Ekspert: “Xaricdə dövlətdən nəsə umanlara aciz kimi baxırlar”
Pandemiyanın gətirdiyi işsizlik probleminin öz həllini tapdığı haqda fikir söyləmək hələ də çətindir. İnsanlar pandemiyanın bitişinə doğru işsizlik probleminin öz həllini tapacağını, maddi rifahlarının yüksələcəyini gözlədiyi halda, tamamilə başqa bir situasiya ilə üz-üzə qalıblar. Pis-yaxşı işi olan da, olmayan da vəziyyətin çətinliyindən gileylənir. Çünki maaşlar əvvəlki kimi qalsa da, bazardakı qiymətlər, az qala, hər gün üzüyuxarı istiqamətdə yenilənir.
Bu halda isə insanları düşündürən bir sual var: Bəs maaşlar nə zaman artırılacaq və ya artırılmış maaşla bazar qiymətlərinə ayaq uydurmaq yaxın zamanda mümkün olacaqmı?
Mövzu ilə bağlı AYNA-ya şərhində iqtisadçı ekspert Eyyub Kərimli deyib ki, inflyasiya bu templə davam edərsə, hökumət də bir daha maaşların artırılmasını nəzərdən keçirməlidir: “2021-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə bəzi məhsullarda 100 faizə qədər artım baş verib. Doğrudur, bu ilin əvvəlindən dövlət sektorunda çalışanların maaşlarında 20-40 faiz, bəzilərində hətta 100 faiz artım oldu. Lakin bu, yetərli deyil, çünki real inflyasiya həddi çoxdur. Hətta deyərdim ki, müəyyən qida zəncirləri, sektorlar üzrə inflyasiya 40-50 faiz aralığındadır”.
“Bütün dünyada son 40 ilin ən yüksək inflyasiya prosesləri gedir. Mübaliğəsiz demək mümkündür ki, hazırda dünyada iqtisadi, siyasi, ərzaq böhranı yaşanır. Pandemiya, hazırda davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi bir sıra ərzaq və neft məhsullarının, texnologiyaların qiymətinin artımına təsirsiz ötüşmədi. Təbii ki, bu da dünyada inflyasiya proseslərinin daha da alovlanmasına gətirib çıxardı”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
O, bizim ölkənin də dünya iqtisadiyyatının bir parçası olduğunu xatırladıb: “İdxaldan asılı ölkə olduğumuz üçün bizdə də həmin inflyasiyanın təsirləri özünü göstərir. İnsanların gəlirləri dəyərsizləşdirilir. Müşahidələr onu göstəririr ki, özəl sektor postpandemiya dövründən yeni-yeni çıxmaq üzrə olduğu üçün onlarda maaşların artması nəzərəçarpacaq qədər deyil. Həmçinin qeyd edim ki, bunun üçün özəl sektorda rəqabətlilik imkanları artırılmalıdır ki, burada çalışan insanların maaşının artırılmasına da yenidən baxılsın. Hər bir halda hesab edirəm ki, bu inflyasiya özəl sektorda çalışan insanların da maaşlarının artırılmasını qaçılmaz edir. Bu, qaçılmazdır”.
Bu halda maaşların artırılmasının çıxış yolu olub-olmadığına qaldıqda, mütəxəssis bunu çıxış yolu hesab etmir: “İnflyasiya artıqca maaşların da artırılması kimi bir iqtisadi düstur yoxdur. Lakin hazırkı vəziyyət qeyri-standart situasiyadır. Buna görə də inflyasiyanın bu dərəcədə artması maaşlara da yenidən baxılmasını gündəmə gətirir. Onu da qeyd edim ki, maaşların artırılması inflyasiyanın cilovlanması üçün çıxış yolu deyil. Maaşlar artdıqca inflyasiya da arta bilər. Bu, iqtisadi qanunauyğunluqdur. Yəni o demək deyil ki, maaşların artırılması çıxış yoludur. Maaşların artırılmasının özü də inflyasiya yarada bilər”.
