Bayden Trampı toxunulmazlığından necə məhrum edir?
Səhhətinə görə prezident seçkilərindən namizədliyini geri götürən ABŞ-ın hazırkı Prezidenti Co Baydenin eyni vaxtda vəzifəsini niyə tərk etmədiyi indi bəlli olub. Onun bu günlərdə “The Washington Post” qəzetində dərc olunan “Mənim Ali Məhkəmədə İslahat Planım və Qanundan üstün Prezident Olmamaq” başlıqlı məqaləsi prezident seçkilərinə üç ay və ABŞ-ın yeni prezidentinin andiçmə mərasiminə təxminən altı ay qalmışa işarə edir. Co Bayden Amerika ədalətinin ən yüksək orqanında inqilab etməyi planlaşdırırdı.
2021-ci ilin dekabrında Vladimir Putin NATO ölkələrinə “əşyalarını toplamaq və 1997-ci il sərhədlərinə getmək” üçün ultimatum verdikdə və sonra 2022-ci il fevralın 24-də Ukraynaya genişmiqyaslı silahlı işğala başladıqdan sonra, bir çoxları Co Baydenin qlobal Şər Oxuna qarşı mübarizəyə diqqəti yönəltmək üçün prezidentlik yarışından çəkilməsini məqsədəuyğun hesab etdi. Bununla belə, Bayden kifayət qədər qocalmış yaşına və səhhətinin sürətlə pisləşməsinə baxmayaraq, hər iki missiyanı yerinə yetirməyi mümkün gördü.
Lakin yük Bayden üçün həddindən artıq çox oldu və o, prezidentlik yarışında yerini vitse-prezident Kamala Harrisə verməli oldu. Donald Trampın qalib gəlməsinin qarşısını almaq üçün yenidən Baydenin prezidentliyə namizədliyini irəli sürdüyünü dəfələrlə bəyan edən Oval Ofisi qoca Co tərk etmədi. Görünürdü ki, qoca sadəcə olaraq müddətini başa vurmaq istəyir. Başqa səbəblər görünmürdü.
Bayden Amerika və dünya üçün başqa nə edə bilərdi? Rusiya ordusu üzərində sürətli qələbə üçün Ukraynanı ən yüksək dəqiqlikli uzaqmənzilli raketlər və yüzlərlə qırıcı ilə təmin etməkdən başqa...
Lakin müdrik qoca, Amerika siyasətinin veteranı, ləyaqətli və vicdanlı Prezident ölkəsinin maraqlarını, demokratiyanın və qanunun gələcəyini həm şəxsi, həm də qlobal maraqlardan üstün tutdu və problemi həll etmək üçün müstəsna çıxış yolu tapdı: eks-prezident və prezidentliyə namizəd Trampın 700 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilməsini nəzərdə tutan onlarla cinayət işi ilə zərərsizləşdirilməsi problemi. O, seçkiyə qalan üç ayda Amerikanın demokratik təsisatlarına qarşı artan təhdidlər fonunda ABŞ-ın məhkəmə sistemində inqilabi islahatlar aparmağa qərar verdi.
İyulun 1-də ABŞ Ali Məhkəməsinin qərarı ilə Trampın rəsmi hərəkətlərə görə tam toxunulmazlığa malik olması təsdiqləndi. Məhkəmə onu Kapitola basqını təşkil etmək və ya məxfi sənədlərlə məşğul olmaq, ya da Corciyada seçkiləri saxtalaşdırmaq cəhdi və hətta zorlama ittihamı ilə faktiki olaraq cinayət təqibindən azad etdi.
Bayden məhkəmənin qərarını təhlükəli presedent və qanunun aliliyinə zərbə kimi qiymətləndirdi: “Bu ölkə kralların olmaması prinsipi üzərində qurulub. Qanun qarşısında hamımız bərabərik. Heç kim, heç kim qanundan üstün deyil, hətta ABŞ prezidenti belə”.
Əslində, bu qərar Prezident səlahiyyətlərini mütləq dərəcədə genişləndirir və əgər avtoritarizmə, avantürizmə meyilli Tramp və ya daha az hörmətli şəxs Oval Kabinetdə peyda olarsa, daha mənfi nəticələr doğura bilər. Ali Məhkəmənin qərarı qanuna və ya əxlaqa nə qədər zidd olsa da, hər hansı səlahiyyətdən istifadə etdiyinə görə Prezidentin qanuni məsuliyyətə cəlb edilməsini faktiki olaraq qeyri-mümkün edir və Konqresə impiçment üçün yeganə çarə buraxır.
