ABŞ-da yaşayan azərbaycanlı politoloq: “Ukrayna hadisələri Putini rəzil duruma salmaqla yanaşı, Rusiyanın imperiya siyasətindən əl çəkməsi ilə nəticələnəcək”
Rusiyanın Ukraynaya hücumu davam edir. ABŞ Prezidenti Co Bayden rus oliqarxlarının yaxtalarının, dəbdəbəli mənzillərinin, şəxsi təyyarələrinin tapılıb ələ keçiriləcəyini, Putinin məğlub olacağını və Rusiyanı zəiflətməklə tarixdə qalacağını, ABŞ-ın da Rusiya üçün hava məkanını bağladığını, Rusiya Mərkəzi Bankının rublu müdafiə etməsinə mane olmaqla, ölkəsinin Putinin 630 milyard dollarlıq müharibə fondunu devalvasiya etdiyini, Putinin Qərbə doğru hərəkət edəcəyi təqdirdə NATO-nun müttəfiqlərini müdafiə etmək niyyətində olduqlarını, Rusiya birjasının 40 faiz dəyər itirdiyini və bütün bunların tək günahkarının Putin olduğunu söyləyib. Bu arada Prezident Volodimir Zelenskinin müraciəti əsasında, Avropa Parlamentinin iclasında Ukraynaya Avropa İttifaqına (Aİ) namizəd üzv statusu verilib.
AYNA baş verənlər ətrafında ABŞ-da yaşayan həmyerlimiz, politoloq Zaur Bayramlı ilə həmsöhbət olub.
- Hazırda dünya gündəmini məşğul edən əsas mövzu Rusiyanın Ukraynaya hücumudur. Sizcə, Kremlin bu addımının qaranlıq səbəbləri nələrdir?
- Məlumdur ki, dünya iki ildir gözəgörünməz düşmənlə - koronavirus pandemiyası ilə mübarizə aparır. Hələ bu virus yenicə yayılmağa başlayanda iddialar var idi ki, bundan sonra dünya sürətlə dəyişəcək. Görünən odur ki, bu iddiaların həqiqət yükü var və bir zamanlar çoxlarının xəyal belə, etmədiyi Rusiyanın çöküşü baş verməkdədir. Pandemiya başa çatmamış dünyanın Mokvanın təhdidi ilə üz-üzə qalması üzücü bir hadisədir. Təbii ki, baş verənlər Moskvanın imperiya hikkəsindən qaynaqlanır və Kreml öz ətrafında müstəqil, sözün həqiqi mənasında, suveren dövlətləri görmək istəmir. Postsovet məkanını Belarus kimi görmək niyətindədir və bütün siyasətini də buna uyğunlaşdırıb. Hər vəchlə çalışır ki, bu dövlətlər demokratik idarəçiliyə keçid etməsin.
Bu mənada Ukraynanın müstəqil siyasət yürütməsini pis başlanğıc kimi qiymətləndirirlər. Yanukoviçi istisna etsək, görərik ki, demokratik Ukraynanın indiyə qədərki bütün prezidentləri Rusiyanın bu iddialarına boyun əyməyib. Bu da öz növbəsində avtoritar Putini qəzəbləndirir və Ukraynaya qarşı son hücumlar da məhz bundan qaynaqlanır. Moskva dünyaya öz gücünü nümayiş etdirməyə çalışsa da, öz çirkin məqsədinə nail olmadı. Hesab edirəm ki, bu hadisələr Putini rəzil duruma salmaqla yanaşı, Rusiyanın uzun müddətlik imperiya siyasətindən əl çəkməsi ilə nəticələnəcək.
- Rusiyanın gələcək taleyi hazırda ciddi müzakirə mövzusudur. Kreml Şimali Koreya yolunu tutacaq, yoxsa öz məğlubiyyəti ilə barışacaq?
