Ekspert: “Bu gün ölkədə yerli istehsal daxili tələbatın yarısını ödəyir”
Mütəxəssislər günəbaxan yağının bahalaşmasını yerli bazarın bu məhsulların idxalından asılılığının təbii nəticəsi hesab edirlər. Analitiklər daha vahid bir yanaşma ilə bahalaşma səbəbi olaraq istehsalçıların xammal xərclərini artırdığını göstərirlər. Buna əlavə olaraq, logistika da bahalaşdı və bununla yanaşı iqtisadçıların fikrincə, idxal qiymətlərinin 40%-ə çatan gömrük vergiləri də bu məsələdə öz neqativ rolunu oynayır.
Bundan əlavə, Rusiyada qoruyucu ixrac rüsumları qiymətlərin artmasına səbəb olur. Rus səlahiyyətliləri günəbaxan yağına rüsum tətbiq etməklə yanaşı, günəbaxan toxumlarına ixrac rüsumunu artırmağa da qərar verdilər. Rusiya Federasiyası İqtisadi İnkişaf və İnteqrasiya Hüquq Komissiyasının Gömrük və Tarif Tənzimlənməsi Alt Komitəsi cümə günü keçirilən iclasda bu ilin 1 iyulundan gələn ilin 1 sentyabrına qədər günəbaxan toxumlarına ixrac rüsumunun müəyyənləşdirilməsi barədə qərarı təsdiqlədi. Rusiya Federasiyası İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin mesajına görə, rüsum 50% və ya 1 ton üçün ən azı 320 dollar həcmində müəyyənləşdirildi.
Komitə bu qərarı daxili bazarda müvafiq məhsulların lazımi həcmdə saxlanmasına, vətəndaşların beynəlxalq bazarda qiymət artımlarından qorunmasına və Rusiyada günəbaxan yağının pərakəndə satış qiymətlərinin sabitləşdirilməsinə yönəldilməsi ilə izah edir. Burada xatırlamaq yerinə düşər ki, Rusiya hökuməti dekabr ayında Rusiyada ərzaq məhsullarının bahalaşması ilə əlaqədar bir sıra tədbirlər elan etmişdi. Xüsusilə, 9 yanvar tarixindən etibarən günəbaxan və raps (kolza) toxumlarının ixracatına görə ixracat rüsumları qoruyucu səviyyəyə qaldırıldı - indi onlar gömrük dəyərinin 30%-ni təşkil edir, lakin tonu üçün 165 avrodan az deyil. Oxşar qiymətlər 30 iyun 2021 tarixinə qədər etibarlıdır.
Qonşu ölkədə günəbaxan toxumlarının ixracına görə rüsumların artması bazarımıza təsir göstərə bilməz. Belə ki, tədqiqatçıların fikrincə, xammal idxal olunur və Rusiya Federasiyası yerli bazara günəbaxan toxumlarının əsas ixracatçıları sırasında yer alır.
Bəzi məlumatlara görə, Azərbaycanda bitki yağına olan tələbat ildə 158-160 min tona çatır. Eyni zamanda, ötən il Azərbaycana bitki yağları idxalı 8,9% artaraq 141,5 min ton təşkil edib. Tədarüklərin maya dəyəri eyni səviyyədə qaldı və 109,34 milyon dollar təşkil etdi.
Statistik məlumatlar da göstərir ki, Azərbaycan hələ də qarğıdalı və günəbaxan idxalından asılıdır, ölkədə qarğıdalı və günəbaxan toxumlarının istehsalı son illərdə artıb. Aqrar Tədqiqat Mərkəzinin məlumatına görə, son illərdə əsas məhsul və yenidən toxum əkmək üçün sahələr artırılıb. Beləliklə, 41 min hektar əkin sahəsində təkrar qarğıdalı səpini aparılıb, istehsal 321,9 min ton olub.
Bununla birlikdə istehsal olunan xammal günəbaxan əkilən sahələrin az olması səbəbindən kifayət deyil. Günəbaxan yağı üçün xammal istehsalı Azərbaycanda inkişaf etməyib - xaricdən, əsasən Argentina, Braziliya və Rusiyadan satın alınır.
Kənd təsərrüfatı mütəxəssisi Vahid Məhərrəmli qiymət artımının səbəblərini yerli istehsalın aşağı səviyyəsi ilə izah edir. Onun AYNA-ya dediyinə görə, bu gün ölkədə yerli istehsal daxili tələbatın yalnız 50%-ni ödəyir və bu, əlbəttə, kifayət deyil: “Bu səbəbdən idxala etibar etməliyik. Pandemiyanın yaratdığı qoruyucu tədbirlər və ixrac məhsullarının bahalaşması qiymət spiralına səbəb olur - nəticədə yerli istehsal olunan iki litrlik bir qarğıdalı yağı 6.45 manatdan 9.45 manata qədər bahalaşdı, yəni artım 47% oldu”.
Və bütün bunlar Rusiyada günəbaxan və günəbaxan yağının topdan satış qiymətinin ilin əvvəlində iki dəfə artaraq rekord səviyyəyə çatması fonunda baş verir. Bu barədə kənd təsərrüfatı bazarlarının öyrənilməsində ixtisaslaşmış “Sovekon” analitik şirkətinin materiallarında deyilir.
Qarğıdalı və günəbaxan yağlarının istehsalı və respublikaya idxalı ilə məşğul olan müəssisələrin məlumatlarına görə, daxili bazarda bahalaşmaya dünyada xammal bahalaşması səbəb olur. FAO Bitki Yağları İndeksi fevral ayında ortalama 147.4 bənd təşkil edərək, yanvar ayından 8.6 bənd (və ya 6.2%) artaraq, 2012-ci ilin aprel ayından bəri ən yüksək səviyyəyə çatdı. İndi qiymətlər yenidən yuxarı sürünəcək, çünki Rusiya ixracatındakı bahalaşma ümumi qiymət artımına əlavə ediləcək.
Xatırladaq ki, ilin əvvəlindən bəri dünya bazarlarında bütün bitki yağları bahalaşmağa başladı. Zəif məhsul palma yağı istehsalının azaldığını və onun kolza və günəbaxan yağı ilə əvəzlənməsinə səbəb oldu. Və bu növ yağlara tələbat artarsa, qiymətlər də qalxar. Dünya bazarında artan qiymətlər daxili bazara da təsir göstərir.