Bayden bu vəziyyətdən çıxış yolunu məhkəmə sistemində, xüsusən də Ali Məhkəmədə genişmiqyaslı islahatlara başlamaqda tapıb - onun çərçivəsində o, keçmiş dövlət başçılarını “immunitetdən” məhrum etmək niyyətindədir. İslahatlar ABŞ Konstitusiyasına düzəlişin qəbulunu nəzərdə tutur. Prezident həmçinin Prezident tərəfindən ömürlük təyin olunan Ali Məhkəmə hakimlərinin səlahiyyət müddətinin 18 ilə məhdudlaşdırılmasını təklif edir. ABŞ Ali Məhkəməsində altı hakim respublikaçı prezidentlər, üçü isə şəxsən Donald Tramp tərəfindən təyin olunan doqquz hakimdən ibarətdir ki, bu da qərarı Trampın xeyrinə müəyyən edir.
Bayden Trampı təyin etdiyi hakimlər tərəfindən ona verilən toxunulmazlıqdan məhrum etmək üçün hər şeyi etdi. Belə ki:
“Birincisi, mən “Heç kim qanundan uca deyil” adlı konstitusiya dəyişikliyinə çağırıram. Keçmiş Prezidentin vəzifədə olarkən törətdiyi cinayətlərə görə toxunulmazlığı yoxdur. Mən təsisçilərimizin Prezidentin səlahiyyətinin mütləq deyil, məhdud olduğu qənaətinə şərikəm. Biz qanunlar xalqıyıq - krallar və ya diktatorlar deyil.
İkincisi, demək olar ki, 75 ildir bizdə prezidentlər üçün müddət məhdudiyyəti var. Ali Məhkəmənin hakimləri üçün də eyni şeyi etməliyik. Mən Prezidentin hər iki ildən bir Ali Məhkəmədə 18 ilini aktiv xidmətdə keçirən bir hakim təyin etməsi sistemini dəstəkləyirəm.
Üçüncüsü, mən Ali Məhkəmənin məcburi davranış kodeksinin qəbul edilməsini tələb edirəm. Hakimlərdən aldıqları hədiyyələri açıqlamaq, ictimai-siyasi fəaliyyətdən çəkinmək, onların və ya həyat yoldaşlarının maliyyə və ya digər maraqlar toqquşması olan işlərdən imtina etmək tələb edilməlidir”.
Bayden mühafizəkar və liberal konstitusiya alimləri ilə məsləhətləşdikdən sonra Prezidentin Ali Məhkəmə üzrə Komissiyasının təhlilinə əsaslanaraq islahata təşəbbüs göstərib. Özü də 36 il ABŞ senatoru olan Bayden Ədliyyə Komitəsinin sədri və üzvü olub. Özünün də iddia etdiyi kimi, o, "yaşayan hər kəsdən daha çox senator, vitse-prezident və prezident kimi Ali Məhkəməyə namizədliklərə nəzarət edib". Bu da onun bu məsələdə səriştəsindən xəbər verir.
“Bu xalq sadə, lakin dərin prinsip üzərində qurulub: heç kim qanundan üstün deyil. ABŞ Prezidenti də deyil. ABŞ Ali Məhkəməsinin hakimi deyil. Heç kim”, - deyə Bayden fikrini yekunlaşdırıb.
Ali Məhkəmənin Prezident kimi hər hansı bir hərəkətə görə toxunulmazlığı ilə bağlı lehinə qərar verdiyi cinayət təqibinə məruz qalan Donald Trampı zərərsizləşdirmək üçün Bayden prezidentlik müddətinin sonunda cəngavər addımı atdı. Amma o, hökumət strukturlarında Tramp tərəfdarlarının müqavimətini dəf edə biləcəkmi - bu sualın cavabını noyabrda keçiriləcək prezident seçkilərinə qədər alacağıq. Məlumdur ki, Nümayəndələr Palatasının spikeri respublikaçı Mayk Conson Ali Məhkəmədə islahatların aparılması təklifini artıq rədd edib və deyib ki, bu təklif həyata keçiriləcəyi təqdirdə Ağ Evin əvəzinə respublikaçı namizədi başqa evə göndərə bilər...