- Rusiyanın gələcək taleyi bu ölkənin vətəndaşlarının iradəsindən asılı olacaq. Rus xalqı küçələrə çıxıb Putin rejiminə etiraz etsə, israrlı anti-müharibə çağırışları səsləndirsə, o zaman Putin rejimi tarixin arxivinə yollanacaq. Hazırda Sankt-Peterburqda və digər şəhərlərdə etirazlar olsa da, kütləvi xarakter daşımır. Yəqin ki, qarşıdakı dövlərdə biz buna şahid olacağıq və artıq ilkin əlamətləri ortadadır. Yalnız bundan sonra Rusiyanın gələcəyi barədə nikbin proqnozlar səsləndirmək mümkündür. NATO-da olub-olmamasından asılı olmayaraq, Rusiya öz qonşuları ilə normal sülh şəraitində yaşamağı bacarmalıdır. Hazırkı məqamda isə Rusiyanın gələcəyi çox qaranlıq görünür. Bütün dünya Moskvaya təzyiqlər edir, hətta müttəfiqi Çin belə, onun arxasında dayanmır. Neytral mövqe ortaya qoymağa çalışır. Elə bir dövrə gəlib çatmışıq ki, artıq avtoritar rejimlər belə, Moskvanın yanında yer almaq istəmir. Bu gün bütün dünya Rusiyaya hava məkanını bağlayır, sarsıdıcı iqtisadi və maliyyə təzyiqləri edir, avtoritar rejimin rəhbərliyini təcrid edir. Təbii ki, bu, uzun müddət davam edə bilməz və yekunda Kreml məğlub olacaq.
- Bütün dünya Ukraynada baş verənlərə etiraz edir. ABŞ-da Rusiya əleyhinə mitinqlərin fəal təşkilatçılarından biri olaraq bu barədə nə deyə bilərsiniz?
- Güney və Qüzey Azərbaycandan olan soydaşlarımızla bərabər Vaşinqtonda Ukrayna səfirliyinin qarşısında dəstək aksiyasında fəal iştirak etdik. Azərbaycan və Ukrayna bayraqları ilə keçirdiyimiz bu aksiyaya Türkiyə və Qazaxıstandan olan fəallar da qoşuldular. Ukrayna səfirliyinin baş konsulu və rəhbər heyəti bizi qəbul etdi. Onlar aksiyadan dolayı bizə təşəkkür etdilər. Bu, o günə təsadüf edirdi ki, həmin gün Azərbaycan hökuməti 5 milyon dollar dəyərində olan humanitar yardımı Ukraynaya göndərmişdi. Bunu da xüsusi vurğuladılar və Azərbaycan hökumətinə və xalqına təşəkkür etdilər.
27 fevral tarixində isə Rusiya səfirliyinin önündə etiraz aksiyası keçirdik. Güneyli və qüzeyli soydaşlarımızla bərabər bu aksiyanın da təşkilində yaxından iştirak etdik. İki saat davam edən aksiyada ruslar da iştirak edirdilər. Boris Nemtsovun qətli həmin günə təsadüf etdiyindən onlar da Putinə etiraz edirdilər. Həm Ukraynaya dəstək nümayiş etdirdilər, həm də rus xalqının mövqeyini ifadə etdilər. Ağ Evin qarşısında baş tutan Rusiya əleyhinə mitinqdə də fəal iştirak etdik.
- Xocalı soyqırımının ildönümündə ABŞ-da izdihamlı aksiya keçirildi. Bu aksiya barədə danışardınız?
