Azərbaycanın tələbində, Ermənistan inadında israrlıdır - çıxış yolu varmı?
Azərbaycanla sülh müqaviləsi layihəsinin mətni demək olar ki, yekunlaşdırılıb. Bu barədə Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan açıqlama verib.
“Biz bu məsə lə ilə bağlı Azərbaycanla danışıqlarda iştirak etmişik və Ermənistan bir ay ərzində mətni tam şəkildə yekunlaşdırmağa və Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamağa hazırdır”, - deyə o, Tallində Estoniyanın xarici işlər naziri Marqus Tsahkna ilə keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib.
Erməni nazir qeyd edib ki, o, bir ay ərzində Ermənistanın sülh müqaviləsi imzalamaq təklifinə azərbaycanlı həmkarlarının müsbət reaksiyasını görmür: “Lakin Ermənistan sülh gündəminə, Azərbaycanla münasibətlərin normallaşdırılmasına, 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsi əsasında iki ölkənin ərazi bütövlüyünün tanınmasına və bu bəyannamə əsasında delimitasiya prosesinin davam etdirilməsinə sadiqdir”.
Mirzoyanın sözlərinə görə, Cənubi Qafqazda münaqişə səhifəsini bağlamağın və bu regiona sülh gətirməyin vaxtı çatıb: “Əlbəttə, biz bu istiqamətdə işi davam etdirəcəyik və Cənubi Qafqaz regionunda uzunmüddətli sülh və sabitlikdə maraqlı olan tərəfdaşlarımızın güclü dəstəyinə ümid edirik”.
Elə həmin gün Tbilisidə rəsmi səfərdə olan Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov gürcüstanlı həmkarı İliya Darçiaşvili ilə görüşündə, faktiki olaraq Bakının bu məsələ ilə bağlı bu yaxınlarda bəyan etdiyi mövqeyi təkrarlayıb. Deyib ki, sülh sazişinin mətni üzrə əhəmiyyətli irəliləyişlərə baxmayaraq, Ermənistan Konstitusiyasında və bu ölkənin digər qanunvericilik aktlarında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə dair qalan iddialar sülh prosesinə əsas maneədir.
Sual budur: çıxış yolu haradadır? Artıq iki aya yaxındır ki, hər iki tərəf öz fikirlərini təkrarlayır və işlər yerindən tərpənmir. Bir vaxtlar, hələ aprel ayında Nikol Paşinyan Ermənistan Konstitusiyasına dəyişikliklərin mümkünlüyündən danışırdı, lakin indi o və komandası İrəvanın “bir ay ərzində” sülh müqaviləsi imzalamağa hazır olması mantrasını təkrarlayır və Bakını ləngiməkdə ittiham edir. Burada nə etmək olar və nə etmək lazımdır?
AYNA-nın suallarını regionun tanınmış ekspertləri cavablandırıblar.
Gürcüstan Strateji Təhlil Mərkəzinin (GSAC) aparıcı eksperti Gela Vasadze:
“Düşünürəm ki, burada hər şey olduqca sadədir və heç də qorxulu deyil. Ermənistan rəhbərliyinin özünə qarşı müsbət münasibət bəsləyən ABŞ administrasiyasına qarşıdan gələn payız seçkiləri üçün sülh müqaviləsi şəklində əlavə bonus almasına kömək etmək çox vacibdir. Bakıda isə soruşurlar: biz əvəzində nə alırıq? Axı indiki administrasiya Azərbaycana deyil, Ermənistana müsbət yanaşır və özünü “yaxşı samariyalı” kimi təqdim edərək, Baydenə Trampı məğlub etməkdə kömək etmək Əliyevin planlarının bir hissəsi deyil.
Beləliklə, Qarabağın Ermənistanın tərkibinə daxil olduğu sənədə istinad olan Konstitusiyanın dəyişdirilməsi öhdəliyinin qeyd edilməsi tələbi yaranır. Ermənistanın ictimai rəyi üçün bu, məğlubiyyət kimi görünəcək, ona görə də bu, Paşinyan üçün son dərəcə ağrılıdır. Bu toqquşmanın bütün siyasi arifmetikası budur. Amma burada heç nə etmək olmaz, Bakının mövqeyi aydındır və başadüşüləndir - əgər razılaşma istəyirsənsə, öhdəlik götür”.
Azərbaycanlı politoloq, beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert Elman Fəttah:
“İlk növbədə qeyd etməliyəm ki, qısa müddət ərzində iki müharibə edən ölkələr arasında sülh sazişinin imzalanacağını gözləmək ağlabatan deyil. Məsələn, SSRİ ilə Qərbi Almaniya arasında sülh müqaviləsi imzalananda müharibənin bitməsindən 25 ildən çox vaxt keçmişdi. Nəzərə alsaq ki, Ermənistan və Azərbaycan 100 ilə yaxın münaqişə yaşayan ölkələrdir, onlar üçün bu qədər tez yekun sülh sazişi imzalamaq asan məsələ deyil. Bu, Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinə obyektiv ümumi baxışın izahıdır. Sülhün imzalanmasına mane olan faktiki hallar da var.
Hazırda Ermənistan tərəfi özünü sülh sazişi imzalamağa hazır olan ölkə kimi təqdim edir və rəsmi Bakının bu prosesi ləngitdiyini bildirir. Bu ifadənin kifayət qədər həqiqət payı var. Belə ki, rəsmi Bakı Ermənistan Konstitusiyasında və digər normativ sənədlərdə Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını saxlayaraq sülhə imza atmağı qeyri-mümkün hesab edir. Və bu ifadəsində tamamilə haqlıdır.
Yəni göründüyü kimi, iki ölkə arasında münasibətlərin istiqaməti sülh prosesindən daha çox, sülhə imza atmamaqda kimin daha çox günahkar olması ilə bağlı faktların yarışması prosesidir. Bir sözlə, bir tərəfdən rəsmi İrəvan sülhün əsas şərti olan konstitusiya islahatlarına hazır deyil, digər tərəfdən isə rəsmi Bakı bu dəyişiklərsiz sülh prosesində qətiyyən maraqlı deyil.
İndi isə “burada nə etmək olar və nə etmək lazımdır?” sualının cavabına gəlincə. İki ölkə arasında yekun sülh sazişinin imzalanması üçün ilk növbədə sülhün zəruri olması üçün əlverişli beynəlxalq şərait olmalıdır. Hazırda nə belə şərtlər, nə də belə bir ehtiyac yaranıb. Bu baxımdan iki ölkə arasında sülhün imzalanması geosiyasi proseslərin inkişafından çox asılı olacaq. Bu cür hadisələr sülhü zəruri edərsə, tezliklə yekun sülh sazişi imzalana bilər. Və böyük dəyişikliklər baş verməsə, sülh sazişinin imzalanması qeyri-müəyyən müddətə təxirə salınacaq”.