Bu əməli törədənlərin ciddi şəkildə cəzalandırılmaları tələb olunur
Yeni avtomobil almaq çoxlarının imkanı xaricindədir, ona görə də bir çox insanlar bazarda ikinci əl avtomobil seçirlər. Potensial alıcının baxdığı ilk şey “dəmir at”ın görünüşü, istehsal ili və yürüşüdür. Həddindən artıq yürüş alışdan imtina etmək üçün bir səbəbdir, lakin çox az olması da şübhəli ola bilər. Ola bilsin ki, avtomobil bir neçə ildir istifadə olunmayıb və ya yürüş sadəcə geri çəkilib. Bu cür faktlara indi də bir çox ölkələrdə rast gəlinir.
Avropa Komissiyasının məlumatına görə, bu cür fırıldaqçılıq iqtisadiyyata ildə təxminən 9,6 milyard avroya başa gəlir. Beləliklə, “CarVertical”ın keçən ilki araşdırması göstərdi ki, Şərqi və Mərkəzi Avropa yürüşlərin geri çəkilməsində liderdir. Baltikyanı ölkələr də öndədir. Onlardan sonra Rumıniya, Rusiya və Ukrayna gəlir.
Beləliklə, bu problemin Ukraynada aktual olması, bu ölkədə odometrdə yürüşün azaldılmasına görə cərimə tətbiq etməyi təklif etmələri ilə ifadə edilir. Qanun layihəsinə əsasən, işlənmiş avtonəqliyyat vasitəsinin üçüncü şəxslərə satılması məqsədilə onun yürüş məsafəsinin saxtalaşdırılmasına görə qeydiyyat (təkrar qeydiyyat) zamanı aşkar edilərsə, iri cərimələr, bir il ərzində təkrar qayda pozuntusuna yol verildikdə isə külli miqdarda cərimələrin tətbiqi təklif edilir.
Bizdə isə mütəxəssislərin dediyi kimi, işlənmiş avtomobillərin də müəyyən faizi yürüşü aşağı salınaraq satılır. Mövzu barədə AYNA-ya danışan Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) rəhbəri Eyyub Hüseynovun özü də vaxtilə bu cür saxtakarlığın qurbanı olub: “Bizdə belə faktlara tez-tez rast gəlinir. Bir neçə il əvvəl qrant çərçivəsində təşkilatımız üçün avtomobil almaq qərarına gəldim və bunun üçün işlənmiş avtomobil bazarında oldum. Uzun axtarışlardan sonra bir avtomobil seçdim və aldım və hətta onu yoxlamaq üçün bir mexanik dəvət etdim, o, maşını almağa dəyər olduğuna əmin etdi. Amma qısa müddətdən sonra avtomobilin qeyd olunandan daha çox işlənmiş olduğu məlum oldu. Ortaya çıxdı ki, avtomobilin yürüşü təxminən 100 min km geri çəkilib. Maşını vicdansız satıcıya qaytarmaq çox əziyyətli iş oldu”.
“İstehlakçıların aldadılması, haqsız rəqabət və s. kimi suallar bu günə qədər açıq qalır. İstifadə olunmuş avtomobil alanlara avtomobilin servis kitabçasının olub-olmadığını yoxlamağı məsləhət görürəm. Əgər yoxdursa, deməli, onun yürüşü mütləq çox çəkilib və mən belə bir alış etməyi məsləhət görmürəm. İkinci tövsiyə ondan ibarətdir ki, əgər siz hələ də servis kitabçası olmayan avtomobil almaq qərarına gəlsəniz, rəsmi avtomobil xidməti ilə əlaqə saxlayın və cari yürüş haqqında rəsmi sənəd alın. Qanunvericilik bazasını bu aspektdə gücləndirmək lazımdır ki, qanun aldadılan istehlakçının tərəfində olsun”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Qeyd edib ki, bu sahə hələ də müvafiq strukturların nəzərindən kənarda qalıb: “Hər ay bizim quruma işlənmiş avtomobilin alınması ilə bağlı 2-3 narazılıq, şikayət daxil olur. Biz insanlara daha çox məlumat verməliyik ki, onlar saxtakarlığın qurbanı olmasınlar. İstehlakçıların bu məsələdə köməyə ehtiyacı olarsa, biz onlara pulsuz yardım etmək üçün əlimizdən gələni etməyə hazırıq. Digər problem odur ki, bazarda çoxlu saxta ehtiyat hissələri var, xüsusən də ucuz Koreya avtomobilləri üçün. AİB bu bazarda monitorinq keçirməyə hazırlaşır və oradakı vəziyyəti öyrənir”.
Azərbaycan Avtomobil Dilerləri Assosiasiyasının (AADA) sədri Natiq Zərbəli AYNA-ya açıqlamasında deyib ki, bəzən möhtəkirlər avtomobili satmazdan əvvəl onun yürüşünü azaltmaq üçün odometr göstəricilərini geriyə doğru dəyişirlər: “Yürüş nə qədər az olsa, avtomobil bir o qədər təzə olar. Əvvəllər onu mexaniki şəkildə çəkirdilər, amma indi hər şey rəqəmsaldır, ona görə də proqram təminatını sındırırlar”.
Öz növbəsində “Sürücülərin Maarifləndirilməsinə Yardım” İctimai Birliyinin sədri Fazil Məmmədov sözügedən problemin aktuallığını təsdiqləyib: “Yürüşün çəkilməsi əsl cinayətdir və təbii ki, buna görə ciddi cəza olmalıdır. Bu, fırıldaqdır, çünki satıcı avtomobili olduğundan daha təzə kimi satır. Geri çəkilmə əhəmiyyətli dərəcədədirsə, deməli, əslində nəqliyyat vasitəsi dəfələrlə daha çox istifadə edilib, o zaman nəqliyyat vasitəsinin aşınması, əlbəttə ki, tamamilə fərqli olacaq. Və ümumiyyətlə, fövqəladə hal ola bilər, heç bir təhlükəsizlik təmin edilmir. Bunun üçün sadəcə kiçik bir cərimə kifayət deyil. Deyək ki, real qiyməti 5 min dollar olan maşın, yürüşü çəkildikdən sonra dəfələrlə baha satılır”.
“Əlbəttə ki, bu hal daha çox bahalı populyar maşınlarda tətbiq olunur, digərlərində isə bu cür saxtakarlıqdan çox qazana bilməyəcəksiniz. Belə bir satıcı tutulsa, cərimə ödəməyə məcbur olsa belə, yenə də ondan yaxşı pul qazanacaq. Bu, o deməkdir ki, belə tədbirlər davam edəcək. Amma indi alıcı üçün hər şeyi yoxlamaq asandır. Avtomobilin tarixçəsi və lazımi məlumatları VIN kodu - nəqliyyat vasitəsinin eyniləşdirmə nömrəsi ilə tapmaq olar”, - deyə müsahibiz vurğulayıb.
Nəqliyyat üzrə ekspert Eldəniz Cəfər də AYNA əməkdaşı ilə söhbətində söyləyib ki, indi müasir texnologiyalar sayəsində işlənmiş avtomobilin tarixini yoxlamaq mümkündür: “Yürüşün çəkilməsi SSRİ-də adi hal idi və hələ də postsovet məkanında rast gəlinir. Bir qayda olaraq, yürüş Gürcüstandan bizə gələn avtomobillərdə çəkilir. Bu fakt dələduzluq kimi qiymətləndirilməlidir və bununla qarşılaşanların polisə müraciət etmək üçün bütün əsasları var”.