Dmitri Nekrasov: “Azərbaycanın bu situasiyada vəziyyəti öz xeyrinə həll etmək üçün hansısa zorakı üsullardan istifadə etməsi ehtiyatsızlıq olardı”
Benyamin Poqosyan: “Rusiyada rejim dəyişikliyinə qədər sülhməramlıların Qarabağda qalacağı şübhəsizdir”
Rasim Musabəyov: “Bundan sonra Minsk Qrupu yalnız tarixçiləri, konfliktoloqları və yeni işə başlayan diplomatları maraqlandıracaq”
ABŞ və Fransa ATƏT-in Minsk Qrupunda Rusiya ilə əməkdaşlıqdan imtina edib. Bunu Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov erməni həmkarı Ararat Mirzoyanla birgə keçirdikləri mətbuat konfransında deyib.
Onun sözlərinə görə, Qərb Rusiya ilə fikir ayrılıqları səbəbindən münaqişənin həlli maraqlarını qurban verib: “Minsk Qrupunun gələcək taleyinin necə olacağını bilmirəm, çünki bu qrupdakı fransız və amerikalı tərəfdaşlarımız rusofob bir çılğınlıqla Rusiya Federasiyası ilə bağlı hər şeyi və hər şeyi ləğv etmək cəhdi ilə ləğv etdilər. ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədr üçlüyü bu formatda ünsiyyət qurmayacaqlarını bildiriblər. Bu, onların hüququdur, əgər onlar Qarabağda və Cənubi Qafqazda nizamlanma maraqlarını qurban verməyə hazırdırlarsa, bu işdə erməni tərəfinin maraqlarını qurban verməyə hazırdırlarsa, bu, onların seçimidir”.
Qərbin bu mövqeyini “məsuliyyətsiz” adlandıran Rusiya XİN rəhbəri eyni zamanda bəyan edib ki, Rusiya Cənubi Qafqazda və Qarabağda öz öhdəliklərinə sadiq qalacaq: “Bu, bizi narahat etməyəcək, biz Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan liderləri arasında üçtərəfli formatda əldə edilmiş razılaşmaların həyata keçirilməsinə kömək etməyə tam sadiqik”.
Öz növbəsində Ermənistan xarici işlər naziri bəyan edib ki, dünyada mövcud geosiyasi vəziyyət ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrliyinin işini xeyli çətinləşdirib: “Lakin mənə başqa xəbərlər də çatır: bir çox başqa ölkələrin həmsədrlərindən aldığım çox konkret siqnalları və mesajları nəzərə alaraq, təsdiq etmək istərdim ki, azərbaycanlı həmkarlarımız “artıq Dağlıq Qarabağ münaqişəsi yoxdur və artıq “Dağlıq Qarabağ” adlı region yoxdur, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrliyi öz fəaliyyətini dayandırıb” fikrini dəfələrlə təkrar etsələr də, beynəlxalq ictimaiyyət Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrliyinin mandatı çərçivəsində həllini görməkdə davam edir və bu, çox ümidvericidir”.
Maraqlıdır, bu xəbər vəziyyəti necə dəyişir? Belə çıxır ki, indi hətta ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrləri üçlüyünün keçmiş səlahiyyətlərindən rəsmi Bakı birtərəfli qaydada imtina etməsə belə, bu struktur əvvəlki formatda sadəcə mövcud ola bilməz. Yəni bundan sonra dünyanın güc mərkəzləri ayrı-ayrılıqda, hər biri öz mənafeyinə uyğun olaraq, Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin tam həlli prosesinə təsir göstərməyə çalışacaqlar. Bu, Azərbaycana Rusiyanın “sülhməramlı” kontingentindən xilas olmaq və tam ərazi bütövlüyünün real bərpası baxımından hansısa əlavə imkanlar vəd edirmi? Yoxsa Rusiya indi Dağlıq Qarabağın öz nəzarətində olan hissəsindən beşəlli yapışıb qalmağa çalışacaq?
Mövzunu AYNA-ya tanınmış ekspertlər şərh ediblər.
Rusiyalı müxalifətçi, iqtisadçı (Limassol, Kipr) Dmitri Nekrasov:
“Kremlin davranışını proqnozlaşdırmaq çətindir. Aydındır ki, indi Moskvanın nəsə etmək imkanları xeyli azalıb və Dağlıq Qarabağ indi onun üçün ən vacib vəzifə və mövzu olmaqdan uzaqdır. Lakin məncə, Azərbaycanın bu situasiyada vəziyyəti öz xeyrinə həll etmək üçün hansısa yolla hərbi, zorakı üsullardan istifadə etməsi ehtiyatsızlıq olardı. Çünki belə deyək, Rusiya Ermənistanın təhlükəsizliyinin təminatçısı kimi müəyyən müddətdən sonra belə olmaqdan çıxa bilər, lakin Qərb, xüsusən də indiki vəziyyətdə bu cür əlavə addımlara kifayət qədər mənfi reaksiya verəcək. Bu isə Azərbaycana nəyinə lazımdır?
