Tofiq Zülfüqarov: “Rusiya daxilində ciddi etirazlar baş qaldıracaq, mərkəzdənqaçma meylləri daxili böhranın pik həddə çatmasını şərtləndirəcək”
Çeçenistan rəhbəri Ramzan Kadırov Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin yaxın günlərdə qətlə yetiriləcəyini iddia edib. Deyib ki, Ukrayna rəhbəri son günlərini yaşayır: “Burada oxudum ki, Zelenski on il döyüşməyə hazır olduğunu bəyan edib. Ay axmaq, sən nəsən? O qədər vaxtımız yoxdur, bu günlərdə səni bitirəcəyik. Məncə, səndə şizofreniya xəstəliyi var. Sən son günlərini yaşayırsan”.
Qeyd edək ki, ukraynalılar kimi, çeçenlər da Rusiyanın hücumuna məruz qalıblar. 1994-cü ilin dekabrından 1996-cı ilin avqust ayına qədər davam etmiş müharibədə 18 min çeçen hərbçisi və qeyri-rəsmi mənbələrə görə, 100 min (rəsmi məlumatlara görə isə 50 min) mülki şəxs qətlə yetiriib. Bu, Rusiya daxilində muxtar vilayətlərin Kremlə qarşı ilk azadlıq tələbi sayılır.
Moskvanın hücumları zamanı 100 mindən artıq soydaşının qətli fonunda Çeçenistan Prezidentinin bu açıqlaması birmənalı qarşılanmır. Ortaya suallar çıxır: niyə digər muxtar vilayətlərin deyil, məhz Çeçenistanın rəhbəri Ukraynaya və onun rəhbərinə qarşı kin püskürür?
Azərbaycanın sabiq xarici işlər naziri, politoloq Tofiq Zülfüqarov AYNA-ya müsahibəsində bu və digər məsələlər ətrafında danışıb.
- Ramzan Kadırovun Zelenskini qətlə yetirəcəkləri barədə bəyanatı dünya gündəminin manşet mövzularından biridir. Sizcə, Çeçenistan rəhbəri Ukraynaya qarşı niyə belə fəallıq nümayiş etdirir?
- Çeçenistanda vaxtilə baş vermiş etirazlarla Ramzan Kadırovun arasında heç bir əlaqə yoxdur. Kadırov təslimçi və Qroznının Kreml tərəfindən təyin olunmuş rəhbəridir. Burada situasiya kifayət qədər aydındır. O, Rusiyanın vətəndaşıdır və Prezident Vladimir Putini dəstəkləyən bir siyasət yürüdür. Rusiya hüquq-mühafizə orqanlarının zabitidir, hətta general rütbəsinə də layiq görülüb. Sözsüz ki, onun bu cür bəyanatı Putinin siyasətini dəstəkləmək məqsədilə səsləndirilib. Burada təəccüblü bir şey görmürəm. Bu, onun vəzifə borcu olmaqla yanaşı, həm də ənənəvi tərzidir. Sual oluna bilər ki, o, vəzifə borcunu necə anlayır, necə başa düşür. Lakin bu, tamamilə ayrı bir mövzudur. Kadırovun ruhuna uyğun bir bəyanatdır və ondan fərqli mövqe gözləməyə də dəyməz.
- Təbii ki, Kadırov Kremlin sözünü deyir. Onun fəallaşmasının əsas səbəbi ağır sanksiyalar fonunda daxildə etiraz dalğasını neytrallaşdırmaq cəhdindən qaynaqlanır?
- Müasir dövrün üstünlüyü ondan ibarətdir ki, istənilən ölkədə baş verən hadisələrdən anında xəbər tuta və buna müvafiq olaraq müəyyən mühakimələr yürüdə bilirsən. Görünən odur ki, Rusiya daxilində məmurlar, o cümlədən vilayət rəhbərləri arasında Prezident Vladimir Putinə daha yaxşı görünmək üçün gərgin bir rəqabət mövcuddur. Belə bir həssas məqamda həmin məmurlar özlərinə olan ehtiyacı artırmağa çalışırlar. Hətta rusiyalı məmurlar arasında münasibətlər bəzən qarşıdurma səviyyəsinə də çatır. Misal olaraq deyə bilərik ki, bir müddət öncə Kadırovla Putinin sözçüsü Dmtiri Peskov arasında da qarşıdurma yaranmışdı. Hətta Çeçenistan rəhbəri Prezidentin sözçüsünü əsl vətənpərvər kimi davranmamaqda ittiham edir və bu xüsuda ona qarşı tədbir görülməsi tələbini irəli sürürdü.
Başa düşməliyik ki, Rusiyada dərin siyasi böhran hökm sürür. Bu daxili böhranın elitanın arasında getdiyi də hər kəsə məlumdur. Yəni, ilk baxışdan bu, bir o qədər də müşahidə edilməsə də, əslində böhran xaotik xarakter almaqdadır. Bu kimi bəyanatlar həm də daxili çəkişmələrin təzahürüdür. Daxildə olan məmurlar Putinə daha sadiq olduqlarını nümayiş etdirməyə səy göstərirlər. Kadırov da özünü Putinə ən sədaqətli kadr kimi göstərməyə çalışır. Məsələnin mahiyyətində məhz bu amil dayanır.
