Mixail Neyjmakov: “Laçın dəhlizi ilə insanların və yüklərin hərəkətinə nəzarət üçün Bakıya əlavə imkanların verilməsini tələb edən daha sərt bəyanatlar səslənə bilər”
Rasim Musabəyov: “Azərbaycana dəhlizin girişində gömrük-sərhəd yoxlama məntəqəsi yaratmağa heç nə mane ola bilməz”
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında Zəngəzur və Laçın dəhlizlərində giriş rejimləri üst-üstə düşməlidir. “Zəngəzur dəhlizindəki giriş rejiminin hüquqi aspektinə gəlincə, o, Laçın dəhlizindəki rejimlə tamamilə oxşar olmalıdır. Üçtərəfli Bəyanatda (Rusiya Federasiyası, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin 10 noyabr 2020-ci il tarixli Bəyanatı) açıq şəkildə qeyd olunur ki, Azərbaycan Qarabağ və Ermənistan arasında təhlükəsiz və maneəsiz əlaqəni təmin edir, Ermənistan isə Azərbaycan ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında eyni təhlükəsiz və maneəsiz əlaqələri təmin edir”, - ölkə başçısı Brüsseldə NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq ilə danışıqların yekunlarına dair mətbuat konfransında bildirib.
Prezident xatırladıb ki, bu günə kimi Laçın dəhlizinin girişlərində heç bir gömrük postu yoxdur. “Buna uyğun olaraq Zəngəzur dəhlizində də gömrük postları olmamalıdır. Əgər Ermənistan sərhəddən keçən mallara və insanlara nəzarət etmək üçün orada öz gömrük infrastrukturunun yaradılmasında israr edərsə, o zaman biz də Laçın dəhlizində də eyni təcrübədə israr edəcəyik. Bu, məntiqlidir və qərar vermək Ermənistanın işidir”, - deyən Əliyev bildirib ki, Azərbaycan hər iki varianta hazırdır.
Prezident xatırladıb ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsi ötən il noyabrın 10-da Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderlərinin imzaladığı Üçtərəfli Bəyanatda öz əksini tapıb.
“Ermənistan üçün bu, bütün lazımi şəraiti təmin etmək üçün bir növ öhdəlikdir. İndiki mərhələdə biz Azərbaycandan Ermənistan ərazisindən keçməklə Naxçıvan Muxtar Respublikasına dəmir yolu xəttinin çəkilməsi, eləcə də avtomobil yolunun tikintisi ilə bağlı razılığa gəlmişik. Lakin avtomobil yolunun dəqiq marşrutu hələ müəyyən edilməyib. Bu, gələcək müzakirə mövzusudur və biz bunu mütləq müzakirə edəcəyik”, - İ.Əliyev bildirib.
Burada ən maraqlısı odur ki, Azərbaycan rəhbəri müharibə başa çatdıqdan sonra ilk dəfə rəsmi Bakının o iddialarını açıq şəkildə dilə gətirib ki, bu barədə indiyədək yalnız ekspertlər ilkin şəkildə danışıblar.
Yəni Prezident açıq şəkildə bəyan edib ki, o, Zəngəzur dəhlizinə də ekstraterritorial status almaq niyyətindədir, eynilə müharibə başa çatdıqdan dərhal sonra bütün hərəkətlərə nəzarət yalnız Rusiya hərbçiləri tərəfindən həyata keçirilən Laçın dəhlizində olduğu kimi.
Ermənilər Zəngəzur dəhlizində oxşar bir iş görsələr, onun Laçın dəhlizində gömrük postu yaradacağı vədində də qeyri-adi deyil. Bu, əlbəttə ki, əladır. Çünki bu, ən azı İrəvanı düşünməyə vadar edərdi, amma təəssüf ki, burada istər-istəməz başqa bir sual ortaya çıxır - Moskva Azərbaycan rəhbərliyinə Laçın dəhlizində post quraşdırmağa manle olmayacaqmı? Bakının bu haqqda israr etmək üçün hər hansı resursu varmı? Bu, prinsipial mövqenin ən çətin məqamlarından biridir. Burada dəhlizin əsl sahibi kimdir sualının cavabı yatır. Əgər bir şey olsa, Türkiyə Azərbaycanın bu tələbini dəstəkləyəcəkmi? Onsuz da bu vəziyyətdə arxalanacağımız başqa bir qüvvə yoxdur.
Bu barədə tanınmış ekspertlər fikirlərini AYNA ilə bölüşüblər.
Mixail Neyjmakov, Siyasi və İqtisadi Kommunikasiyalar Agentliyinin aparıcı analitiki (Moskva):
- Aydındır ki, həm Moskva, həm də İrəvan bu məsələdə 2020-ci ilin noyabrında imzalanmış üçtərəfli atəşkəs Bəyanatının 6-cı bəndinə istinad edəcəklər, ona əsasən, bildiyiniz kimi Laçın dəhlizi Rusiya sülhməramlı kontingentinin nəzarəti altında qalır.
