Bunlar ya hallüsinasiya görürlər, ya da özlərini aldadırlar
Valyuta ticarət məlumatlarına görə, Türkiyə Mərkəzi Bankının (TMB) uçot dərəcəsini azaltma qərarından sonra türk lirəsinin dollara nisbətdə məzənnəsi tarixi minimumlarını yeniləməyə Bazar ertəsi saat 10:00-da dolların 9,83 lirədən alqı-satqısı başlasa da, sonda məzənnə bir ABŞ dolları üçün yeni minimuma - 9,84 lirəyə çatdı. Xatırladaq ki, ötən cümə axşamı TMB lirənin məzənnəsində rekord eniş fonunda uçot dərəcələrini 18%-dən 16%-ə endirdi ki, nəticədə lirənin enişi sürətləndi – 9,29-dan 9,49-a düşdü.
Buna baxmayaraq, türk valyutası cümə günü də ucuzlaşmağa davam etdi. İndi onun yeni payızı yaşanır. Qeyd edək ki, lirənin sürətli ucuzlaşması oktyabrın ortalarında Türkiyə Prezidenti Tayyib Ərdoğanın sərəncamı ilə, sədrin iki müavini də daxil olmaqla, TMB-nin üç yüksək rütbəli məmurunun işdən çıxarılması xəbəri fonunda başlandı.
“Eko Faktorinq” şirkətinin maliyyə direktoru Arda Tundcanın “RİA Novosti”yə verdiyi məlumata görə, işdən çıxarılan hər üç məmur Mərkəzi Bankın pul siyasəti şurasının sentyabr ayında keçirilən iclasında uçot dərəcəsinin endirilməsinin əleyhinə səs vermişdilər: “Türkiyə Mərkəzi Bankı müstəqilliyini itirib və lirə ucuzlaşmağa davam edəcək”.
Təbii ki, bu xəbər həyəcanverici və üzücüdür. Üstəlik, Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) dünya iqtisadiyyatının perspektivi ilə bağlı son hesabatına (Economic Outlook Report) görə, Türkiyə hazırda dünyanın 21-ci ən böyük iqtisadiyyatıdır. Beləliklə, ölkə formal olaraq dünyanın ən böyük "iyirmi" iqtisadiyyatı sırasından çıxdı.
Bunu ana müxalifət Cümhuriyyət Xalq Partiyasından (CHP) deputat Faiq Öztrak deyib: “Beynəlxalq təşkilatların açıqladığı məlumatlara görə, Türkiyə 2021-ci ildə dünyanın 20 aparıcı iqtisadiyyatı liqasını tərk edib. Ölkəmiz 1990-cı ildə, Ədalət və İnkişaf Partiyasının adının belə, mövcudluğundan çox-çox əvvəl dünyanın 20 ən böyük iqtisadiyyatından birinə çevrilmişdi. 1990-cı ildən 2021-ci ilə qədərki 31 il ərzində Türkiyəni bu baxımdan Rusiya, İndoneziya və Səudiyyə Ərəbistanı geridə qoyub”.
Türkiyə iqtisadiyyatında baş verən bu cür arzuolunmaz proseslər Türkiyə ilə uzunmüddətli və əhəmiyyətli iqtisadi əlaqələri olan dövlətlərdə, o cümlədən Azərbaycanda təşviş yarada bilər. Axı, ölkəmiz Türkiyə iqtisadiyyatına 17 milyard dollar sərmayə qoyub, Azərbaycandakı türk sərmayəsinin həcmi isə 12 milyard dollar təşkil edib. Üstəlik, SOCAR-ın investisiya layihələri var ki, bunun nəticəsində Azərbaycanın Türkiyəyə yatırdığı investisiyaların həcmi 20 milyard dollara çatacaq.
