Aleks Qriqoriyevs: “Danışsınlar, axmaqlıqlarını göstərsinlər, başqalarını dinləsinlər, amma səs verməsinlər, veto qoymasınlar”
Yaponiya Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünə görə BMT Təhlükəsizlik Şurasında islahatlar aparmağa çağırır. Bunu Yaponiyanın Baş naziri Fumio Kisida hakim Liberal Demokrat Partiyasının qurultayında çıxışı zamanı deyib. BMT Təhlükəsizlik Şurasının səmərəsizliyinə misal olaraq Kisida Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı işğalını pisləyən qətnamənin qəbulu cəhdini göstərib.
Belə ki, fevralın 26-da səsvermə zamanı Rusiya müvafiq qətnaməyə veto qoyub. Səsvermənin nəticələrinə görə, Təhlükəsizlik Şurasına üzv olan 11 ölkə qətnamənin qəbulunu dəstəkləyib, bir ölkə əleyhinə çıxıb, üç ölkə, o cümlədən Çin səsvermədə bitərəf qalıb.
Kisidanın sözlərinə görə, Yaponiya beynəlxalq təşkilatda islahatların aparılması üçün hər cür səy göstərmək niyyətindədir. O, əlavə edib ki, Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü kimi sülh və təhlükəsizlik üçün beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında böyük məsuliyyət daşıyır.
Bundan əvvəl Yaponiya hakimiyyəti 7 Rusiya bankının aktivlərini dondurmaq qərarına gəlib. Ölkə Rusiyaya yüksək texnoloji avadanlıq və komponentlərin tədarükünü istisna etmək üçün ixrac nəzarətinin tezliklə tətbiq olunacağını elan edib. Yaponiya Xarici İşlər Nazirliyi ölkə vətəndaşlarına Rusiya Federasiyasını kommersiya reysləri ilə tərk etmələrini tövsiyə edib.
Ancaq bunlar detallardır, əsas odur ki, Yaponiya və planetin bütün digər ölkələri BMT-nin həlledici orqanında - Təhlükəsizlik Şurasında hansısa formada islahatlar aparmaq üçün həqiqətən nə edə bilər? Həqiqətən də, bütün dünya üçün son dərəcə təhlükəli bir vəziyyətdir, o zaman ki, liderinin birdən-birə ağlı çaşmış bir ölkə bu səviyyədə ona qarşı nəsə ediləcəyindən narahat olmaya bilər - yalnız bütün bu cür qərarlara veto qoyun və əsas olan da budur.
Göründüyü kimi, dünyanın hadisələrin bu gedişatını aradan qaldırmaq üçün hələ heç bir yolu olmayıb. Bəlkə Baş Assambleya və ya dünyanın əksər ölkələrinin səlahiyyətli nümayəndələrinin iştirakı ilə hansısa başqa beynəlxalq forum Rusiya Federasiyasının BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri sırasından çıxarılması barədə qərar qəbul edə bilər? Bəs bu hadisə baş versə belə, konkret hansı nəticələrə gətirib çıxaracaq? O zaman Moskva Ukraynadan qoşunlarını çıxaracaq? Amma blokadanın digər elementi kimi, Putin rejiminin təcrid olunması, şübhəsiz ki, faydalı addım olardı.
Mövzunu AYNA-ya tanınmış latviyalı politoloq Aleks Qriqoriyevs şərh edib:
“Elə təşkilatlar var ki, onlar hörmətə layiq görünsə də, o qədər də təsirli və heç də effektiv deyillər, amma tamamilə yararsız da deyillər. ATƏT yəqin ki, bu təşkilatlardan biridir. Azərbaycan ATƏT-in himayəsi altında fəaliyyət göstərən Minsk Qrupunu yaxşı tanıyır. O, Madrid prinsiplərini inkişaf etdirdi, iyirmi beş il Cənubi Qafqazda sülh yaratdı, amma heç nəyə nail olmadı. Eynilə, ATƏT Abxaziyada da, Cənubi Osetiyada da belə işləyirdi. O, otuz ildir ki, Rusiyanın işğalına məruz qalan, ərazisinin bir hissəsində “Pridnestroviya Moldova Respublikası” yaradılan Moldovada sülhməramlılıqla məşğul olur.
Amma müharibə və atışma yoxdur və bu, qismən ATƏT-in xidmətidirsə, qoy olsun. Ən əsası isə təşkilata Avrasiyanın şimalındakı bütün ölkələr daxildir: Türkmənistan, Vatikan, Monqolustan, San Marino və Andorra. Çox bahalı tədbir deyilsə, elə də olsun. Vatikan Türkmənistanla daha harada görüşəcək ki?
Eyni şeyi BMT haqqında da demək olar. Təşkilat İkinci Dünya müharibəsində qalib gələnlər tərəfindən yaradılıb və onların statusunu və qurduqları dünya nizamını möhkəmləndirməli idi. Qaliblər Təhlükəsizlik Şurasına veto hüququ ilə daimi üzv kimi daxil oldular. Bunlar Fransa, ABŞ, SSRİ (Rusiya), Çin və Böyük Britaniyadır.
Zaman keçdikcə dünya dəyişdi, ayrı-ayrı dövlətlərin, o cümlədən Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvlərinin çəkisi və təsiri də dəyişdi. Ona görə də BMT təsisatlarının islahatı ilə bağlı müzakirələr kifayət qədər qanunauyğundur. Niyə Hindistan Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri sırasında deyil? Yaponiya? Braziliya? Almaniya? Çünki BMT yaradılan zaman onlar ya Yaponiya, Almaniya kimi məğlub olmuş ölkələr idi, ya da Braziliya kimi iqtisadi və siyasi çəkisi o qədər də böyük deyildi, Hindistan isə hələ də Böyük Britaniyanın müstəmləkəsi idi. İndi bu ölkələrin dünyanın taleyi üçün daha çox məsuliyyət daşıyan Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri sırasına daxil edilməsi məsələsi yetişib.
Rusiyaya gəlincə, onlar düzələnə qədər mən təklif edərdim ki, onun Təhlükəsizlik Şurasında üzvlüyü dondurulsun. Yəni, SSRİ bir vaxtlar Finlandiyaya qarşı təcavüzə görə Millətlər Liqasından çıxarıldığı kimi yox, sadəcə veto və ümumilikdə səsvermə hüququndan müvəqqəti məhrum etmək olar. Qoy danışsınlar, axmaqlıqlarını göstərsinlər, başqa nöqteyi-nəzəri dinləsinlər, amma səs verməsinlər, veto qoymasınlar.
Ukrayna ilə sülh əldə olunandan, qoşunların çıxarılmasından, təzminat ödənildikdən sonra biz bu məsələyə qayıda bilərik. Rusiyanı sülhə məcbur etmək üçün daha bir arqument ola bilər.
Əsas odur ki, bu təşkilat üçün qeyri-adi funksiyaları BMT-yə aid etmək olmaz. BMT - dünya hökuməti və ya dünya polisi deyil. Buraya “danışan dükan” deyirlər və belə danışan mağazanın olması çox yaxşıdır. Mübahisə və dialoq üçün yerdir. Axı deyirlər ki, həqiqət mübahisədə doğulur. Həm də deyirlər ki, mübahisədə mübahisəli həqiqət doğulur, amma axı, müəyyən dərəcədə bütün həqiqətlər mübahisəlidir, elə deyilmi?”.