“Ya bu vəhşiləri özünüz yemləyin, ya da əhaliyə vurulan zərərə görə kompensasiya ödəyin”
Zaman-zaman ölkənin rayonlarından canavarların otarılan mal-qaraya hücum etməsi, hətta bəzən tövləyə girməsi xəbərləri gəlir. Mal-qarası zərər görən fermerlər itkilərdən və canavarların yaxınlıqda yaşayan insanlara təhlükə yarada biləcəyindən danışırlar.
Ekoloqlar da öz növbəsində canavarın təbiət üçün dəyərli heyvan olduğunu və Azərbaycanda qanunla qorunduğunu xatırladırlar. Ötən əsrin sonlarında respublikamız Avropada vəhşi fauna və floranın və təbii yaşayış yerlərinin mühafizəsi haqqında 1979-cu il Bern Konvensiyasına qoşulub.
“Həyəcan” ekoloji təşkilatının rəhbəri, Heyvanların Mühafizəsi İctimai Birliyinin üzvü Əliheydər Məmmədov AYNA-ya açıqlamasında deyib ki, ölkəmizdə canavarların vurulmaq təhlükəsi ilə üzləşməməsi üçün, onların basqınlarının qurbanı olan təsərrüfat heyvanlarının qorunması ilə bağlı tədbirlər görülməlidir: “Canavarların adekvat qida ehtiyatına ehtiyacı var. Bunlar olmadığı üçün mal-qaraya hücum edirlər. Amma bunun səbəbləri Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən öyrənilməli və vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün tədbirlər görülməlidir. Çöl donuzu, cüyür və s. vururuq, amma bu heyvanlar insanlar üçün yox, meşə yırtıcıları üçün olmalıdır. Biz onların sayını artırmalıyıq. Ancaq bunu, əlbəttə ki, biz canavarların qorunmasında və onlarla fermerlər arasında münaqişə vəziyyətlərinin dayandırılmasında həqiqətən maraqlıyıqsa, etməliyik”.
Onun fikrincə, bu istiqamətdə heç bir iş görülmürsə, o zaman dövlət fermerlərə canavarlar tərəfindən öldürülən heyvanlara görə təzminat ödəməli, onlara mal-qarasını öz vəsaitləri hesabına sığortalamağı təklif etməməlidir: “Məsələn, əvvəllər çox az sayda bəbir mal-qaranı, məsələn, buzovu öldürəndə fermerlərə kompensasiya verilirdi. Belə hallar Astarada baş verib. Eyni vəziyyət canavarlarla da olmalıdır, çünki qanun onları qoruyur və insan həyatı üçün təhlükə olan hallar istisna olmaqla, atəşə icazə vermir. Bir çox ölkələr oxşar kompensasiya ödəyir, bəs niyə bizdə yoxdur? Nəticədə fermerlər zərər çəkirlər. Amma fermer öz tövləsinə girən canavarı vursa, min manat cərimələnəcək”.
Həmsöhbətimizin sözlərinə görə, heç bir şüurlu insan heyvanı öldürmək istəməz: “Amma heç kim də istəməz ki, çox əmək sərf etdiyi atı, inəyi və ya keçisi yırtıcı tərəfindən yeyilsin. Bəzi insanlar düşünürlər ki, canavarların hücumunda otlaqlar günahkardır, amma mən bununla razı deyiləm. Əlbəttə ki, elektron çobanlar və digər cihazlar maraqlı və müasirdir, lakin indiki mənzərə, digər şeylərlə yanaşı, ənənəvi heyvandarlığın təsiri altında formalaşıb. Bir çox minilliklərdir ki, kənd təsərrüfatı heyvanlarının sürüləri yay-qış otlaqlarına köç edir və otarmaq üçün şəraiti təbiət özü yaradır. Və məncə, bu məsələdə ənənədən uzaqlaşmağa dəyməz. Ümumiyyətlə, müasir innovasiyaların tətbiqi təbiətə heç də həmişə xeyir vermir”.
Bəs nə etməli? Məmmədov hesab edir ki, bu məsələlərdə vəhşi heyvanların mühafizəsi üçün müxtəlif fondlarla əməkdaşlıq etmək lazımdır: “İstək varsa, vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq olar. Məsələn, indi Çexiya və Slovakiya bir neçə ildir ki, orada çöl donuzlarının çox olmasından şikayətlənir. Bu heyvanların sürülərinin böyük şəhərlərə girməsi və vətəndaşların həyatlarına təhlükə yaratması halları olub. Bu ölkələrdə ovçuları çağırırlar və onlara atəş üçün yaxşı maaş verilir. Bütün bunlar ona görə baş verir ki, orada kifayət qədər yırtıcı yoxdur, xüsusən də qabanların populyasiyasını təbii yolla tənzimləyəcək canavarlar demək olar ki, yoxdur”.
Ekoloq gözlənilməz təklif irəli sürüb: “Azərbaycandan o ölkələrə müəyyən sayda canavar göndərib, ehtiyacımız olan heyvanlarla dəyişmək olardı. Məsələn, yırtıcıların eyni qida ehtiyatı üçün kifayət qədər çöl donuzlarımız yoxdur. Belə bir mübadilədən, məncə, hər kəs faydalanacaq. Amma nədənsə bu haqda düşünmürük. Çöl donuzlarını vururuq, əksinə, onların sayını artırmaq lazımdır ki, canavar kəndlərə hücum etməsin. Onları İrandan da gətirmək olar, orada da çoxdur”.
Mütəxəssis ərzaq təminatı ilə bağlı daha bir məqama toxunub: “Ölkədə çoxlu təsərrüfat heyvanlarının cəsədləri var. Onların yırtıcılara çatdıqlarından əmin olmalıyıq və bunun üçün müəyyən işlər görməliyik. Yeri gəlmişkən, canavar qoyun sürüsünə hücum edəndə bir qoyunu yox, bir neçə qoyunu birdən öldürür. Onları boğur və çıxıb gedir. Yırtıcı bunu uzun müddət onlarla qidalanacağı ümidi ilə edir. Ancaq fermerlər tez-tez bu əti satırlar və canavar yenidən ac qalır və hər şeyin eyni ssenariyə uyğun baş verdiyi qonşu sürüyə hücum edir”.
“Ölkəmizin Qobustanda və digər qoyun qışlaqlarında mal-qara üçün məzarlıqlar yaratmaq, tələf olmuş təsərrüfat heyvanlarının meyitlərini basdırmaq yox, sadəcə olaraq orada saxlamaq lazımdır. Təəssüf ki, bu leşdən çox vaxt kolbasa hazırlamaq üçün istifadə olunur. Və leşlər təkcə yırtıcı heyvanlar üçün deyil, həm də yırtıcı quşlar, məsələn, qarğalar, qrifonlar, saqqallı qartallar və digər nadir quş növləri üçün yemək olmalıdır. Oraya canavarlar, çaqqallar, zolaqlı hiyenlər də gələcək. Bu, heyvanlar üçün əlavə qida ehtiyatı olacaq - bunlar biotexniki tədbirlərdir, amma biz onları həyata keçirmirik”, - deyə müsahibimiz vurğulayıb.