Qlobal problemlər artır, ekspertlər çıxış yolu axtarırlar
Neftin qiymətinin düşməsi və qlobal inflyasiyanın riskləri təcili restrukturizasiya tələb edir. Müstəqil ekspertlər belə qənaətdədirlər. Neft məhdud resurs olduğundan və onun qiyməti ucuzlaşdığından, hökumət qeyri-neft sektorlarına dəstəyi gücləndirməli, real problemlərə diqqət yetirməli və öz imkanları daxilində addımlar atmalıdır.
Nüfuzlu beynəlxalq strukturlar ölkənin əsas ixrac resursu ilə bağlı proqnozları pisləşdirir. “Goldman Sachs” analitiklərinin fikrincə, qlobal tələbin zəifləməsi, artan ticarət müharibələri və OPEC+ ölkələrinin tədarüklərinin artması səbəbindən “Brent” neftinin bir bareli 69 dollara qədər ucuzlaşa bilər. “Goldman”ın gələn il “Brent” neftinin orta qiyməti ilə bağlı proqnozu 9 faiz azalaraq 62 dollar/barel, WTI üçün isə 59 dollar təşkil edir.
Amma bu, son hədd deyil. Ən böyük investisiya bankının ekspertlərinin fikrincə, neft qiymətləri ilə bağlı proqnozlar daha da aşağı salına bilər, xüsusən 2026-cı il üçün, əsasən resessiya riskinin artması səbəbindən.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli AYNA.AZ-a şərhində deyib ki, ABŞ-ın yeni tarifləri ilə bağlı qərar qlobal iqtisadi mənzərə və neftə tələbatla bağlı narahatlıqları artırıb: “Karbohidrogenlərin hasilatı və ixracından asılı olan iqtisadiyyatın gələcəyi narahatlıq doğurur. Bu gün insan qlobal qeyri-sabitlik haqqında istədiyi qədər düşünə bilər, lakin qarşıda duran problemlər fonunda, nəhayət, iqtisadi inkişaf üçün real planlar barədə qərar qəbul etmək, mövcud resurs potensialına və mövcud imkanlara əsaslanaraq iqtisadiyyatda prioritet sahələri müəyyənləşdirmək lazımdır”.
Mütəxəssis informasiya texnologiyaları, rəqəmsallaşma və bərpa olunan enerji mənbələri haqqında yeni yaranmış söhbətləri bir kənara qoyub, sadədən başlamağı təklif edir: “Biz həqiqətən nəyi üstün tuta biləcəyimizə və nəyə qadir olduğumuza diqqət yetirməliyik. Fakt budur ki, İT, rəqəmsal texnologiyalar və bərpa olunan enerji sektorları ixtisaslı mütəxəssislər və elmi əsas tələb edir. Və bu gün bu işə başlasaq, ilk ixtisaslaşmış kadrlar yalnız on ildən sonra meydana çıxacaq. Həm də başa düşmək lazımdır ki, beynəlxalq bazarda milyonlarla əhaliyə tələbat olan peşəkarlar ölkədə qalmayacaq, inkişaf etmiş ölkələri seçəcəklər”.
Gəlirli sahələrin inkişafına ciddi ehtiyac olduğu bir vaxtda, günəş panellərinin idxalı valyuta axınına gətirib çıxarır. Təhlilçinin fikrincə, ölkənin neft-kimya, neft emalı kimi valyuta gətirən sahələrə ehtiyacı var: “Xam nefti satmaq əvəzinə, istehsal olunan məhsulların çeşidini genişləndirmək, ixrac üçün malların əlavə dəyərini artırmaq lazımdır. Digər istiqamət isə haqlı olaraq kənd təsərrüfatı sənayesidir, çünki sənaye yüksək əlavə dəyərə malik hazır məhsulların istehsalı üçün geniş üfüqlər açır”.
“Gələcəyi olan gəlirli sahələr arasında turizm sektorunun adını çəkə bilərik. Qonaqpərvərlik sənayesi geniş perspektivlər vəd edir. Bununla belə, Azərbaycan bəlkə də, yeganə ölkədir ki, quru sərhədlərini bağlı saxlayaraq turizm prioritetlərini elan edib. Bu cəfəngiyyatı bir kənara qoysaq, respublikanın coğrafi mövqeyi və logistik imkanları onun Şimal, Cənub, Şərq və Qərbə malların ixrac olunduğu iri regional topdansatış bazarına çevrilməsi üçün üfüqlər açır. Bu problemlərin həlli üçün vergi və gömrük rüsumlarının azaldılması, məhkəmə sistemində islahatların aparılması və rəqabəti öz axarına buraxmaq şərtdir”, - deyə Cəfərli vurğulayıb.
Öz növbəsində Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramov da qeyri-neft istehsalı və ixracını gücləndirməyi təklif edir: “Rəsmi statistikadan gördüyümüz ilk şey ondan ibarətdir ki, respublika öz iqtisadi artım dinamikasını böyük ölçüdə real iqtisadiyyatın inkişafına borcludur. Aşağıdakı nəticələr çıxır: uzunmüddətli dövlət dəstəyi və yerli iqtisadi reallıqların sistemli yenidən qurulması neftdən asılı olmayan sənaye sahələrinin mövqeyini yüksəldir. Ona görə də aydındır ki, bundan sonra Azərbaycanın iqtisadi inkişafı birbaşa olaraq iqtisadiyyatın qeyri-karbohidrogen hissəsindəki irəliləyişdən asılı olacaq”.
Deputat neft və qaz ixracından asılı olmayan sənaye sahələrinin daha da inkişaf etdirilməsini təklif edir: “Biz qeyri-neft sənayesinin, xüsusilə də qida sənayesinin inkişafı istiqamətində kursu davam etdirməliyik – onu kifayət qədər həcmdə istehsal etmək lazımdır ki, öz tələbatımızı ödəyə bilək və xarici bazarlara ixrac imkanımız yaransın”.
İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov mövzuya dair AYNA.AZ-a açıqlamasında qeyd edib ki, neftin qiymətinin və hasilatın aşağı düşməsi şəraitində xarici ticarət balansında müsbət tendensiyaların qorunub saxlanılması üçün qeyri-neft ixracının artması neft-qaz itkisini ödəməlidir: “Ona görə də qeyri-neft sənayesinin artımını dəstəkləmək, bununla da iqtisadiyyatın neft və qazdan uzaqlaşdırılmasına kömək etmək lazımdır. Bura iqtisadi artımı və yeni iş yerlərinin yaradılmasını stimullaşdıracaq istehsal, turizm, təhsil, informasiya texnologiyaları və digər sahələrə investisiyalar daxil ola bilər”.