Rusiya kəşfiyyat xidmətlərinin “at oynatdığı” bölgə qaynayır – yeni müharibə riskləri
Moldova Avropa İttifaq (Aİ) Şurasının Rusiyaya qarşı fərdi sanksiyalarına qoşulub. Müvafiq sərəncamı Baş nazirin müavini, xarici işlər və Avropaya inteqrasiya naziri Nikolae Popesku imzalayıb.
Müvafiq sənəd ölkənin “Ukraynanın ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə və müstəqilliyinə xələl gətirən və ya təhlükə yaradan hərəkətlərlə bağlı məhdudlaşdırıcı tədbirlər haqqında Aİ Şurasının 13 sentyabr 2023-cü il tarixli 2023/1767 saylı Qərarına (PESC)” qoşulmasına istinad edir.
Qərar Avropa Komissiyasının Moldovanın Aİ-yə daxil olması ilə bağlı danışıqların başlanmasına dair hesabatında Kişinyovu Rusiyaya qarşı bir sıra Avropa sanksiyalarına qoşulmağa çağırmasından sonra qəbul edilib. Aİ-nin qara siyahısında “demək olar ki, 1800 fiziki və hüquqi şəxs” var. Onlar səyahət məhdudiyyətlərinə, aktivlərin dondurulmasına və vəsaitlərin və ya digər iqtisadi resursların verilməsinə qadağalara məruz qalırlar.
Əvvəllər Moldova bank sistemi sahəsində sanksiyalara qoşulub, respublika ilə Rusiya arasında birbaşa uçuşlar dayandırılıb. Digər məhdudiyyətlərin Moldova üçün iqtisadi təsirləri təhlil edilib.
Son qərar Moskvanın qəzəbli reaksiyasına səbəb olub. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova: “Biz Moldovanın Aİ-nin anti-Rusiya sanksiyalarına qoşulmasını kollektiv Qərbin anti-Rusiya kampaniyasına tam inteqrasiya olunmuş Moldova rəhbərliyinin növbəti düşmən addımı kimi qiymətləndiririk. Onun məqsədi rəsmi Kişinyovun günahı ucbatından artıq çox acınacaqlı vəziyyətdə olan Rusiya-Moldova münasibətlərini tamamilə məhv etməkdir”.
“Moldova rəhbərliyinin bu cür dağıdıcı kursu Rusiyaya qarşı çox mehriban olan və çoxşaxəli ikitərəfli əməkdaşlığı saxlamaqda və inkişaf etdirməkdə maraqlı olan ölkə sakinlərinin maraqlarına demək olar ki, cavab vermir. Moldova tərəfinin qərarı cavabsız qalmayacaq. Görülmüş tədbirlər barədə əlavə məlumat veriləcək”, - deyə Zaxarova hədələyib.
Eyni zamanda, Ukraynanın “ZeRada” teleqram kanalının verdiyi məlumata görə, Moldova Prezidenti Maya Sandu ilə Ukrayna rəhbəri Volodimir Zelenski arasında Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Dnestryanı bölgəsində mümkün hərbi kampaniyasının vaxtı və formatı ilə bağlı danışıqlara başlanıldığı görünür. Telekanalın məlumatına görə, Britaniya kəşfiyyatı ilə Dnestryanı iş üzrə mümkün ssenarilər üzərində iş kəskin şəkildə intensivləşib.
“ZeRada” son hadisələri təhlil edir və “nəsə ciddi iş gedir” qənaətinə gəlir: “Bizdə olan məlumata görə, Britaniya kəşfiyyatı ilə iş Dnestryanı Moldova Respublikası üçün mümkün ssenarilər istiqamətində fəaliyyət kəskin şəkildə intensivləşib. Görünür, Sandu ilə Zelenski arasında Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Dnestryanıda mümkün hərbi kampaniyasının vaxtı və formatı ilə bağlı danışıqlar başlayıb”.
Burada iki sual yaranır:
Rusiya Moldovaya qarşı Avropa sanksiyalarına qoşulmaq qərarına necə cavab verə bilər? Axı Zaxarova qisas alınacağını vəd edir.
