Engin Özer: “Azərbaycan, qonşularından gələn təhdidlər halında əlavə üstünlüklər əldə etmiş olur”
NATO-nun Birləşmiş Yüksək Hazırlıqlı Operativ Qüvvələrinin (Very High Readiness Joint Task Force - VJTF) Komandanlığı 1 yanvar tarixindən Türkiyəyə keçdi. 2021-ci ildə NATO-nun Yüksək Çevik Reaksiya Qüvvələri ABŞ, Böyük Britaniya, Polşa, İspaniya, İtaliya və digər NATO üzv ölkələrindən, ümumilikdə 6400 əsgərdən ibarət olacaq. Ankara VJTF-ə, son Türk hərbi texnikaları, xüsusən zirehli texnika, tank əleyhinə raket sistemləri və haubitsalar da daxil olmaqla, təxminən 4200 əsgərdən ibarət moto-piyadalar briqadası göndərəcək. Yəni, hərbi personal sayının üçdə ikisi Türk hərbçiləri olacaq.
Qısa arayış: NATO-ya üzv dövlət və hökumət başçıları 2014-cü il Uels Sammitində Rusiyanın Krımı ilhaq etməsindən sonra dəyişən təhlükəsizlik çağırışlarına cavab olaraq VJTF yaratma qərarı alıb. NATO üzvləri VJTF-ə rotasiya qaydasında komandanlıq edir, 2020-ci ildə Polşa, 2019-cu ildə Almaniya, 2018-ci ildə İtaliyada qrupa liderlik edib. Bu il VJTF rəhbərliyi Türkiyəyə keçdi.
Bu qərarda Avropa müttəfiqləri tərəfindən Türkiyənin hərbi gücünün tanınması və Suriyada və İraqda, İŞİD, kürd terrorçuları, Liviyada və nəhayət, Dağlıq Qarabağda böhran vəziyyətlərini uğurla həll etmə bacarığının nümayişi heç də az rol oynamadı. NATO-nun döyüş hazırlığının ən yüksək dərəcəsi ilə xarakterizə olunan super sürətli cavab qrupu (qrup ən çox 72 saat ərzində yenidən dislokasiyaya hazır olmalıdır) komandanlığının Ankaraya verilməsi, Türkiyə ilə ABŞ arasında Rusiya “S-400”-ləri ətrafında çıxan qarşıdurmaya baxmayaraq, uğurlu əməkdaşlığın göstəricisi hesab edilə bilər.
VJTF-in Krımın ilhaqından dərhal sonra yaradılması faktının özü bu qüvvələrin, ilk növbədə, ən yaxın qonşuları - Baltikyanı, Şərqi Avropa və Cənubi Qafqaz ölkələrinə qarşı Rusiyadan gələn təhdidlərin qarşısını almağa yönəldiyini göstərir. Beləliklə, əsas NATO qüvvələri bütün dünyaya səpələndiyindən və onları aktivləşdirmək vaxt aldığından, Rusiyanın hücumu halında, qısa müddətdə onu qarşılayan ilk eşelon Türkiyə olacaq.
Əlbəttə ki, VJTF əmri rotasiya qaydasında həyata keçirilir, lakin bu il seçiminin Ankaraya düşməsi, türklərin adı çəkilən bütün qaynar nöqtələrdə nümayiş etdirdiyi Türk ordusunun səmərəliliyinin tanınması, generallarının yüksək qiymətləndirilməsi, böhran idarəçiliyi və nəhayət, yüksək etimadın göstəricisidir. Bu, təbii olaraq yeni dünya düzənində Türkiyənin Qərb dünyasındakı nüfuzunu və xüsusilə, ABŞ-dakı demokrat Co Bayden rəhbərliyi iqtidarında, Qərbin Ankaraya münasibətinin dəyişdiyini göstərir.