Gələcəkdə bu və ya digər şəkildə Rusiya hər yerdən, o cümlədən Cənubi Qaziyadan müxtəlif yollarla sıxışdırılacaq. Lakin bu, o demək deyil ki, eyni Ermənistan, məsələn, eyni Fransadan və ya ABŞ-dan dəstəksiz qalacaq. Bu isə o demək deyil ki, əgər indi Azərbaycan hansısa yolla vəziyyəti öz xeyrinə çevirə bilsə də, sonradan bu, sanksiya təzyiqinə və digər problemlərə çevrilməyəcək. Mən sadəcə olaraq heç bir məna görmürəm”.
Ermənistanlı politoloq, Siyasi və İqtisadi Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Benyamin Poqosyan:
“ATƏT-in Minsk Qrupunda problemlər 2020-ci il müharibəsi başa çatdıqdan dərhal sonra başlayıb. Bir neçə səbəbə görə: Birincisi, təbii ki, Azərbaycan rəhbərliyinin sərt mövqeyidir ki, artıq nə münaqişə, nə Dağlıq Qarabağ var və bu, Minsk Qrupunda artıq mənanın olmaması deməkdir. İkincisi, 10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanat imzalandıqdan sonra məlum oldu ki, digər iki həmsədr – ABŞ və Fransa prosesdən kənarlaşdırılıb və bu da Minsk Qrupunun xeyrinə oynamayıb. Üstəlik, üçüncü səbəb - müharibədən sonra Minsk Qrupu yenilənmiş “Madrid prinsipləri”ni təqdim edə bilmədi. Çünki onların 2009-cu ildə nəşr olunan və 2011-ci ilin Kazan sənədinin əsasını təşkil edən variantı 2020-ci il müharibəsindən sonra artıq işləyə bilməzdi. Bu prinsiplərin yenilənməsi üzərində işləmək lazım idi, lakin bu, heç vaxt həyata keçirilmədi.
Aydındır ki, Qərblə Rusiya arasında münasibətlərin tam kəsilməsindən sonra Qərb az qala rəsmi şəkildə əsas vəzifəsinin Rusiya Federasiyasındakı rejimi dəyişmək olduğunu bildirəndən sonra onunla qlobal əlaqələr olmayacaq. Bu, ABŞ-ın 1959-cu ildən Kubaya qarşı və ya 1979-cu ildən İrana qarşı yürütdüyü siyasətə bənzəyir. Aydındır ki, belə bir şəraitdə ABŞ, Fransa və Rusiyanın istənilən məsələ, o cümlədən Dağlıq Qarabağ problemi üzərində səmərəli işləyə biləcəyini təsəvvür etmək çətindir.
İndi elə bir vəziyyət yaranır ki, paralel olaraq bir neçə münaqişənin həll formatı ortadadır. Bu, üçtərəfli formatdır - Ermənistan, Rusiya, Azərbaycan. Bu, “3+2” formatıdır - Rusiya, İran, Türkiyə və Ermənistan, Azərbaycan. Bu, Ermənistanın, Azərbaycanın, Avropa İttifaqının formatıdır, orada Fransa da var. Çünki, məsələn, dekabrda Əliyev-Paşinyan-Makron görüşü olub, fevralın 4-də Şarl Mişel, Əliyev və Paşinyan arasında telefon danışığında Makron da iştirak edib. Yəni demək olar ki, üçtərəfli format + Fransa.
Bununla belə, bütün bu formatların məqsədi, mənim anladığım qədər, birdir - Cənubi Qafqazda vəziyyətin sabitləşdirilməsi. Düşünmürəm ki, indi kimsə - Rusiya Federasiyası, Aİ və ya Fransa burada vəziyyətin gərginləşməsində maraqlıdır. Beləliklə, paralel proseslər olacaq, lakin onlar bir-birini istisna etmir. Aydındır ki, yuxarıda sadalanan bəzi formatlar vasitəsilə Qərb Cənubi Qafqazda öz mövqelərini bərpa etmək və ya gücləndirmək istəyir, lakin bu, o demək deyil ki, Aİ Rusiyanı buradan sıxışdırıb çıxarmaq istəyir. Hamı başa düşür ki, bunu etmək sadəcə olaraq mümkün deyil.