İkincisi, Sandu və Zelenskinin Dnestryanı bölgənin rus işğalçılarından və separatçılardan azad edilməsi əməliyyatında Ukrayna ordusunun iştirakı ilə bağlı razılığa gələ biləcəyi doğrudurmu?
AYNA mövzunu tanınmış əcnəbi ekspertlərlə müzakirə edib.
Moldovalı araşdırmaçı, tarix elmləri doktoru, Effektiv Siyasət İnstitutunun direktoru Vitali Andriyevski:
“Moldovanın Aİ-nin Rusiya Federasiyasının fiziki və hüquqi şəxslərinə qarşı fərdi sanksiyalarına qoşulmasının ən azı iki səbəbi var. Birincisi, bu, Aİ-yə daxil olmağa hazırlaşan bir ölkə kimi Moldovanın üzərinə götürdüyü öhdəliklərlə bağlıdır. Əvvəlcə namizəd statusunda, uzunmüddətli perspektivdə isə Aİ-nin üzvü olmaq fikrimiz var. İkincisi, bu siyahıya həm yerli moldovalılar, həm də ölkəmizlə bağlı bəzi şəxslər daxildir. Bu şəxslər haqqında bir neçə kəlmə qeyd edək.
Rusiya Federasiyası tərəfindən ilhaq edilmiş Krımın lideri Sergey Aksyonov Moldovanın şimalında, Baltidə anadan olub. Ləqəbi Qoblindir. Quldurlardan tutmuş Ukraynanın müvəqqəti işğal olunmuş bölgəsinin rəhbərliyinə qədər yol qət edib. Yarımadanın quldur ölkə tərəfindən işğal olunması fonunda hər şey məntiqli görünür.
Vladimir Konstantinov Slobodzeya rayonunun Vladimirovka kəndində anadan olub. Qondarma “Krım Muxtar Respublikası”nın Ali Şurasının sədri kimi Vladimir Konstantinov bu strukturun Krım “referendumunun” təşkili ilə bağlı qərar qəbul etməsində mühüm rol oynayıb və seçiciləri 16 mart 2014-cü ildə Krımın “müstəqilliyə” səs verməyə çağırıb. O, 18 mart 2014-cü ildə “Krımın Rusiya Federasiyasına birləşdirilməsi haqqında saziş”i imzalayanlardan biri olub.
“DXR”-in “təhsil və elm naziri” Mixail Kuşakov da uzun müddət Dnestryanıda işləyib. O, Taras Şevçenko adına Tiraspol Universitetində müxtəlif kafedralarda dosent olub, sonra isə onun prorektoru olub. Kuşakov 2022-ci ilin aprelində Avropanın sanksiya siyahısına daxil edilib.
Aleksandr Babakov 1963-cü ildə Kişinyovda anadan olub. O, Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının deputatı, Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının Hərbi-Sənaye Kompleksinin İnkişafı Komitəsinin sədri, “Vahid Rusiya” partiyasının tanınmış üzvü və ilhaq edilmiş Krıma əhəmiyyətli investisiyaları olan iş adamıdır. Moldovada bəzi iş adamları ilə əlaqə saxlayıb.
Ən dəhşətli personaj qondarma “Donetsk Xalq Respublikası”nın (DXR) “boz kardinalı” kimi tanınan Vladimir Antyufeyevdir. O, 1990-1991-ci illərdə Riqa çevik polisinin komandiri vəzifəsində çalışıb. Bu polis qüvvələri 1991-ci ilin yanvarında DTK-nın başçılıq etdiyi uğursuz çevriliş cəhdində iştirak edirdi. Bu hərəkətlərinə görə Latviya hökuməti 1991-ci ilin avqustunda Antyufeyevi “dövlət əleyhinə cinayətlərdə” ittiham etdi. Antyufeyev həbsindən iki saat əvvəl Rusiyaya qaça bildi. Sonra Antyufeyev Tiraspola göndərildi. “Vadim Şevtsov” adını qəbul edən Antyufeyev Dnestryanı hökumətin daxili işlər və təhlükəsizlik orqanlarının, xüsusən də rəhbərlik etdiyi Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyinin formalaşmasında əsas rol oynayıb. Şevtsovun əsl şəxsiyyəti 1997-ci ildə Aleksandr Lebed tərəfindən açıqlanıb.