Qeyd edək ki, İlham Əliyev bu məsələdən danışarkən təmkinli bir ifadə işlətdi – “əgər Ermənistan Azərbaycanın Qərb rayonları ilə Naxçıvanı birləşdirməli olan marşrutun öz ərazisindən keçən hissəsində gömrük infrastrukturunun yaradılmasında israr edərsə, onda Bakı Laçın dəhlizində də eyni təcrübədə israr edəcək”. Bu ifadə Moskva və İrəvanı fakt qarşısında qoymaqla belə bir gömrük postu yaratmaq niyyətini deyil, diplomatik danışıqlar yolunu nəzərdə tutur. Bu, məntiqlidir - istənilən halda, nəqliyyat kommunikasiyalarının deblokadası baş verənə və orada gömrük infrastrukturunun olub-olmaması məsələsini gündəmə gətirən Ermənistan ərazisindən müvafiq nəqliyyat əlaqəsi başlayana qədər hələ kifayət qədər vaxt keçəcək. Bundan əvvəl Laçın dəhlizi ilə yüklərin daşınmasına nəzarət aspektləri məsələsi, təbii ki, Bakı nümayəndələri tərəfindən dəfələrlə qaldırılacaq və təkcə Ermənistanın kommunikasiyaların deblokadası sahəsində siyasətinə cavab olaraq deyil, həm də bu dəhlizin özündə mümkün insidentlərlə bağlı.
Çox güman ki, ictimai məkanda bu mövzunu Azərbaycan Milli Məclisinin deputatları qaldıracaq – axı Prezidentin və ya XİN rəhbərinin açıqlamaları kifayət qədər rezonanslı addımlardır, xüsusi hallarda istifadə olunur. Eyni zamanda, Türkiyə rəsmiləri tərəfindən də bu qəbildən olan bəyanatlar mümkündür.
Məsələn, bu ölkənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlunun 2021-ci ilin yanvarında Laçın dəhlizi mövzusuna necə toxunduğunu xatırlayın. Yəqin ki, Bakı ilə İrəvan arasında gərginlik yenidən ciddi şəkildə artarsa və ya kommunikasiyaların deblokadası ilə bağlı danışıqlar uzun müddət kəsilərsə, Laçın dəhlizi ilə insanların və yüklərin hərəkətinə nəzarət üçün Bakıya əlavə imkanların verilməsini tələb edən daha sərt bəyanatlar səslənə bilər.
Rasim Musabəyov, politoloq, Milli Məclisin deputatı:
- Problemi həddindən artıq dramatikləşdirməyə ehtiyac yoxdur. Nə Laçın, nə də Zəngəzur nəqliyyat dəhlizləri ekstraterritorial deyil. Onların hər ikisi xüsusi rejim nəzərdə tutur, onun mahiyyəti birincisi, Rusiya hərbçiləri və sərhədçiləri tərəfindən keçidin təhlükəsizliyini təmin etmək, ikincisi, maneəsiz keçidin mövcudluğudur. Bakı Laçın dəhlizi üçün heç bir eksklüzivlik, hətta ekstraterritoriallıq da tanımır. Sonda unutmaq olmaz ki, Qarabağın Rusiya sülhməramlılarının məsuliyyət zonasına daxil olan hissəsi Azərbaycan Respublikasının suveren ərazisidir. Rusiya hərbçiləri Bakının razılığı və icazəsi ilə oradadırlar və qalma sayı və vaxtı da üçtərəfli Bəyanat tərəfindən müəyyən edilir və məhduddur.
Bəyanata görə, 3 ildən sonra (bir il keçib) Laçın və indiki yol Bakının inzibati nəzarətinə verilməlidir, bizim polis əməkdaşlarımız, sərhədçilərimiz orada olacaq və 30 il əvvəl qovulmuş əhali qayıdacaq. Ermənilərin istifadəsinə Şuşa və Laçından yan keçən yol çəkiləcək. Azərbaycana dəhlizin girişində gömrük-sərhəd yoxlama məntəqəsi yaratmağa heç nə mane ola bilməz.
Ermənistan hakimiyyətinin Zəngəzurda necə davranmasından asılı olaraq, bu məntəqənin işi monitorinq və ya nəzarət xarakaterli ola bilər. Prezident İlham Əliyevin Brüsseldə NATO-nun Baş katibinin iştirakı ilə keçirilən mətbuat konfransında dediyi kimi, hər şey simmetrik olacaq. Hesab edirəm ki, sülhməramlıların öz suveren ərazisində Azərbaycanın hərəkətlərinə qarşı çıxa bilməsi ehtimalından danışmaq yersizdir. Belə bir vəziyyətdə Türkiyənin mümkün mövqeyi və hərəkətləri barədə hipotetik fikir yürütmək də yanlışdır.