“Education First”dən biabırçı nəticə: Azərbaycanda ingilis dilinin vəziyyəti niyə belə pisdir?
Baş ofisi İsveçrədə yerləşən tanınmış beynəlxalq təhsil mərkəzi EF (Education First) dünya ölkələrində ingilis dili biliyi ilə bağlı araşdırmanın nəticələrini dərc edib. 113 ölkə və regionda standartlaşdırılmış EF ingilis dili testlərindən keçən 2,2 milyon yetkin şəxsin nəticələri təhlil edilib. Azərbaycan dünyada 83-cü, Avropada isə sonuncu yerdədir - Misirlə 83-cü yeri bölüşürük.
Azərbaycanın irəlidə olduğu ölkələr sırasında Yaponiya, Meksika, Tailand və Səudiyyə Ərəbistanını xüsusi qeyd etmək lazımdır.
Bu, çox acınacaqlı statistikadır - hansı ki, kökləri sovet keçmişinə gedib çıxır. Yada salaq ki, o vaxtlar Bakıda və Gəncədə, respublikanın bir-iki şəhərində rusca yaxşı danışırdılar, kənd yerlərində isə çox zəif danışırdılar. Çünki Azərbaycanın kənd və rayonlarında işləməyə hazır rus dili və ədəbiyyatı müəllimləri çatışmırdı. Təbii ki, ingilis dili müəllimləri ilə vəziyyət daha acınacaqlı idi.
İndi əslində biz eyni problemi görürük. Respublikanın regionlarında yüksək ixtisaslı xarici dil müəllimlərinin hələ də böyük çatışmazlığı var. Üstəlik, yerli məktəblərdə də xarici dillərin tədrisinə yanaşma problemi var. Müəllimlər əksər hallarda, şagirdin mahiyyətinin dərk edilməsini nəzərdə tutan funksional tədrisdən çox, əzbər öyrənməni nəzərdə tutan köhnə metodologiyadan istifadə edirlər.
Bu, təhsil ekspertlərinin uzun müddətdir ki, yüksək səslə qışqırdıqları bir problemdir. Amma cəmi bir-iki il əvvəl Təhsil Nazirliyi problemə münasibətini dəyişməyə başladı. Buna uyğun olaraq, təhsil prosesinin mahiyyətini bizdən xeyli əvvəl dəyişdirən keçmiş SSRİ-nin bütün digər ölkələri kitabda yazılanları əzbərləməyə deyil, qrammatikaya deyil, dilin incəliklərini dərk etməyə önəm verirdilər. Odur ki, onlar danışıq ingilis dili bilikləri üzrə reytinqlərdə Azərbaycanı xeyli qabaqlayırlar.
Bəli, son illər Bakıda və respublikanın digər şəhərlərində özəl ingilis dili kursları çox geniş vüsət alıb. Amma: birincisi, onlar bütün Azərbaycanı əhatə etmir və biz yenə də ölkənin regionlarında “çökmə” müşahidə edirik; ikincisi, başqa bir problem var - əksər hallarda repetitorlar işlərini abituriyentləri universitet imtahanlarına hazırlamaqla bitmiş hesab edirlər.
Müvafiq olaraq, oxunanların mahiyyətini dərk etməkdənsə, yenidən əzbərləmə prosesi gedir. Bəli, sonda repetitorlar eşidirlər ki, tələbələri ali məktəblərə daxil olublar və bunun əsasında öz missiyalarını mükəmməl başa vurmuş hesab edirlər. Amma reallıq budur ki, Azərbaycanda universitetə qəbul olan günlə həyat bitmir. Və tələbə adını qazanmış şəxs yaxşı səviyyədə ingilis dili tələb edən şirkətdə iş tapmaq reallığı ilə üzləşən kimi problemin mahiyyətini dərk edir.
Belə ki, məsələn, hətta qəbul imtahanlarında 700 bal toplayan bir gənc də ingilis dilini təkmilləşdirmək üçün repetitor yanına gələrkən, onun Şekspirin dilində danışma problemlərinin çox dərin və böyük olduğunu öyrənir. Halbuki o, ingilis qrammatikasını yaxşı bilirdi. Yəni, yenə də bütün məsələ ona başa düşməyi deyil, əzbərçiliyin öyrədilməsi idi.
Təbii ki, çox şey insanın özündən asılıdır. Belə ki, vaxtilə İsveçdə ingilis dilini öyrənmək və anlamaq üçün güclü marağa VIA ABBA-nın populyarlığı səbəb olmuşdu. Onlar öz hitlərini ingilis dilində ifa edirdilər və isveçlilər bu mahnıların mənasını anlamaq istəyirdilər. Deməli, gördüyümüz kimi, burada çox şey istəyimizdən, hər birimizin istənilən məsələnin, o cümlədən xarici dillərin öyrənilməsinə dərindən yanaşmağa hazır olmağımızdan asılıdır.
Bəli, zaman keçdikcə bu problem daha az aktuallaşacaq. Həyat özü daha çox azərbaycanlını ingilis dili biliklərini təkmilləşdirməyə məcbur edəcək. Çünki dildən xəbəri olmadan biznes və karyerada əhəmiyyətli uğurlara arxalanmaq çətindir. Dünyanın müxtəlif ölkələrinə səyahət edərkən, ingilis dilini bilmədən özünü lal və kar hiss edirsən. Amma məsələ ondadır ki, artıq xeyli vaxt itirilib. Ölkəmizdə təhsil anlayışının özü, o cümlədən xarici dillərin öyrənilməsi daha düzgün qurulsaydı, indi “Education First” reytinqində Azərbaycanı tamamilə fərqli mövqelərdə görərdik.