Moldova və Ukraynanın Dnestryanı ərazisində mümkün birgə kampaniyasına gəlincə, bu, nəzəri cəhətdən mümkündür. Amma bunun praktikada həyata keçirilib-keçirilməyəcəyini heç kim tam əminliklə deyə bilməz.
Hərbi baxımdan Ukraynanın potensialını nəzərə alsaq, bu, sadə əməliyyatdır. Amma bu gün məsələ onun necə həyata keçirilməsi deyil, onun həyata keçirilməsindən sonra nələrin baş verəcəyidir. Bunun hansı iqtisadi və sosial nəticələri ola bilər, bu bölgənin əhalisi buna necə reaksiya verəcək? Ən əsası isə Rusiyanın nə edəcəyidir.
Ona görə də mən əminliklə deyə bilmərəm ki, belə bir xüsusi əməliyyat yaxın gələcəkdə, eləcə də uzunmüddətli perspektivdə həyata keçiriləcək. Bu problemi həll etmək üçün qeyri-hərbi üsullar haqqında da düşünməliyik”.
Moldova əsilli rumıniyalı politoloq Mixay İsak:
“Hazırda Rusiya Moldova Respublikasına qarşı genişmiqyaslı hibrid müharibə aparır, ona görə də Moskva artıq bu ölkəyə qarşı sərt tədbirlər görür. Rusiya xüsusi xidmət orqanları Moldova Respublikasının legitim hakimiyyətinə qarşı daxili siyasi amillərdən fəal şəkildə istifadə edir. Moskvanın Moldovanın qaçaq oliqarxları (İlan Şor, Vlad Plaxotnyuk və başqaları) üzərində təsiri və onlar kimi güclü müttəfiqləri var.
Korrupsiya Moskva tərəfindən hibrid müharibədə, o cümlədən siyasi arenada silah kimi istifadə olunur. İlan Şorun rusiyapərəst Qaqauz Yeri bölgəsində Rusiya mediasının fəal köməyi ilə hakimiyyətə necə gələ bildiyini görürük. Son seçkilərdə İlan Şorun dəstəklədiyi şəxs bölgənin rəhbəri (qubernatoru) vəzifəsini qazanıb. Polis və media seçicilərə necə pul və yalan vədlər verildiyini göstərdi.
Moldova Respublikasının kəşfiyyat xidmətləri və hakimiyyət orqanları tərəfindən görülən tədbirlər nəticəsində 2023-cü ilin noyabrında keçirilən son yerli seçkilərdə bu ssenari daha geniş miqyasda təkrarlanmadı. Amma 2024-cü ildə prezident seçkiləri və 2025-ci ildə parlament seçkiləri Moskvaya ölkənin hazırkı avropayönlü istiqamətini dəyişməyə cəhd etmək üçün yeni imkanlar verəcək.
Bütün bu Rusiya ssenarilərində kriminal aləm mühüm rol oynayır və Rusiya xüsusi xidmət orqanları ilə Moldovadan olan müxtəlif korrupsioner məmurlar arasında münasibətlər hazırkı avropayönlü administrasiya üçün narahatlıq mənbəyidir.
Rusiya separatçı Dnestryanı bölgədən mərkəzi hakimiyyəti şantaj etmək və respublika əhalisinin əksəriyyətinin Avropa xəyallarına son qoymaq üçün istifadə etməkdə davam edəcək. Amma konstitusiya ilə seçilən hakimiyyət nümayəndələri dəfələrlə bildiriblər ki, onlar regionu həmişəlik Rusiya təhlükəsinin əlində qoymayacaqlar.
Rusiyanın bu qış Moldova Respublikasına qarşı yenidən enerji silahlarından istifadə edəcəyi gözlənilir, lakin strateji tərəfdaşlar, xüsusilə Rumıniya ölkənin Rusiya qazının Moldovaya çatmaması ehtimalından sağ çıxmasına kömək etmək üçün tədbirlər görüb.
Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Rumıniya ilə strateji tərəfdaşlığı ilə mühüm rol oynayacaq ki, bu da Rumıniyaya Moldova Respublikasına kömək məqsədilə Azərbaycan qazını idxal etməyə imkan verəcək. Azərbaycan qazının mövcudluğu Rusiyanın hücumuna tab gətirə bilən Kişinyovdakı konstitusion hakimiyyətə daha çox manevr imkanı verib.
