Azərbaycanla Ermənistan arasında yeni ab-hava
Ermənistan və Azərbaycan 1991-ci il sərhədlərinin delimitasiyası və ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması üçün əsas müəyyən edilməsi ilə bağlı konsensusa yaxındır. Bunu Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan parlamentin xarici əlaqələr komissiyasının iclasında 2023-cü il üçün hökumət proqramının xarici siyasət vəzifələrinin icrasını təqdim edərkən deyib.
Onun sözlərinə görə, delimitasiya işlərinin aparılmasının hüquqi əsaslarının müəyyən edilməsi məsələsində hazırda İrəvan və Bakının mövqeləri, məsələn, bir ay əvvəlkindən daha yaxındır: “Mənim təəssüratıma görə, biz bu məsələdə qarşılıqlı razılığa çox yaxınıq”.
Mirzoyan parlament müxalifətinin Azərbaycanın sülh müqaviləsinə dair yeni təklifləri ilə tanış olmasına niyə icazə verilməməsi haqda sualını da cavablandırıb. XİN başçısı bu qərarı deputatların “məqbul olmayan davranışı” ilə izah edib: “Əvvəllər onlar nazirliyə dəvət ediliblər, onlara sənəd göstərilib, öz gözləri ilə görüblər ki, orada təxribatçı müddəalar yoxdur, amma sonra yenidən öz rəvayətlərini yaymağa davam ediblər”.
Bununla bağlı o, müxalifəti “vəziyyəti şişirtməməyə” çağırıb, çünki vəziyyət onsuz da ağırdır.
Bundan əvvəl Mirzoyan Türkiyə mətbuatına müsahibəsində qeyd edib ki, Bakı ilə bir sıra məsələlərdə razılığa gəlmək mümkün olub, lakin iki əsas məsələdə fikir ayrılıqları qalmaqdadır: iki ölkə arasında sərhədlərin delimitasiyası prinsipləri və qarşılıqlı nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması: “Ermənistan təkid edir ki, iki ölkə arasında yeni sərhəd yaradılmamalı, 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsində təsbit edildiyi kimi SSRİ-də mövcud olan inzibati sərhəd bərpa edilməlidir. Lakin bu məsələ ilə bağlı Azərbaycandan razılıq almaq mümkün olmur”.
Bu arada Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov Bakıda Türkiyə və Gürcüstan xarici işlər nazirləri ilə üçtərəfli görüşün yekunlarına dair birgə mətbuat konfransında bildirib ki, dünya birliyi Ermənistanı sülhə sövq etmək üçün addımlar atmalıdır. XİN rəhbəri Ermənistanı “revanşist addımlardan” çəkinməyə də çağırıb.
Bayramov türkiyəli və gürcüstanlı həmkarları Hakan Fidan və İliya Darçiaşvili ilə Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşdırılması prosesini və Bakının regionda sülhün bərqərar olması istiqamətində atdığı addımları müzakirə etdiyini qeyd edib: “Beynəlxalq ictimaiyyət Ermənistanı revanşist ideyalardan yayındırmaq və danışıqlara təkan vermək üçün müsbət addımlar atmalıdır”.
Prezident İlham Əliyev isə XI Qlobal Bakı Forumunun açılış mərasimində çıxışı zamanı Azərbaycanın Ermənistanla sülhə həmişəkindən daha yaxın olduğunu vurğulayıb.
Mirzoyan və Əliyev demək olar ki, eyni vaxtda sülhə və konsensusa yaxın olduqlarını bəyan ediblər. Bu vəziyyət həqiqətən nə dərəcədə optimist görünür? Aydındır ki, yüksək səviyyəli məmurlar bizdən çox bilirlər, lakin Azərbaycan və Ermənistanın 2024-cü il ərzində münasibətlərini tam şəkildə tənzimləyə biləcəyinə inam və ya ümid etmək olarmı? Əgər sonda Ermənistanla Azərbaycan arasında normallaşma sazişi imzalansa, bu, Cənubi Qafqazda qlobal və regional oyunçular arasında müəyyən konsensusun əldə edildiyi anlamına gələcəkmi?
