, çünki 2016-cı il miqrasiya sazişinin altı ölçüdən ibarət strukturu var. Bunlardan birincisi üzvlüklə bağlı danışıqlardır.
Kaymakçı Brüsseli Ankaranın bloka qoşulmaq təklifini irəli sürməyə çağırıb: “Biz hələ də danışıqlara namizəd ölkəyik... Türkiyə Aİ-yə üzv olacağına nə qədər çox inanarsa, ölkədə islahatları bir o qədər tez həyata keçirəcək və Türkiyə ilə Aİ arasında münasibətlər bir o qədər yaxşı olacaq”.
Diplomatın fikrincə, Türkiyənin İttifaqa üzvlüyü ilə bağlı danışıqlar “bəzi siyasi problemlərə görə” dayandırılıb. O, üzvlük prosesinin heç bir qərəz olmadan sürətləndirilməli olduğunu vurğulayıb və əlavə edib ki, əgər Ankara Aİ-də namizəd ölkələr arasında ayrı-seçkiliyə məruz qalır: “Türkiyə Avropanın qalan hissəsindən uzaqlaşdırıldığını hiss edərsə, islahatlar və bir-birinə inam daha az olacaq ki, bu da tərəflər üçün faydasızdır”.
Bundan əvvəl Aİ ilə əlaqələr üzrə nazirləri Türkiyənin bloka daxil olması ilə bağlı danışıqların “əslində dalana dirəndiyini” bildirmişdilər. Ankara isə öz növbəsində Brüsseli “strateji korluqdan” əl çəkməyə və ayrı-ayrı üzv ölkələrin və dairələrin maraqlarına uyğun qərarlar qəbul etməməyə çağırıb.
Bu məsələ ilə bağlı vəziyyət necədir? Xarici işlər nazirinin müavini niyə məhz indi bu mövzunu gündəmə gətirməyə qərar verdi? Bir çox müşahidəçilər hesab edirlər ki, Türkiyənin Aİ-yə üzvlüyündən təhlükəsiz şəkildə imtina etmək olar. Bu, əslində belədirmi? Yoxsa Kaymakçının sözləri bəzi ümidləri ilhamlandırır?
AYNA mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.
Almaniyalı politoloq, “WeltTrends” Beynəlxalq Siyasət İnstitutunun professoru Aleksandr Rar:
“Düşünürəm ki, Türkiyə üçün bu qatar artıq yola düşüb və Avropa İttifaqının qapıları bağlıdır. Avropa İttifaqı hələ də eyni köhnə liberal dəyərlərə malik dövlətlər klubu olduğunda təkid edir. Və Türkiyənin problemi onun İslam ölkəsi olması deyil, liberal dəyərlərdən daha çox liberal olmayan dəyərlərə sadiqliyini nümayiş etdirməsidir. Ona görə də hesab edirəm ki, bu ölkənin Aİ-yə qəbulu ilə bağlı konsensus yoxdur.
Amma Türkiyə hələ də çalışır ki, heç olmasa bu qapını sona qədər bağlamasın, əgər bağlanırsa, qoy Avropa İttifaqının özü bu qapını çırpsın. O zaman situasiya tam aydınlıq olacaq və Türkiyənin Avropadan incimək üçün tarixi səbəbi olacaq. Düşünürəm ki, işlərin getdiyi istiqamət budur”.
Türkiyənin Kahramanmaraş Sütçü İmam Universitetinin professor, siyasi şərhçi Toğrul İsmayıl:
“Türkiyə ilə Aİ arasında münasibətlərin tarixi yarım əsrdən çoxdur ki, davam edir. 2007-ci ildə Türkiyə üzvlük üçün Brüsselin bütün şərtlərini yerinə yetirdi, amma fakt budur ki, Aİ-də belə bir sistem var - bütün üzv dövlətlər yekdilliklə namizədi qəbul etməlidir. Uzun müddət Türkiyəyə natamam üzvlük üçün xüsusi şərtlər, müəyyən ayrıca status təklif olunurdu. Türkiyənin xarici siyasəti üçün Aİ-yə üzvlük məsələsi artıq dalana dirənmiş bir prosesdir. Bir mütəxəssis kimi hesab edirəm ki, bu, Aİ-nin günahı ucbatından baş verib.
İstər geosiyasi, istər sırf demoqrafik, istərsə də digər göstəricilər baxımından Türkiyənin Aİ-yə tamhüquqlu üzvlüyü bu assosiasiyanın bir sıra ölkələri - Almaniya, Fransa üçün arzuolunmaz prosesdir. Çünki Türkiyə yaş baxımından gənc cəmiyyətdir, bundan başqa, bildiyimə görə, Türkiyə Avropa Parlamentinə üzv olarsa, Avropa Parlamentində Almaniyadan sonra ikinci yer tutacaq.
Bunu, eləcə də geosiyasi riskləri, yəni Yaxın Şərq, İran və Cənubi Qafqaz ölkələrinin Türkiyənin perimetri boyunca, onun sərhədlərinə yaxın yerləşdiyini nəzərə alsaq, Türkiyənin tamhüquqlu üzvlüyü məsələsi naməlum vəziyyətdə qalır. Status-kvo dəyişmir. Zaman-zaman bu barədə Aİ-nin müxtəlif dövlətlərindən diplomatik səviyyədə bəzi bəyanatlar verilir.
Ancaq bu proses geridönməzdir. Düşünürəm ki, yavaş da olsa, proses gedir. İnanıram ki, hər iki tərəfdə maraq var. Əsas odur ki, qarşılıqlı anlaşma olsun.
Türkiyə də inteqrasiyaya doğru gedən bu hərəkət prosesindən öz daxili məqsədləri üçün istifadə edir - qanunlar dəyişir, həyatın müxtəlif sahələri üçün əlverişli şərait yaradılır. Bir daha təkrar edirəm ki, Türkiyə Aİ-yə bir vaxtlar daxil olmuş digər dövlətlərdən heç də geridə deyil - həm iqtisadi, həm də siyasi mənada”.
Almaniya Xarici Əlaqələr Şurasının Beynəlxalq Nizam və Demokratiya Proqramının rəhbəri Ştefan Meister:
“Türkiyənin son illərdə apardığı daxili siyasət və Türkiyə ilə Aİ, o cümlədən böyük üzv dövlətlər arasında fundamental uzaqlaşma səbəbindən hazırda Aİ-yə üzvlük şansı yoxdur. Qərbi Balkanlarda gördüyümüz kimi, Aİ-nin yeni üzvlərlə bağlı planları yoxdur və Türkiyə ilə bağlı vəziyyət də üzvlük üçün hər hansı digər perspektivlərə təsir edir.
Hesab edirəm ki, Xarici İşlər Nazirliyi bu mövzunu Türkiyənin çox dərin iqtisadi böhran içərisində olması və Aİ ilə iqtisadi əlaqələrdən və daxili əlaqələrdən çox asılı olması səbəbindən qaldırıb. Onlar bunun qeyri-real olduğunu bilirlər, lakin potensial qaçqınlar mövzusu ətrafında ticarətə başlayırlar və mövzunu qaldırmaqla cəmiyyətə müzakirə üçün yem verir və daxili müzakirələrə də başlayırlar. Amma indiki şəraitdə bu işləməyəcək”.