- Mümkündürmü ki, Çeçenistanda yenidən etirazlar baş qaldırsın və digər vilayətlər üçün zəmin rolunu oynasın?
- Birmənalı şəkildə söyləmək olar ki, mövcud böhran nəticəsində mərkəzi hakimiyyətin proseslərə təsir imkanları azalacaq. Mərkəzdənqaçma meylləri davam edəcək. Onsuz da bu faktor Rusiya Federasiyası üçün hər zaman böyük təhlükə mənbəyi idi. Bu tendensiyaların güclənməsi gözlənilən bir məsələdir. Yəni, təxminən bu vəziyyət Sovet İttifaqının dağılmasına bənzəyə bilər. Məhz mərkəzdənqaçma meylləri sovet imperiyasının süqutunu şərtləndirdi. Bu gün Rusiyada baş verənlərlə o vaxtı hadisələr arasında oxşarlıqlar çoxdur.
Çeçenistana gəldikdə isə, çeçenlər həm Rusiya, həm də Ukrayna tərəfdən döyüşlərdə iştirak edirlər. Kadırova müxalif olan qüvvələr Ukrayna, onunla həmrəy olan qüvvələr isə Rusiya tərəfindən döyüşlərə qatılıblar. Təbii ki, Ukraynada döyüşən çeçenlər müstəqillik tələbi ilə çıxış edirlər. Hadisələrin gedişatı ilə bağlı qəti fikirlər söyləmək çətin olsa da, demək olar ki, bir müddət sonra Rusiya daxilində mərkədənqaçma meylləri güclənəcək və Kadırova müxalif çeçenlər də bu prosesdə aktiv iştirak edəcəklər.
- Rusiyanın gələcəyi ilə bağlı proqnozunuz nədir? Kreml iddia edir ki, bir müddət sonra Qərb özü sanksiyaların ləğv edilməsi qarşılığında birgə əməkdaşlıq təklifləri edəcək.
- Hesab edirəm ki, bu müharibənin ən əsas nəticələrindən biri o olacaq ki, “putinizm” adlandırılan siyasi təsisat süquta uğrayacaq. Düzdür, Rusiyada keçirilən sosioloji sorğularda Putinin xalq tərəfindən dəstəkləndiyi öz əksini tapır. Əslində isə bu, qətiyyən belə deyil. Əminəm ki, həm siyasi, həm sosial-iqtisadi baxımdan Kremlə müxalif olan qüvvələrin sayı daha çoxdur. Sanskiyalar fonunda isə onların sayı durmadan artacaq. Çünki Rusiya iqtisadiyyatı çökür və bu, Putin rejiminin sonuna gətirib çıxaracaq. Konkret müddətlə bağlı qəti proqnoz səsləndirmək mümkün olmasa da, bunun bir o qədər də uzaq tarixdə baş verməyəcəyi yəqindir. Artıq putinizm sürətlə finişə doğru irəliləyir və söylədiyim kimi, Rusiya daxilində ciddi etirazlar baş qaldıracaq. Mərkəzdənqaçma meylləri isə daxili böhranın pik həddə çatmasını şərtləndirəcək. Biz ciddi tarixi hadisələrin ərəfəsindəyik. Bir müddət sonra regionda çox ciddi hadisələr baş verəcək.
- Artıq iki aydır ki, qızğın müharibə gedir. Təcavüz nə zamana qədər davam edəcək? Tərəfləri kompromisə gətirən səbəblər nə ola bilər?
- Rusiya ilə Ukrayna arasında müvəqqəti razılaşmalar ola bilər və artıq bunun əlamətləri də ortadadır. Hazırda bu istiqamətdə intensiv müzakirələr aparılır. Lakin tərəflər şərtlər məsələsində razılığa gələ bilmirlər. Hər iki tərəf çalışır ki, öz zəfərini tezliklə ictimaiyyətə elan etsin. Ona uyğun ilkin razılaşma ola bilər ki, hər iki tərəf özünü qalib kimi təqdim edə bilsin. İstanbul danışıqları nəticəsində artıq müəyyən razılaşmalar da əldə olunub. Lakin uzunmüddətli razılaşmalar istisnadır və bu müharibə məntiqi yekuna qədər davam edəcək. Hər iki tərəf ümid edir ki, hərbi üstünlüyə nail ola biləcək. Hərbi müqavimətin nəticəsiz olduğunu başa düşən tərəf yekunda kompromisə hazır olacaq. Bundan sonra müharibənin dayanması və müvəqqəti atəşkəsin imzalanması baş verə bilər. Donetsk və Luqanskın gələcək statusu ilə bağlı müzakirələr isə danışıqların əsas mövzusu olacaq. Digər mövzularda isə razılıq əldə oluna bilər. Lakin bütün hallarda razılaşma olarsa belə, bu müvəqqəti xarakter daşıyacaq.