Son bir il ərzində respublika üzrə 14,9 min iş yeri ləğv edilib
Ölkənin məşğulluq bazarında dövlət müəssisələrində əmək müqavilələrinin azalması tendensiyası müşahidə olunur. Yerli ekspertlər bunu optimallaşdırma və struktur islahatları ilə izah edirlər.
Sözügedən mübahisəli prosesi Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) məlumatları əks etdirir. Bu il iyunun 1-nə əmək müqaviləsi ilə işləyənlərin sayı 1 milyon 749 min nəfər olub ki, bu da ötən ilin müvafiq ayları ilə müqayisədə 23,1 min nəfər çoxdur. Dövlət sektorunda 893,1 min, özəl sektorda isə 856,3 min nəfər çalışıb. Bu məlumatlardan da göründüyü kimi, ötən illə müqayisədə dövlət sektorunda 5,5 min nəfər azalma, özəl sektorda isə 28,6 min nəfər artım olub.
İqtisadçı alim Vüqar Bayramov hesab edir ki, özəl sektorda rəsmi məşğul olanların artımı üç əsas səbəblə bağlıdır: “Birincisi, hesabat dövründə respublikada iqtisadiyyatın və əmək bazarının ağardılması ilə bağlı kompleks islahatlar davam etdirilib. Eyni zamanda, məlumdur ki, bir çox sahibkarlıq subyektlərinin və məşğulluq bazarının kölgədən çıxması ilə əmək müqavilələrinin tərtibi baxımından daha davamlı və sistemli irəliləyiş üçün əlverişli mühit formalaşır”.
Həmsöhbətimizin sözlərinə görə, gözlənilməz dinamikanın ikinci səbəbi bir sıra qanunvericilik aktlarına, xüsusən də Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliklərlə əlaqəlidir: “Bütün bunlar özəl sektorda iş yerlərinin sayının nəzərəçarpacaq dərəcədə artmasına səbəb olub. Üstəlik, mikro və kiçik biznes sahəsində muzdlu işçilərin artımı timsalında belə tendensiyalar xüsusilə nəzərə çarpır. Nəhayət, bu nəticələrin üçüncü səbəbi, iqtisadiyyatın inkişaf etməkdə olan sektorlarında və xüsusən də xidmət sektorunda iş yerlərinin sayının ardıcıl artmasıdır”.
“Bütün bunlar rəsmi qeydiyyatdan keçmiş işçi qüvvəsinin sayının artması hesabına nəzərəçarpacaq irəliləyişləri əvvəlcədən müəyyənləşdirir. Prioritet ümumi ödənişli məşğulluqda özəl sektorun payının artması ilə müqaviləli işçilərin daha da artırılmasıdır. Dövlət sektorunda əmək müqavilələrinin azaldılması bir sıra sahələrdə struktur dəyişikliklər və əmək ehtiyatlarının yenidən qiymətləndirilməsinin nəticəsi ola bilər. Müsbət cəhətlər arasında statistik məlumatlar əmək haqlarının artımını göstərir. Məsələn, bu ilin yanvar-may aylarında orta əmək haqqı 9,4% artaraq 1003,3 manat təşkil edib. Bununla belə, bir çox dövlət sektorunda çalışanlar bu cür çəhrayı artımın bəhrəsini dadmayıblar. Statistikaya diqqətlə nəzər salsanız, ötən ilin beş ayı ərzində təhsil sektorunda 331 min 449 nəfər çalışırdısa, iyunun əvvəlinə bu rəqəm 330 min 636 nəfərə qədər azalıb. Oxşar mənzərəni idarəetmə və müdafiə sahəsindəki iş yerlərinin dinamikasında da müşahidə etmək olar - burada muzdla işləyənlərin sayı da 112 min 209-dan 111 min 961 vahidə enib”, - deyə Bayramov vurğulayıb.
Bununla yanaşı, rəsmi statistikaya əsasən, təkcə son bir il ərzində respublika üzrə 14,9 min iş yeri ləğv edilib. Bu müddət ərzində bağlanan iş yerlərinin 52,4 faizi qeyri-dövlət sektorunda olub. Bu il bu tendensiyanın daha da gücləndiyi görünür.
Öz növbəsində iqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov AYNA-ya deyib ki, 5 il əvvəl tam gücü ilə başlayan iqtisadiyyatın ağardılması və əmək bazarının bir hissəsinin kölgədən çıxarılması prosesi rəsmi bağlanmış əmək müqavilələri seqmentində artımı stimullaşdırır: “Bu proseslər Dövlət Sosial Sığorta Fonduna daxilolmalara təsir edib. Beləliklə, 2019-cu ildən bəri ilk dəfə olaraq özəl qeyri-neft iqtisadi sektorunda gəlirlərin və əmək haqqının kölgədən çıxması sayəsində dövlət büdcəsindən Dövlət Sosial Fonduna transfertin 150 milyon manat azaldılması mümkün olub. Bu mənbədən profil strukturuna töhfələr artıb və böyüməyə davam edir”.
Mövzuya dair AYNA-ya şərhində iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli qeyd edib ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin son 6 ildə respublikada 545 min nəfərin işlə təmin olunduğu barədə məlumatlarına baxmayaraq, o vaxtdan bəri işləyən vətəndaşların statistikası o qədər də dəyişməyib: “Belə ki, 2019-cu il yanvarın 1-nə ölkədə 1 milyon 551,7 min nəfər muzdlu işçi qeydə alınıb, bu il yanvarın əvvəlinə isə 1 milyon 741,8 min nəfər muzdlu işçi olub. Gördüyünüz kimi, qeyd olunan illər ərzində işləyənlərin sayı cəmi 190 min nəfər artıb. Nazirlik isə bu müddət ərzində nə qədər vətəndaşın işini itirdiyini və dəqiq harada yeni iş yerlərinin açıldığını açıqlamır”.