Deməli, bizdə bir neçə paralel proseslər olacaq, lakin onların hamısı Cənubi Qafqazda vəziyyətin sabitləşməsinə yönələcək.
Dağlıq Qarabağdakı Rusiya sülhməramlı kontingentinə gəlincə, mənim başa düşdüyüm qədər, Rusiya qoşunlarının 2025-ci ilin noyabrından sonra Dağlıq Qarabağı tərk etmək ehtimalı yoxdur. Bu, o zaman baş verə bilər ki, Qərb Rusiyada rejim dəyişikliyini təşkil etmək kimi strateji məqsədini həyata keçirə bilsin. Bundan sonra nə olacağını söyləmək təbii ki, çox çətin olacaq. Amma Rusiyada rejim dəyişikliyinə qədər sülhməramlıların Qarabağda qalacağı aydındır və aydındır ki, bu, erməni əhalisinin Qarabağın bu hissəsində yaşamağa davam edə biləcəyinin yeganə təminatıdır”.
Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü, politoloq Rasim Musabəyov:
“Rusiya vasitəçi ölkə kimi və Minsk Qrupu formatı olmadan Üçtərəfli Bəyanatın iştirakçısı kimi qalır. Amma biz Minsk Qrupnun mirasından xilas olduq və bu, yaxşıdır.
Prinsipcə, Lavrov 2020-ci ilin sonunda Prezident İlham Əliyevin ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərinə verdiyi soyuq qəbuldan, Azərbaycanın vasitəçilərdən səmərəli səylər gözləmədiyi bildirildikdən sonra da aydın olanı təsdiqlədi. Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının dörd qətnaməsinə uyğun olaraq, Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş əraziləri azad edərək, Qarabağ münaqişəsini həll etdi və onu təkbaşına etdi.
Prezident Əliyev bildirib ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, eləcə də məhz bu konsepsiya artıq siyasi və diplomatik sahədə deyil. Bundan məntiqlə belə nəticə çıxırdı ki, iflas olan Minsk Qrupunun həmsədrlərinin hər hansı xidmətinə ehtiyac da aradan qalxıb.
Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü bu ölkənin beynəlxalq aləmdə təcrid olunmasına gətirib çıxardı, ABŞ və Fransanın, o cümlədən Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin tənzimlənməsində onunla əməkdaşlıq etməsini mümkünsüz etdi. Bu, o demək deyil ki, vaxtilə vasitəçilik edən Minsk Qrupunun həmsədrləri olmuş ölkələrin hər biri qalan problemləri həll etməkdən tamamilə kənarlaşdırılıb.
ABŞ fövqəldövlət kimi dünyanın istənilən yerində problemlərin həllində söz sahibidir. Rusiya 44 günlük müharibəyə son qoyan Üçtərəfli Bəyanatın imzaçısı və icraçısı olaraq qalır və onun “sülhməramlı” kontingenti erməni əhalisinin yaşadığı Qarabağ ərazisində yerləşdirilib. Fransa Avropa İttifaqına sədrlik edən ölkə kimi Azərbaycanla Ermənistan arasında vasitəçi qismində Aİ Şurasının sədri Şarl Mişelin namizədliyini irəli sürüb. Rusiya ilə birlikdə Qarabağda hərbi əməliyyatların dayandırılmasına nəzarət edən Türkiyə, eləcə də İran regionda davamlı sülhün təmin edilməsində və əməkdaşlığın bərpasında iştirak edir.
Lakin Minsk Qrupu özünün uzaqgörən və reallaşması mümkün olmayan təklifləri, həmsədrlərinin qeyri-müəyyən davranışları ilə diplomatiya tarixinin arxivinə göndərilib - mən buna əbədi və peşman olmadan ümid etməyə cəsarət edirəm. Axı Minsk Qrupu ATƏT-in özündən fərqli olaraq institusional struktur deyildi, xüsusi statusa malik idi. Belə strukturlar ingilis dilində “ad hoc” adlanır. Onlar daha tez-tez müzakirə üçün və daha az hallarda hər hansı bir problemi həll etmək üçün yaradılır və tərifinə görə müvəqqəti və köməkçidir. Tapşırığı yerinə yetirdikdən sonra və ya onlara ehtiyac itirildikdə, bu tip strukturlar ləğv edilmir, sadəcə olaraq onlara müraciət etməyi dayandırırlar. İndi Minsk Qrupu, onun tərkibi, fəaliyyəti, inkişafı və təklifləri yalnız tarixçiləri, konfliktoloqları və yeni işə başlayan diplomatları maraqlandıracaq”.