Kərimlinin fikrincə, çıxış yolu yerli istehsalı gücləndirmək, sahibkarlığın inkişafını daha da stimullaşdırmaq, müəyyən təşviqedici addımlarla kiçik və orta sahibkarlığa dəstək olmaqdır: “Həmçinin mikro və orta sahibkarlıq, kənd təsərrüfatı ilə məşğul olanlarla kompleks tədbirlər həyata keçirmək lazımdır ki, insanların rifahı yaxşılaşsın. Biz insanların daha çox dəyər yaratmasına çalışmalıyıq. Məşğulluq fəaliyyətlərini artırmalıyıq. Bankların depozitinə baxdığımızda, ötən il ilə müqayisədə depozitlərin 2-3 faizə qədər artdığını müşahidə edirik. Əhalinin əmanətləri 2021-ci il ilə müqayisədə 12.3 faiz artıb. Lakin ümumi baxdığımızda bizim ölkənin böyük problemlərindən biri insanların əlavə gəlir mənbələrinin az olmasıdır. İnsanların maaşdan əlavə gəlir əldə etməsi üçün imkanlar məhduddur. Xaricdə insanlar passiv gəlirlərdən istifadə edirlər. Hansısa formada müəyyən əməliyyatlarla gəlir əldə etmək imkanları olur. Bizdə ancaq banklar depozit verir və ya daşınmaz əmlakın icarəsi ilə müəyyən gəlir əldə etmək imkanı var”.
“Bu gün hazırkı vəziyyətdən ən çox əziyyət çəkən təqaüd alanlardır. Hesab edirəm ki, dövlət pensiyalara yenidən baxmalıdır. İnflyasiya çox böyük templə davam edir və təqaüdçülər bundan daha çox əziyyət çəkirlər. Dövlət onlara daha çox diqqət ayırmalıdır”, - deyə müsahibimiz vurğulayıb.
Əlavə edib ki, ölkədə çalışanların 40 faizi dövlət, 60 faizi özəl sektorun payına düşür: “İndiki halda insanlar diqqətlərini dövlətdən çox öz güclərinə yönəltməlidirlər ki, daha çox gəlir əldə etmək imkanları yaransın. Çünki bu inflyasiya bir müddət davam edəcək. Özəl sektor da hələ tam bərpa olunmayıb. Son ilin göstəriciləri onu deməyə əsas verir ki, büdcədə əlavə gəlirlər əmələ gəlir. Bu ilin birinci rübündə bir milyard manatdan yuxarı əlavə vəsait yaranıb. Amma dövlət də ancaq dövlət sektorunda çalışanların maaşını qaldıra bilər. Özəl sektorda çalışanların isə fəaliyyəti genişlənməli, gəlirləri olmalıdır ki, maaşları qalxa bilsin”.
“Cəmiyyət qəbul etməlidir ki, artıq bazar münasibətlərinin hökm sürdüyü dünyada yaşayırıq. Burada da insanlar daha çox öz güclərinə güvənməli, öz talelərini özləri həll etməlidirlər. Amerikada, Avropada dövlətdən nəsə gözləyən insanlara aciz kimi baxırlar ki, özü nəsə qazana bilmir. Daim axtarışda olmaq lazımdır. Hər kəsin öz taleyini öz əlinə almağının vaxtı çatıb. Müharibənin nə vaxt bitəcəyi bəlli deyil. Bahalaşma da davam edəcək. Düşünürəm ki, müharibə bir qədər də davam edəcəyi halda, bu bahalaşma il sonuna qədər davam edəcək. Həyat rifahımızı daha yaxşı istiqamətə yönəltmək üçün cəmiyyətin hər bir üzvü hərəkətə keçməlidir”, - deyə iqtisadçı fikrini yekunlaşdırıb.