Mövzunu AYNA-ya şərh edən türkiyəli politoloq Engin Özerin sözlərinə görə, hər şeydən əvvəl, NATO-nun VJTF rəhbərliyini Türkiyəyə təhvil vermək qərarı təşkilatın quruluşu ilə deyil, fəaliyyət prinsipi ilə əlaqədardır: “Operativ rəhbərlik bu ilin 1 yanvarından etibarən Türkiyə tərəfindən idarə olunacaq. Başqa bir məsələ budur ki, indi biz keçən ilin sonundan bəri, xüsusilə ABŞ ilə 2016-cı ildə çevriliş cəhdindən sonra münasibətləri dəyişən Türkiyə ilə Qərb tərəfdaşları arasında yaxınlaşma meyllərini müşahidə edirik. İngiltərə onsuz da Türkiyənin əsas ticarət və iqtisadi tərəfdaşı oldu və bu gün Londonun Yaxın Şərq və Qafqazdakı geosiyasi maraqlarını müdafiə edən Ankaradır”.
“Co Baydenin ABŞ-dakı prezident seçkilərindəki qələbəsi məlum olduqdan dərhal sonra, Orta Şərqdə tektonik dəyişikliklər başlandı. Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhdi Şahzadə Salmanın Tramp administrasiyası ilə xüsusi bir əlaqəsi olduğu və Ağ Evin təşəbbüsü ilə Türkiyənin bölgədə artan təsirinə qarşı Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və Misirdən ibarət bir qrupun qurulduğu məlumdur. Bu anti-türk blokunun Demokratlarla münasibətləri olduqca gərgindir və bu, jurnalist Kasıkçının Türkiyədəki Səudiyyə Ərəbistanı səfirliyində sensasiyalı öldürülməsi zamanı olduqca sərt və mənfi reaksiyalarında özünü göstərdi. Deməli, bugünlərdə Səudiyyə Ərəbistanı və digər Körfəz ölkələri, Qətər ilə, Amerika Demokratları və Böyük Britaniya ilə mövqelərin yaxınlaşdığına işarə edən diplomatik böhrana son qoymaq üçün bir müqavilə imzalayaraq Qətər ilə qarşıdurmaya son verdi və daha sonra Türkiyə ilə barışıq gözlənilir”, - analitik bildirib.
Özerin fikrincə, bu vəziyyətdə ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki siyasətində əsaslı dəyişikliklərin başlanğıcından danışmaq olar: “Bu, Ərdoğan hökumətinin əsas qazancıdır, çünki bölgədəki əsas rəqib indi Demokratların tərəfdaşı olur. Türkiyənin Bayden rəhbərliyi ilə münasibətləri Tramp kabinetindən daha yaxşı olacaq. Bayden, Trampdan fərqli olaraq, Çinlə münasibətləri yaxşılaşdıracaq və bu, Ankaraya da fayda gətirəcək”.
Türkiyə və Rusiyaya gəldikdə, politoloq qeyd edib ki, onların maraqları, Azərbaycan ərazisindən keçən İpək Yolu layihəsində iştirak baxımından üst-üstə düşür: “Bunun əleyhinə Gürcüstan çıxır. Bu layihəni həyata keçirmək üçün Moskva və Ankara Qarabağ məsələsində qarşılıqlı güzəştləri belə, qəbul etdi”.
“Azərbaycan, NATO-nun sürətli reaksiya qüvvələrinə Türkiyənin rəhbərliyi sayəsində, İran və ya Ermənistandan təhdidlər halında əlavə üstünlüklər əldə edir. Və əlbəttə ki, bu, Rusiyaya qarşı da bir rıçaqdır. Xatırlamaq lazımdır ki, Türkiyənin olduğu bütün platformalarda Bakının maraqlarına da hörmət edilir. Bugünkü güclü və nüfuzlu Türkiyə Azərbaycanla nəinki mədəni, tarix və dil birliyini nümayiş etdirir, əslində Bakının yanında çiyin-çiyinə dayanıb, mütləq siyasi dəstək nümayiş etdirir və hətta, zəruri hallarda fiziki varlığını açıq şəkildə elan edir. Əlbəttə, bu, Azərbaycan rəhbərliyinə siyasi manevrlər və güclü regional oyunçularla münasibətlərdə tarazlığın qorunması üçün əlavə üstünlüklər verir”.