- İnsanlıq tarixinin ən böyük faciələrindən olan Xocalı soyqırımının ildönümü ilə əlaqədar olaraq Amerikada müxtəlif tədbirlər təşkil etdik. Amerika ictimaiyyətinin diqqətini bu soyqırıma cəlb etməyə çalışdıq. Ən böyük tədbir isə ABŞ Konqresinin qarşısında baş tutan Xocalıya ədalət mitinqi oldu. Bu aksiya “Nyu-York Azərbaycan” Assosiasiyasının təşəbbüsü ilə təşkil olundu və Vaşinqton, Virciniya azərbaycanlıları olaraq biz də bu mitinqdə fəal iştirak etdik. Həm də təşkilatçılardan idik. Mitinqdə müxtəlif ştatlarından olan soydaşlarımız iştirak edirdi və çox təsirli bir aksiya oldu. Aksiyanı bu baxımdan uğurlu hesb etmək olar. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Rusiyanın 366-cı motoatıcı alayının iştirakı ilə Xocalı şəhərini işğal edərkən, etnik azərbaycanlılara qarşı baş verən bu qanlı olay dünyada insanlıq əleyhinə ən ağır cinayətlərdəndir. Təəssüf ki, dünya birliyi baş verənlərə göz yummaqda davam edir. Sözsüz ki, Xocalıya həsr olunmuş tədbirlərimiz bundan sonra da davam olacaq.
- Beynəlxalq birliyin Ukraynada baş verənlərə münasibətini adekvat saymaq olarmı? Bir çoxları belə hesab edirlər ki, ABŞ və Qərb təcili hərbi müdaxilə etməlidir?
- Açıq şəkildə söyləmək istəyirəm ki, ABŞ-ın Ukrayna və dünyanın demokratikləşməsi ilə bağlı siyasəti məni qane etmir. Azərbaycanda ictimai-siyasi fəaliyyətlə məşğul olan, xüsusən müxalif düşərgədə olan bəzi insanlarda belə təəssürat formalaşıb ki, ABŞ guya “xeyirxahlıq mücəssiməsidir”. Guya ki, harada bir insanın hüququ pozulursa, Amerika “Ağ atlı oğlan” olaraq dərhal baş verənlərə reaksiya verir. Bu, kökündən səhv yanaşmadır. Sözsüz ki, postsovet məkanında baş verənlərin əsas səbəbkarı Rusiya rejimidir. Amma bu məsələdə ABŞ və Qərbin də mənəvi-siyasi məsuliyyəti var. Vaxtında Ukrayna yalvarırdı ki, onu NATO-ya və Avropa İttifaqına üzv etsinlər. Bunu etsəydilər, Moskva heç zaman belə bir riskli qərar verib Ukraynanın ərazisinə soxulmazdı. Bu gün Ukraynada hər gün minlərlə günahsız insan qətlə yetirilir, lakin ABŞ və Qərbin fiziki dəstəyi yoxdur. Nə qədər gec deyil, NATO təcili olaraq Ukraynaya hərbi dəstək nümayiş etdirməlidir.
- Ukrayna Avropa İttifaqına namizəd üzv statusunda qəbul edildi. Ümumiyyətlə, İttifaqa üzvlük şərtləri nədir? Məsələn, Türkiyəni niyə qəbul etmirlər?
- Hesab edirəm ki, Ukraynanın bu müraciəti cavabsız qalmayacaq. Hətta bununla bağlı prosedurun sürətlənəcəyi, ən qısa müddətdə üzvlüyün rəsmiləşdiriləcəyi ehtimalı böyükdür. Qeyd etdiyim kimi, bu, çoxdan baş verməli idi və Avropa İttifaqı bu məsələdə gecikir. Türkiyəni bu quruma üzv qəbul etməmələrinə gəldikdə isə, burada əsas səbəb qısqanclıq və ayrıseçkilikdir. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan da buna öz iradını bildirdi və kifayət qədər haqlıdır. 1959-cu ildən bəri Türkyə Avropa İttifaqına üzvlük üçün müraciətlər etsə də, hər vəchlə buna mane olurlar. Müxtəlif bəhanələr gətirirlər, qeyd etdikləri problemlər aradan qaldırılandan sonra yenə də qəbul etməkdən imtina edirlər. Bu gün Avropa əhalisinin sayı azalır, Türkiyənin əhali sayı isə artır. Türkiyə NATO-da ikinci ən böyük orduya sahibdir. Ciddi inkişaf yolu götürüb və görünür, bunlar onları narahat edir. Yəqin ki, yaxın gələcəkdə Türkiyə də bu quruma üzv olacaq.