Hazırda Kişinyov Dnestryanıdakı separatçı rejimə son qoymaq və bölgəni konstitusiya hakimiyyətinin nəzarəti altına almaq üçün güc tətbiq etmək istəmir. Bu faktı Moldova Respublikasının Prezidenti Maya Sandu və Kişinyovdan olan digər yüksək vəzifəli şəxslər dəfələrlə bəyan ediblər. Həmçinin Aİ rəsmiləri Dnestryanıya hərbi müdaxiləni dəstəkləmədiklərini bəyan ediblər.
Moldova Respublikasının nə Azərbaycan qədər resursları var, nə də onun geosiyasi əlaqələri. Bakı ölkənin reinteqrasiyasını özünün əsas siyasi məqsədlərindən birinə çevirib və heç vaxt dünyanın diqqətini bu vəziyyətə cəlb etməkdən əl çəkməyib, lakin Kişinyovun belə aydın hədəfi uzun illərdir ki, olmayıb. Kişinyov ümid edir ki, Avropaya inteqrasiya yolundan Aİ-nin nəhəng investisiyalarının köməyi ilə regionun sülh yolu ilə yenidən inteqrasiyası yolu kimi istifadə etsin.
Dnestryanıda Qarabağ ssenarisinin təkrarı qeyri-mümkündür və Moldova Respublikasının iqtisadiyyatının belə bir əməliyyata dəstək verə biləcəyinə inanmaq çətindir. Moldova ordusu, məsələn, Azərbaycan ordusu ilə müqayisə oluna bilməz.
Təbii ki, Ukrayna bir çox səbəblərə görə Dnestryanıda Rusiyanın hərbi mövcudluğunu aradan qaldırmaq istərdi. Biri sırf hərbidir. Dnestryanıda Rusiya kontingentinin təhlükəsinə qarşı çəkindirici vasitə kimi Kiyevə təxminən 10-12 min əsgəri bölgə yaxınlığında saxlamağa ehtiyac var.
Region həm də FSB-dən tutmuş QRU-ya qədər Ukraynaya qarşı müharibədə iştirak edən bütün Rusiya kəşfiyyat xidmətlərinin fəaliyyət ocağıdır.
Digər səbəb isə sırf siyasi və təbliğat xarakterlidir. Təbliğat cəbhəsində əhval-ruhiyyəni yüksəltmək üçün Kiyevə açıq-aşkar hərbi qələbə lazımdır.
Amma Kiyevin Kişinyovun iştirakı olmadan Dnestryanıya hücum edəcəyinə inanmaq çətindir və nə qədər ki, Moldova Respublikası əhalisinin əhval-ruhiyyəsi belə bir tədbirə qarşıdır, hakimiyyət belə riskə getməyəcək. Kişinyovun regionu xarici tərəfdaşların iştirakı olmadan konstitusiya nəzarətində saxlamaq üçün resursları yoxdur və Aİ və ya ABŞ-ın hərbi əməliyyatları dəstəkləyəcəyinə inanmaq çətindir.
Onilliklər boyu davam edən anti-Ukrayna və Moldova əleyhinə təbliğat nəticəsində belə bir aksiyanın Dnestryanı əhalisi tərəfindən dəstəklənəcəyinə inanmaq çətindir.
Sonda Ukraynaya regiona nəzarəti saxlamaq daha baha başa gələ bilər, çünki ruslar yerli əhalini Ukraynaya qarşı partizan müharibəsinə təhrik edəcəklər. Dnestryanı geosiyasi başağrısına çevrilsə belə, beynəlxalq ictimaiyyət hərbçiləri belə bir aksiyaya cəlb etməyəcək.
Ukrayna bu cür hərbi avantüra ilə Qərb müttəfiqlərini özündən uzaqlaşdırmaq riskinə getməyəcək ki, bu da Rusiyaya Dnestryanıdakı vətəndaşlarını və qoşunlarını qorumaq bəhanəsi ilə müharibəni qızışdırmağa əsas verə bilər”.