“Büdcə kəsiri növbəti devalvasiya üçün əsas vermir” – Fikrət Yusifov
Neftin bir barelinin qiyməti iqtisadiyyat və dövlət büdcəsi üçün proqnozların əsas komponenti olaraq qalır. Ölkənin əsas maliyyə sənədində bir barelin balans qiyməti 40 dollar olaraq təyin edilib ki, bu da cari ilin büdcəsindəki kəsmə nisbətindən 5 dollar çoxdur.
Ekspert icmasının nümayəndələri arasında bu rəqəmin nə dərəcədə əsaslı olduğu barədə bir fikir birliyi yoxdur. “Ekonomiks” Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar Cəmiyyətinin sədri, sabiq maliyyə naziri, professor Fikrət Yusifovun AYNA-ya dediyinə görə, ötən ilin sonuna yaxın ölkəyə valyuta gəlirlərinin daxil olmasını dəstəkləyən neft kotirovkaları bir qədər artıb: “Bununla birlikdə, bütün sona çatan il, neft indekslərinin güclü dəyişkənliyi şəraitində keçdi. Kotirovkaların bu qədər dəyişkən olması ilə, cari il neftin davranışını proqnozlaşdırmaq, eyni zamanda dövlət büdcəsində müəyyən edilmiş bir barel qiymətinin etibarlılığını qiymətləndirmək çətindir”.
“Pandemiya səbəbindən, bitən ildə neft rekord həddə düşdü, lakin ilin son aylarında davamlı olaraq bir barel üçün 50 dollar səviyyəsində satıldı. Ancaq bu, müvəqqəti sabitlikdir, əlbəttə ki, cari il bənzər bir ssenari gözləməyə əsas vermir, çünki heç kim hadisələrin sonrakı gedişatını proqnozlaşdıra bilməz. Neft qiymətləri pandemiyanın dinamikasına bağlıdır və bunun necə inkişaf edəcəyi məlum deyil. Pandemiya ətrafında baş verən hadisələrin gözlənilmədən necə inkişaf etdiyini hamımız görürük və İngiltərədəki koronavirusun mutasiyası bunun bariz sübutudur. Bu səbəbdən, bundan sonra neftlə nə olacağını və COVID-19 dinamikasının necə inkişaf edəcəyini təxmin edə bilmərik”, - Yusifov bildirib.
“Neft və Qaz İnformasiya Agentliyi”nə görə, 2021-ci il üçün neft perspektivləri ötən ilə nisbətən daha az nikbin görünür. Rus analitikləri hesab edirlər, 2021-ci ilin birinci rübündə neftin bir barreli 30 dollara düşəcək. Orta hesabla, dekabr proqnozları əvvəllər gözlənilən bir barel üçün 60 dollardan 55 dollara qədər azaldı. Aparıcı rus analitik Oleq Boqdanovun sözlərinə görə, Avropa, ABŞ və digər ölkələr yenidən məhdudiyyətlər tətbiq etməyə və lokdaun elan etməyə başlayıb, Britaniyada koronavirusun mutasiyasına dair məlumatlar da ümumi vəziyyəti pisləşdirib.
Heç kim, ən azından açıq şəkildə, neft bazarının bu cür problemlərlə üzləşəcəyini gözləmirdi. Beynəlxalq ekspertlər proqnozlaşdırırdılar ki, “Brent” markalı neftin bir bareli üçün minimal hədd 60 dollar olacaq. Əslində, 15 dekabr 2020-ci ildə orta qiymət səviyyəsi “Brent” markalı bir barel neft üçün 42,85 dollar idi. Lakin bu, proqnozlardan tamamilə imtina etməyə əsas vermir. Proqnozlar gələcəyin müasir görünüşündən danışır. Bunlara əsasən, şirkətlər büdcələrini formalaşdırır və investorlar aktivlərdə mövqelər qururlar.
Aparıcı mütəxəssislərin gözləntiləri neft bazarına təsir edən əsas amil - koronavirus pandemiyasının qeyri-sabitliyinə əsaslanır. F.Yusifovun sözlərinə görə, cari ildə bu problem “Domokl qılıncı” kimi neft bazarının üzərində olacaq: “Bunu nəzərə alaraq, bu il üçün büdcə proqnozları mübahisəlidir. Koronavirus işarəsi altından keçən bu böhran ili iqtisadiyyata real ÜDM-in 10%-i səviyyəsində ciddi bir zərbə vurdu. ÜDM-in rəsmi rəqəmlərinin 4.3% azalmasını əsassız hesab edirəm, çünki real iqtisadiyyat - kiçik və orta sahibkarlar həqiqətən işləmir, vəziyyətə və iqtisadiyyatın miqyasına uyğun dövlət dəstəyi və maliyyə inyeksiyası yoxdur”.
Professor hesab edir ki, gözlənilməz və çətin mövcud iqtisadi vəziyyətlə müqayisədə 2021-ci ilin büdcəsi üçün proqnozlar olduqca nikbin görünür: “2021-ci il üçün kifayət qədər cəsarətli bir büdcə layihəsinə, habelə gəlir və xərc maddələrinin böyüməsinə baxıldığında, hökumətin qəti addımlarının bu gözləntiləri reallaşdırması gözlənilir”.
Ekspert dairələrində hökm sürən fikirlərin əksinə olaraq, sabiq nazir bu məbləği “ciddi” hesab etsə də, milli valyutanın devalvasiyasını ölkənin icmal büdcəsindəki 7,5 milyard manat kəsiri ödəmək üçün zəruri şərt hesab etmir: “Bu gün neftin bir barelinin qiymətinin 50 dollar olduğunu nəzərə alsaq, manatın devalvasiyası üçün heç bir səbəb yoxdur. Manatın ucuzlaşması bir barelin qiyməti 20 dollara düşəcəyi halda aktual olacaq. Bəli, milli valyutanı ucuzlaşdırmaq üçün siyasi bir qərar verilə bilər, amma bunun üçün heç bir iqtisadi əsas görmürəm. İcmal büdcədəki kifayət qədər böyük kəsirə baxmayaraq, bu, o demək deyil ki, hökumət və Mərkəzi Bank manatın devalvasiyasına getməlidir. Ancaq belə bir vəzifə qoyulursa və manatın müəyyən qədər dəyərdən düşməsi nəzərdə tutulursa, onda bu, baş verəcək. Ancaq bu gün belə bir addım üçün iqtisadi və ya maliyyə zəmini yoxdur. Büdcə kəsirinin milli valyutanı ucuzlaşdırmasına ehtiyac olduğunu düşünmürəm”.
Eyni zamanda, mövcud iqtisadi vəziyyət cari ilin büdcə layihəsində proqnozlaşdırılan gəlirlərə ümid etməyə əsas vermir. “Bəlkə, hökumətin bu istiqamətdə planları var - xarici investisiyalar cəlb etmək, xarici və daxili kapital axını üçün əlverişli iş mühiti yaratmaq. İcmal büdcə kəsiri çox böyükdür. Ölkənin icmal büdcəsi, neft gəlirləri və digər mənbələr nəzərə alınmaqla, 40 milyard manata çatır. 7 milyard manatdan çox olan mənfi saldo isə təsiredicidir. Bu kəsirin necə qarşılanacağını təsəvvür etmək çətindir. Bunun üçün iqtisadiyyatın inkişafı, onun real sektoru, daxili və xarici investisiyalara dəstək, əlverişli investisiya mühitinin yaradılması, bürokratik özbaşınalıq və korrupsiya ilə mübarizə istiqamətində əsaslı dəyişikliklər tələb olunur”, - deyə Yusifov fikrini yekunlaşdırıb.