Cəmaləddin İsmayılov: "İşçilərin bir çoxları iş yerində normadan artıq qalmağa məcburdurlar"
Arif İbrahimov: "Bu sektorun problemlərindən biri qeyri-rəsmi məşğulluqdur"
Xidmət sektoru iqtisadiyyatın mühüm tərkib hissəsidir və onun inkişaf dərəcəsi hazırda cəmiyyətin inkişafının əlamətlərindən biridir. ABŞ-da bəzi mənbələrə görə, bu, iş yerlərinin təxminən 80%-ni, Avropa İttifaqında isə 62%-ni təşkil edib. Koronavirus pandemiyası əlbəttə ki, bu seqmentə mənfi təsir göstərdi, lakin itirilmiş mövqelər tədricən bərpa olunur.
Ölkəmizdə Dövlət Statistika Komitəsinin cari il noyabrın 1-nə olan məlumatına görə, xidmət sektorunda çalışanların 19,2 faizi təhsil, 18,6 faizi ticarət; nəqliyyat vasitələrinin təmiri, 8,2 faizi səhiyyə və əhaliyə sosial xidmət, 6,6 faizi dövlət idarəçiliyi və müdafiə; sosial təminat, 5,2%-i inzibati və yardımçı xidmətlər sahəsində, 4,3%-i nəqliyyat və anbar, 3,5%-i peşə, elmi və texniki fəaliyyət, 3,1%-i istirahət, əyləncə və incəsənət sahəsində, 1,8%-i maliyyə və sığorta fəaliyyəti, 1,7 faizi informasiya və rabitə, 1,7 faizi turistlərin yerləşdirilməsi və ictimai iaşə, 1,1 faizi digər xidmətlərin göstərilməsi, 1,1 faizi isə daşınmaz əmlakla bağlı əməliyyatlar sahəsində fəaliyyət göstərib.
Ancaq bəzi ekspertlərin fikrincə, bu seqmentdə işləyənlər daha çox ola bilər. Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının üç il əvvəl apardığı monitorinqin nəticələrinə görə, ölkədə xidmət sektorunda 400 mindən çox iş yerinin olduğu ortaya çıxıb. Bunu Milli Məclisin plenar iclasında deputat, Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri Səttar Mehbalıyev deyib. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda iş gününün səkkiz saatdan çox olmamasına baxmayaraq, bəzi sahələrdə insanlar 16-18 saat işləyir.
Deputat qeyd edib ki, müvafiq strukturlar həmin işəgötürənlərdən ikinövbəli iş rejiminə keçməyi tələb etməlidir: "Bu, işsizliyin aradan qaldırılmasına və daxili miqrasiyanın azalmasına kömək edəcək. Bəzi sahələrdə insanlar gündə 16-18 saat işləyirlər. Buna nəzarət gücləndirilməlidir".
“Xidmət - İş” Həmkarlar İttifaqları Federasiyasının vitse-prezidenti Camaləddin İsmayılov əmindir ki, bir çox işəgötürənlər vəzifələrindən sui-istifadə edirlər, o cümlədən, xidmət sənayesində.
İsmayılov AYNA-ya bildirib ki, onlar qanuna əməl etmirlər, hansına görə ki, işçi gündə müəyyən sayda saatdan çox işləməməlidir: "Qənaət etmək üçün bir nəfəri işə götürürlər ki, iki nəfərin işini yerinə yetirsin. Nəticədə o, çox tez tükənir. Bəzi kafe, restoran, bar, meyxanalar gecə saatlarına qədər, hətta indi də səhərə qədər açıqdır. Baxmayaraq ki, karantinlə əlaqədar qaydalara əsasən, onlar yalnız gecə yarısına qədər işləyə bilirlər. İşçilərin bir çoxları iş yerində normadan artıq qalmağa məcburdurlar".
"Hər kəsin, xüsusən də işəgötürənlərin əməl etməli olduğu Əmək Məcəlləsi var. Amma bu normalara əməl olunması üçün əmək müfəttişliyi müvafiq yoxlamalar aparmalıdır. Əgər Əməyin Mühafizəsi Müfəttişliyi Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının tabeliyində olsaydı və ona dövlət tərəfindən müvafiq səlahiyyətlər verilsəydi, o zaman yoxlamalar diqqətlə və məsuliyyətlə aparılardı. İndi əmək müfəttişlərimiz azdır və heç də bütün təşkilatlarda həmkarlar ittifaqları mövcud deyil", - deyə ekspert qeyd edib.
İsmayılovun sözlərinə görə, işəgötürənlər bilməlidirlər ki, Əmək Məcəlləsinin pozulmasına görə cəzalandırılacaqlar: "Əks halda, pozuntular davam edəcək".
Ekspert onu da vurğulayıb ki, xidmət sektorunda çalışan bir çox işçilər, xüsusən ofisiantlar, qabyuyanlar qeyri-formal sektorun bir hissəsidir: "Çünki işəgötürənlər onları qeydiyyata almağa tələsmirlər. Ona görə də işəgötürənlər onlara belə şərtləri diktə edir və bununla bağlı işçilər heç nə edə bilmirlər. Sahibkarlar hər bir qeydiyyatdan keçməyən işçi üçün qanunla müəyyən edilmiş cərimələri ödəsəydilər, vəziyyət başqa cür olardı".
Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının baş mütəxəssisi Arif İbrahimov isə qeyd edib ki, xidmət sahəsində müəyyən çətinliklər var ki, onlara düzəlişlər etmək lazımdır: "Məsələn, əmək haqqı sistemi əmək məhsuldarlığından asılı olsun. Bu sektorun problemlərindən biri qeyri-rəsmi məşğulluqdur. Bu, xüsusən də taksi xidmətləri kimi platformanın məşğulluğuna aiddir".
"Müvafiq yoxlamalar aparılsaydı, orada qeyri-rəsmi məşğul olanların təxminən 50%-i müəyyənləşərdi. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, indi hər kəs özünə uyğun iş tapa bilmir. Bizdə bu sahədə çalışan insanların çoxunun qeyri-rəsmi sektora aid olması Beynəlxalq Əmək Təşkilatının, eləcə də müxtəlif həmkarlar ittifaqı təşkilatlarının hesabatlarında qeyd olunur", - deyə İbrahimov fikrini yekunlaşdırıb.