“İstəsəniz, müvafiq dövlət qurumuna və ya məhkəməyə müraciət edə bilərsiniz, lakin heç bir nəticə hasil olmayacaq”
Təqaüdə çıxanda vətəndaş bankların qeyri-rəsmi “qara siyahısı”na daxil edilir. Maraqlıdır ki, qanuna əsasən, banklar, borcalanların etibarlılığı üçün öz meyarlarını müəyyən etmək hüququna malikdir.
Belə bir hadisə 70 yaşlı oxucumuzun başına gəlib. Kredit almaq üçün bir neçə banka müraciət etdikdən sonra məlum olub ki, bu “opsiya” artıq onun üçün əlçatan deyil. Bir çox maliyyə qurumumuz borc alanlar üçün yaş məhdudiyyəti qoyub və 65-70 yaşdan yuxarı insanlara kredit vermir.
AYNA məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışıb.
“Yelo Bank”dan özünü müştəri kimi təqdim edən müxbirimizə məlumat verilib ki, kredit 21 yaşdan 65 yaşa qədər olan şəxslərə verilir. Bu yaşdan yuxarı vətəndaşların müraciətləri nəzərə alınmır, çünki bankın “şərtləri belədir”.
“Bank VTB (Azərbaycan)” yalnız 60 ilə qədər kredit verir. Və bunun niyə belə olmasını orada izah etmirlər.
“Bank Respublika”dan pensiyası minimumdan (250 manatda) çox yüksək olan təqaüdçülərə kredit verildiyi bildirib. Kreditin məbləğləri 500 manatdan başlayır.
Bu arada, ölkəmizdə pensiyaçılara kredit verilməsi ilə bağlı qanunvericilik məhdudiyyəti yoxdur və ya ümumiyyətlə, müəyyən yaşdan yuxarı adam anlayışı yoxdur. Bu məsələdə maliyyə strukturları tamamilə sərbəstdir. Bu barədə AYNA-ya danışan bank hüquqşünası Əkrəm Həsənovun sözlərinə görə, sadəcə olaraq, Mərkəzi Bankın müvafiq qaydalarında banklardan müştərinin rəsmi gəlir arayışı tələb olunması və buna uyğun olaraq kreditlərin verilməsi tələb olunur.
“Üstəlik, hər bir bankın öz kredit siyasəti var. O, kimə kredit verib, kimə verilməməsinə qərar vermək hüququna malikdir. Bu, ayrı-seçkilik deyil. Həm də unutmaq olmaz ki, banklarda kredit skorinqi fəaliyyət göstərir. Skorinq sistemi kiçik kreditlər üçün icad edilib. Bu alət sayəsində banklar maksimum dərəcədə sürətlə kredit qərarları verir. Belə bir sistem ABŞ-da İkinci Dünya Müharibəsi zamanı yarandı”, - deyə mütəxəssis bildirib.
Qeyd edin ki, əvvəllər banklar təcrübəli mütəxəssisləri cəlb etməklə hər bir kredit üzrə riskləri uzun müddət və diqqətlə təhlil edirdi: “Amma müharibə zamanı bank işçiləri orduya çağırılır, kadr çatışmazlığı yaranırdı. Məhz o zaman onlar statistik metodlara əsaslanan avtomatlaşdırılmış sistem hazırladılar. Bu, potensial borcalanın məlumatlarının daxil edildiyi bir kompüter proqramıdır, cavab olaraq nəticə verilir: ona kredit verməyə dəyərmi, yoxsa yox”.
“Müxtəlif meyarlar nəzərə alınır. Tutaq ki, cinsdən asılı olaraq sistem kimin daha çox kredit problemi olduğunu - kişi və ya qadını əlaqələndirir və avtomatik olaraq bal təyin edir. Eynilə - peşə, yaş və s. Potensial müştəri banka gəldikdə, ona məlumatları kompüterə daxil edən adi bir işçi yerində xidmət edir. Amma o özü yox, sistem qərar verir ki, kreditin verilməsi mümkündürmü və hansı məbləğdə. Bu yanaşmanın məqsədi xidmət sürətini artırmaqdır. Həm müştərilər, həm də banklar bununla maraqlanır”, - deyə Həsənov vurğulayıb.
Onun dediyinə görə, bu, o demək deyil ki, istisnasız olaraq bütün banklar pensiyaçılara kredit vermir, xüsusən də zaminlik və ya girov olduqda, amma çətinliklər də yaranır: “Əksər kredit-maliyyə strukturları bu səbəbdən formal olaraq dilə gətirməsə də, yaşlı vətəndaşlara kredit verməkdən imtina edir. Əhəmiyyətli məqam bankların kredit verməyə borclu olmamasıdır. Bank açıq müqavilə çərçivəsində əmanətlərin qəbulu, hesabların açılması və s. həyata keçirməyə borcludur. Müqayisə üçün deyim ki, istənilən mağazaya gedib oradan istədiyinizi almaq olar. İctimai nəqliyyatdan istifadə edə bilərsiniz. Eyni zamanda, bir ticarət obyekti və ya nəqliyyat vasitəsi yaş və digər əlamətlərə görə bir insandan imtina etməyəcək. Bu xidmətlər açıq oferta - qeyri-məhdud sayda insan üçün müqavilə bağlamaq təklifi əsasında həyata keçirilir. Açıq müqavilə bank xidmətləri sahəsində də etibarlıdır, əgər siz hesab açmaq istəyirsinizsə, depozit qoysanız, pul köçürməyinizə və s. bank riskləri olmayan əməliyyatlar həyata keçirilə bilər. Kredit riski nəzərdə tutur, burada təklif müqaviləsi tətbiq edilmir. Kredit vermək və ya verməmək - hər bir bank bu məsələni müstəqil həll edir. Təbii ki, qocalıqla kredit riskləri də artır. Bu, statistikadan belə çıxır və banklar onlardan qaçmağa çalışır. Axı söhbət, hətta bankın pulundan yox, hüquqi şəxslərin, əmanətçilərin vəsaitindən gedir”.
Hüquqşünasın sözlərinə görə, əslində Mərkəzi Bankın kreditlə bağlı qaydalarında yazılıb ki, müştərilərə qarşı ayrı-seçkilik etmək olmaz: “Bununla bağlı tənzimləyici orqana şikayət edə bilərsən və banklar hər bir müştəriyə imtinanı yazılı şəkildə əsaslandırmalıdır. Amma bu, demaqogiyadır. Əslində bu, belə olmamalıdır, dünya praktikasında belə deyil. Təbii ki, bizim banklar imtinanın səbəbini - yaşı reklam etmirlər, lakin müxtəlif standart bəhanələrə əl atırlar. Yeri gəlmişkən, Mərkəzi Bank banklardan daha az riskli siyasət həyata keçirməyi tələb edir. Sonra da bizim qanunvericiliyimizə görə, guya Mərkəzi Bank maliyyə xidmətləri sahəsində istehlakçıları qoruyur. Amma bu, qətiyyən qəbuledilməz bir şeydir. Mərkəzi Bank bank və sığorta sisteminin bir hissəsidir. Ona görə də o, müştəriləri yox, bu sahələrin nümayəndələrini müdafiə edir”.
Sonda həmsöhbətimiz diqqətə çatdırıb ki, istehlakçı hüquqlarını İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti müdafiə edir: “Nəzəri olaraq, bu struktura və məhkəməyə müraciət edə bilərsiniz, lakin bundan heç bir nəticə hasil olmayacaq”.