AYNA-nın suallarını tanınmış əcnəbi ekspertlər cavablandırıblar.
Ukraynalı analitik, Kiyev Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin icraçı direktoru İqor Semivolos:
“Mən belə danışıqlarda konsensusun əldə olunacağına şübhə edirəm. Əksinə, müqavilənin bağlanması üçün lazımi fon təşkil edən kompromislərdən danışmalıyıq. Bununla belə, bölgədəki tərəflərin hansı sülh tipini gördüklərini anlamaq da vacibdir. Əgər mürəkkəb nəzarət və tarazlıq sistemi üzərində qurulan “soyuq sülh”dən söhbət gedirsə, bu və ya digər tərəfi gücləndirməyə qadir olan xarici oyunçuların cəlb edilməsi ilə uzun bir strateji oyuna hazırlaşmaq lazımdır.
Əgər sülh sazişi itirən tərəf də daxil olmaqla, yeni variantlar yaradırsa və çəkindirmə üçün resurs sərf etmədən ona strateji perspektiv təqdim edirsə, bu, başqa məsələdir.
Mənə Bakının İrəvanla gələcək münasibətlərə dair mövqeyi tam aydın deyil. Belə görünür ki, Qarabağ kampaniyası başa çatdıqdan sonra Azərbaycanın mövqeyi çox az dəyişib - Bakı qələbədən istifadə edir və rəqibinə kifayət qədər təsirli şəkildə təzyiq göstərməkdə davam edir. Erməni tərəfi müharibənin uduzan tərəf kimi hələlik bərabər şərtlərlə danışıqlar apara bilməyəcək. Tez sülhə nail olmaq üçün belə bir balanssızlıq səmərəsizdir”.
Almaniya Xarici Əlaqələr Şurasının Beynəlxalq Nizam və Demokratiya Proqramının rəhbəri doktor Ştefan Meyster:
“Bunu qiymətləndirmək çətindir, çünki razılaşmanın nə demək olacağına dair müxtəlif siqnallar və fərqli anlayışlar var. Mən Prezident Əliyevlə razıyam ki, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra hər iki tərəf uzun müddətdir razılaşmadıqları qədər razılığa yaxındır. Qarabağ məsələsi artıq iki ölkə arasında yoxdur.
Amma Azərbaycanın torpaq (eksklavlar) tələb etməsi və Naxçıvana dəhlizin şərtləri Ermənistan üçün çox çətindir. Məndə belə bir təəssürat yaranıb ki, Paşinyan hökuməti həqiqətən də kompromislərə getməyə və yekun təminatları razılaşdırmağa hazırdır. Amma bəzi görüşlərin insayderlərindən bildiyimə görə, həmişə yeni maneə olur və Azərbaycan tərəfi hərbi üstünlüyü ilə indiki vəziyyətdə dominant oyunçu olduğu üçün daha çox şey əldə etməyə çalışır.
Hesab edirəm ki, Rusiya öz əsgərlərini hər iki ölkədə saxlamaq istəyərək, əvvəlki 30 ildə olduğu kimi hər iki tərəfə oynamağa çalışaraq vəziyyətə təsir edir. Hər iki tərəf ruslardan yaxa qurtarmaq istəyir, lakin sərhəd məhdudiyyətləri və tranzitlə bağlı razılığa gələnə qədər Moskvanın hər zaman hər iki tərəflə oynamaq imkanı olacaq.
Azərbaycanın hərbi təzyiqi və Ermənistan ərazilərinin bəzi hissələrinə Azərbaycan ordusu tərəfindən nəzarət edilməsi Ermənistanda böyük təhlükənin dərk edilməsinə səbəb olur. Beləliklə, indi biz bir tərəfin sülhü diktə edə biləcək qədər güclü olması (bu, heç vaxt işləmir) və digər tərəfin özünü təhlükədə hiss etdiyi, kompromislərində uzağa getməyə hazır olduğu, lakin qarşı tərəfə ümumiyyətlə etibar edə biləcəyini hiss etmədiyi fikrində yenidən ilişib qalmışıq”.