Azərbaycanda istixana sahibləri nə və necə hazırlaşmalı olduqlarını bilmirlər
Azərbaycanda istixana biznesi son illər xeyli inkişaf edib. 2021-ci il oktyabrın 1-nə olan məlumata görə, ölkədə ümumi sahəsi 1,5 min hektar olan 3174 istixana fəaliyyət göstərir. İstixanalarda yetişdirilən əsas məhsullar pomidor və xiyardır. Göstərilən dövrdə 2020-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə pomidor istehsalı 19,8% (279,1 min tona qədər), xiyar istehsalı isə 24,2% (18,2 min tona qədər) artıb.
Bu məhsulların əsas bazarı Rusiyadır. Ancaq indi Rusiyadakı vəziyyətə görə, bir çox istixana sahibləri nə gözlədiklərini və nəyə hazırlaşmalı olduqlarını bilmirlər. Orada Rusiya-Ukrayna münaqişəsi səbəbindən alıcılıq qabiliyyəti aşağı düşüb. Daxili bazar doyub, üstəlik, orada məhsulların satışı gözlənilən gəliri verə bilməz. Vəziyyət dəyişməsə, o zaman bəzi istixana təsərrüfatları çətin vəziyyətə düşə bilər.
“Xidmət-iş” Həmkarlar İttifaqları Federasiyasının vitse-prezidenti Cəmaləddin İsmayılov AYNA-ya açıqlamasında bir neçə istixana sahibləri ilə bu mövzunu müzakirə etdiyini deyib. Şəmkir rayonunun kartofçuluq üzrə ixtisaslaşan təsərrüfatlarından birində vəziyyətin həqiqətən ağır olduğunu etiraf ediblər: “Bir ay əvvəlkindən xeyli az alıcı var. Bir ay əvvəl kartofun kilosunu 2,4 manata satırdılar. Təsərrüfatda yetişdirilən kiçik ölçülü kartof Rusiyada məşhurdur və əvvəldən bütün məhsul alınıb, soyuduculara qoyulub. İndi onu xeyli aşağı qiymətə satmaq çətindir”.
Ekspertin sözlərinə görə, indiyə qədər bir çox istixana sahibləri vəziyyətin tezliklə yaxşılığa doğru dəyişəcəyinə ümid edirlər: “Malların bir hissəsi daxili bazara gedir, çünki öz əhalimizin də tərəvəzə ehtiyacı var. İstixana işçilərinin sayı azalmamalıdır, əksinə, ölkədə istixanaların sayı artdığından onların sayı artır”.
“Əlbəttə, hazırda istixana təsərrüfatları üçün müəyyən risklər var, çünki bizim kənd təsərrüfatı məhsullarının əsas bazarı Rusiyadır. Rusların alıcılıq qabiliyyəti aşağı düşüb və bu da nəzərə alınmalı, ixracımız müəyyən dərəcədə yönləndirilməlidir. Kənd təsərrüfatı məhsullarımıza harada ehtiyac var, ona baxmaq lazımdır. Amma Rusiya bazarı bizim üçün vacib olaraq qalır. Ona kənd təsərrüfatı məhsulları, eyni pomidor lazımdır, xüsusən də Qərbin sanksiyaları fonunda”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
İsmayılov istisna etmir ki, istehsalçılarımız planlaşdırdıqları gəliri indi ala bilməyəcəklər: “Ancaq biz daha uğurlu ixraca töhfə verəcək bir sıra tədbirlər üzərində düşünməliyik. Xüsusən də müvafiq dövlət qurumları malların sərhəddən tez çatdırılması məsələlərinin həllinə köməklik göstərməlidir ki, avtomobillər gömrükdə daha az vaxt itirsin. Biz isə istixanalarda yetişdirilən məhsulların çeşidini genişləndirməliyik, bu baxımdan bizdə monotonluq var - əsasən pomidor və xiyar yetişdiririk”.
Dayanıqlı İnkişaf Araşdırmaları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev isə AYNA-ya söyləyib ki, çətin vəziyyətə baxmayaraq, ölkələr arasında logistik əlaqə olduğundan, Rusiya ilə ticarət, o cümlədən tərəvəz tədarükü zərər görməyəcək: “Rubl indi əhəmiyyətli enişdən sonra tədricən bərpa olunur və düşünürəm ki, möhkəmlənməkdə davam edəcək. İndi Rusiya üçün Qərb ölkələrinin tətbiq etdiyi sanksiyalar fonunda idxalın əvəzlənməsi məsələsi xüsusilə aktualdır. Biz oraya həm ənənəvi meyvə-tərəvəz, həm də kivi kimi ekzotikləri böyük miqdarda göndərə bilərik”.
“Rusiya bazarı müəyyən müddətdən sonra sabitləşəcək. Bəli, bu ölkədə alıcılıq qabiliyyəti azalıb, lakin bir çox ailələr dövlətdən müəyyən ödənişlər alır. Tələb dəyişəcək - ruslar Qərb firmalarından daha az geyim alacaq, Çin məhsullarına üstünlük verəcəklər və s. Onlar bəzi mallara qənaət edəcəklər, lazım olan kənd təsərrüfatı məhsullarına isə yox”, - deyə müsahibimiz vurğulayıb.
O, yerli istixana təsərrüfatlarının bundan sonra da qazanc əldə edəcəyinə əmindir: “Rusiya bazarı nəhəngdir və nə ilə təmin etməyimizdən asılı olmayaraq, hətta indiki çətin vəziyyətdə belə, heç bir itki olmayacaq, ancaq super mənfəətə də arxalanmamalısınız. Ola bilsin ki, ixracatçılarımız qiymətləri müəyyən qədər, lakin məqbul həddə qaldırsınlar ki, iri alıcılarını itirməsinlər”.
“İxrac məhsullarının bahalaşmasını rublun məzənnəsinin dəyişməsi ilə izah etmək olarsa, o zaman daxili bazarda bahalaşmanı necə izah etmək olar? Daxili bazarı heç zaman unutmaq olmaz. Daxili bazarda tərəvəz bolluğudur, lakin qiymətlər eyni zamanda “dişləyir”. Məsələn, pomidorun kiloqramı 3 manatdan bahadır. Soğan və kartofun qiyməti qalxıb. Bəs səbəb nədir? Axı qazın qiyməti dəyişməyib. Müəyyən seqmentlər ətrafında ajiotaj süni şəkildə yaradılır”, - deyə Ağayev fikrini yekunlaşdırıb.