Politoloq: “Qazaxıstan görür ki, Rusiya kifayət qədər zəifləyib və onunla birlikdə olmaq təhlükə vəd edir”
Qazaxıstanda 9 May Qələbə Gününə həsr olunan hərbi parad keçirilməyəcək. Bununla bağlı Qazaxıstan hökuməti məlumat yayıb. Bildirilib ki, buna səbəb büdcə vəsaitlərinə qənaət etmək, eləcə də digər problemlərin həlli ilə bağlı yaranan zərurətdir.
İddialara görə, Tokayev hökuməti Ukraynaya hərbi təcavüzdən sonra Rusiyaya qarşı yönələn sanksiyalardan yayınmaq üçün belə bir addım atıb. Nəzərə alanda ki, Rusiyaya qarşı sanksiyalar fonunda Prezident Tokayev də özünə təhlükə hiss edir, bu xüsusda onun Qərbə yaxınlaşmaq üçün Rusiyadan uzaqlaşmaq kursu götürdüyü istisna olunmur.
Xatırladaq ki, Ukraynaya təcavüzdən iki ay öncə məhz Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) dəstəyi ilə kütləvi etirazlara qalxan Qazaxıstan vətəndaşlarına qarşı repressiyalar həyata keçirildi və nəticədə Tokayev hakimiyyətdə qala bildi.
Bu arada Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko Rusiya və Belarusun “Suveren Dövlətlər İttifaqı” yaradacaqlarını, gələcəkdə digər postsovet ölkələrinin də bu sırada yer alacağını deyib. Lukaşenko hələ Ukraynaya qarşı hərbi müdaxilənin ilk günlərindən ölkəsinin Moskvanın yanında yer aldığını deyərək, Qazaxıstanın da bu sırada yer almalı olduğunu bildirmişdi. Tokayev hökumətinin Rusiya ilə soyuq münasibətləri həm də bu amillə izah olunur.
AYNA mövzu ətrafında “Turan” İnformasiya Agentliyinin direktoru, politoloq Mehman Əliyevlə həmsöhbət olub.
- Qazaxıstan hökuməti rəsmi olaraq bəyan etdi ki, Qələbə Gününə həsr olunan hərbi parad keçirilməyəcək. Bu qərar Rusiya KİV-lərində sərt tənqid və təhdidlərə səbəb olub...
- Ukraynaya hərbi təcavüzdən sonra Rusiyaya qarşı beynəlxalq koalisiya yarandı. Məhz bu hərbi müdaxilədən sonra bütün dünyanın nəzəri Rusiyanın əleyhinə yönəldi. Şimal qonşumuza qarşı tətbiq olunan çoxvektorlu sanksiyalar, netf-qaz embarqolarının gündəmə gəlməsi Moskvanı çətin duruma salıb. Rusiya işğal siyasəti nəticəsində Ukraynada hərbi gücünü itirir, hərbçilərini qurban verir, hərbi texnikası sıradan çıxır, lakin heç bir əhəmiyyətli nəticə əldə etməyib. Məlum embarqolar rus iqtisadiyyatında böyük problemlər və hakimiyyət daxilində fikir ayrılıqları yaradır. Əhalinin kütləvi şəkildə Putin rejiminə qarşı etirazlara qalxacağı ehtimalları mövcuddur.
Belə bir təklənmiş durumda heç bir ölkə adının Rusiya ilə yanaşı çəkilməsini istəmir, onunla həmrəylik nümayiş etdirmir. Daxildən dəstəyi olmayan hökumətlər isə bundan daha çox təşviş keçirir və hər fürsətdə müstəqil siyasət yürütdüyünü nümayiş etdirməyə çalışır. Qazaxıstanın Qələbə Günü ilə bağlı məlum qərarı da əslinə bu məqsədə xidmət edir. Tokayev görür ki, Rusiya kifayət qədər zəifləyib və onunla birlikdə olmaq özünün hakimiyyətinə təhlükə vəd edir, bu baxımdan müstəqil siyasət yürütdüyünü nümayiş etdirir.
- Belə iddialar da var ki, Kreml özü Tokayevin Qərbə “icazəli yaxınlaşmasında” maraqlıdır və bununla bağlı gələcək planlar qurub...