Amma ölkəmiz türk milli valyutasının devalvasiyasına və Türkiyənin dünyanın ən böyük “iyirmi” iqtisadiyyatı arasından çıxmasına heç bir şəkildə münasibət bildirmir. Ermənistanda insanların Türkiyədə baş verənlərə necə hədsiz sevindiyini izləmək daha əyləncəlidir. Eməni mediası sözün əsl mənasında, kimin ən axmaq materialı yazacağı, indinin və gələcəyin ən gülünc iddiasını kimin səsləndirəcəyi yarışmasında rəqabət aparır.
İndi elə opuslar var ki, onların müəllifləri cəfəngiyyat yarışmasında liderlik edirlər. Yazırlar ki, "Amerika Birləşmiş Ştatları artıq Türkiyəyə güvənmir, yəni bu ölkədə artıq keçmişdə olduğu kimi investisiyalar və ticarət üstünlükləri olmayacaq". Bundan əlavə, "Türk lirəsi artıq vurulmuş quş kimi düşür" deyə müəllif tələsir və ümid ifadə olunur ki, "Qərb Türkiyəyə silah embarqosu ilə bağlı kollektiv şəkildə razılaşarsa, o zaman türklərin sadəcə olaraq “Bayraktar”ları yığacaq heç bir detalı olmayacaq – PUA yığmaq sizin üçün dönər tikələyərək, Taksimdə turistləri aldatmamaq deyil”.
Amma bu, yazılanların bir hissəsidir. Elə yazılar da var ki, müəllifin fantaziyasının nə qədər güclü olduğuna həsəd aparmaya bilmirsən. Məsələn: “Türkiyənin sosial-iqtisadi problemlərinin kəskinləşməsi, siyasi təcrid olunması bu ölkədə ancaq hakimiyyət dəyişikliyi prosesini sürətləndirəcək. Və bu, əlbəttə ki, bölgədəki bütün qüvvələr sıralamasını dəyişəcək. Çünki rəsmi Bakı öz bu gününü və gələcəyini sırf Ərdoğanla bağlayır. Türkiyə də başqa Prezidentin dövründə bölgəmizdə fəal olmayacaq, rəsmi Bakının cinayətlərinə dəstək verməyəcək. Türkiyənin yeni hakimiyyət orqanları öz problemlərinin həllinə diqqət yetirməli olacaq, bu, isə o deməkdir ki, rəsmi Bakı ən mühüm dəstəyini itirəcək və bu, Ermənistana müttəfiqlərimizlə birlikdə Artsaxa qarşı müharibəyə başlamaqla, cinayət törədən bir ölkənin tez bir zamanda ayılmasına imkan verəcək”.
Bu hallüsinasiyalardan sonuncusu "Armenianreport" nəşrinin müəllifinə aiddir. Bununla belə, Ermənistan Respublikasının digər kütləvi informasiya vasitələri də eyni ruhda çıxış edir. Həqiqətən də cəmiyyətlərinə yeni bir mif yedirməyə çalışırlar. Yəni, Türkiyəyə nə qədər pisdirsə, Ermənistana bir o qədər yaxşıdır. Həmin Ermənistana ki, onun Türkiyə ilə quru sərhədi qapalıdır, diplomatk əlaqələri yoxdur və son vaxtlar üçüncü ölkələrdən Ermənistan bazarına gələn bir neçə türk malı ovuna başlayıb.
Nonsens? Əlbəttə! Xüsusən də Ermənistanın Cənubi Qafqazda iqtisadi və siyasi cəhətdən ən geridə qalmış, müstəqillik və suverenliyin bir çox atributlarından məhrum dövlət olması və belə də qalmasının aşkar faktı fonunda bu nonsens daha qabarıq olur. Erməni cəmiyyətinin Ermənistan Respublikasının Azərbaycanla müharibəyə başlaya biləcəyinə inandırmaq cəhdi xüsusilə əyləncəlidir. Bununla belə, Ermənistan müharibəyə başlaya bilər. Yalnız indi bu müharibə, təkcə Xankəndinin deyil, bütün Zəngəzurun Azərbaycanın nəzarətində olması ilə başa çatacaq. Və bu reallıq o zaman türk lirəsinin dollar qarşısında məzənnəsinin necə olacağından dəqiq asılı olmayacaq.