- Qazaxıstan Rusiya ilə müttəfiq dövlətdir və bu siyasətindən imtina etməyib. İmtina etməsi də gözlənilmir. Qazaxıstanın Qərbə “icazəli yaxınlaşması” Moskvaya nə verəcək? Əgər burada Rusiyanın hər hansı marağı yoxdursa, niyə buna getsin ki?! Mövcud şəraitdə belə bir marağın konturları aydın deyil. Lakin bu ehtimal da istisna edilmir. Böyük siyasətdə hər şey mümkündür. Region kifayət qədər həssas mərhələyə qədəm qoyub. Qərb Putin rejiminin devrilməsinə nail olmaq niyyətini gizlətmir. Düzdür, Rusiya böyük ölkədir və buna nail olmaq üçün zamana ehtiyac var. Belə bir gedişat Moskvanın dəstəklədiyi Tokayev kimilər üçün də təhükəli ola bilər. Bu baxımdan müəyyən diplomatik gedişlər edir. Strateji mənada isə Rusiya ilə ilə münasibətləri davam etdirməyə məhkumdur. Çünki Rusiya həm də Qazaxıstanın ən böyük iqtisadi tərəfdaşıdır.
- Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko “Suveren Dövlətlər İttifaqı” yaradacaqlarını bəyan edir. Bəlkə, elə buna görə, Tokayev əl-ayağa düşüb?
- İlk növbədə onu qeyd edim ki, Belarus xalqı Lukaşenkonu dəstəkləmir. Son prezident seçkiləri zamanı o, hakimiyyətdən getməyin bir addımlığında idi. Yalnız Moskvanın dəstəyi ilə sonda öz hakimiyyətini qoruya bildi. Təsəvvür edin ki, Belarus xalqı inqilab yolu ilə onu devirsəydi, nə baş verəcəkdi? Heç şübhəsiz, Rusiya Belarusa qarşı da təcavüz siyasətini işə salacaqdı. Bu gün belaruslar ukraynalılarla birlikdə Mosvanın işğalçılıq siyasətinə qarşı mübarizə aparacaqdılar. Onun yalnız bir məqsədi var - nəyin bahasına olursa-olsun, öz hakimiyyətini qorumaq. Hansı “Suveren Dövlətlər İttifaqı”ndan danışır? Onun Rusiya ilə birlikdə görmək istədiyi ölkələrin əksəriyyətinə qarşı Kreml işğalçılıq siyasəti yürüdür. Ukrayna Böyük Vətən müharibəsində ən çox itki verən sovet dövlətlərindən biridir. Bu gün Rusiya ukraynalılara qarşı təcavüzə yol verir, hər gün minlərlə günahsız insanı qətlə yetirir. Lukaşenko istəyir ki, bütün potsovet ölkələri Belarusun gününə düşsün. Bu arzusu isə gözündə qalacaq. Çünki buna heç kim getməyəcək - nə Qazaxıstan, nə Azərbaycan, nə Özbəkistan, nə də digərləri.
- Rusiyanın Ukraynaya qarşı hərbi təcavüzü davam edir. Sizcə, tərəflər anlaşa biləcəkmi, yoxsa bu müharibə hələ uzun müddət davam edəcək?
- Təcavüzə qədər Rusiyada iqtisadi böhran hökm sürürdü. Son üç ildə isə daha da dərinləşmişdi. Vəziyyət Kremli radikal dəyişikliklərə təhrik edirdi. Bu, cəmiyyətdən gələn sosial sifariş olsa da, Putin komandası bunun qarşısını özünməxsus üsullarla almağa çalışırdı. Həbslər, şərləmək, sərbəst toplaşmaq azadlığınının pozulması, müxalifət fəallarının həbsi və s. Görəndə ki, artıq repressiv yollar köməyə çatmır, müharibə variantını seçdilər. Əks halda daxildə təlatümlər qaçılmaz olacaqdı. Rusiya daxildən etirazlara “hamilə” idi, buna görə Ukraynaya hücum etdi.
Burada bir məqamı unutmaq lazım deyil ki, Qərb Ukraynaya dəstək versə də, Rusiyada sabitliyin pozulmasında maraqlı deyil. Çünki anlayır ki, daxili inqilablar, anarxik vəziyyət nüvə silahının işə düşməsi riskini artıra bilər. Rusiya çalışacaq ki, Ukrayna Donetsk və Luqanskın SSRİ zamanında mövcud olan vilayətləri səviyyəsində müstəqilliyini tanısın. Təbii ki, hər şey göründüyü kimi deyil və bu amili nəzərdən qaçırmaq olmaz.