“Ölkədə uşaq əməyi qanunla qadağan olunsa da, dövlət buna müəyyən dərəcədə şərait yaradır”
İnkişaf etmiş dünyada uşaq əməyi bir istismar formasıdır və qanun pozuntusudur. Cəmiyyət nə qədər kasıbdırsa, orada uşaq əməyindən istifadə faktları da bir o qədər çoxdur. Müəyyən bir yaşdan etibarən uşaqlar ancaq valideynlərinin icazəsi ilə və yalnız özləri üçün təhlükəsiz olan işdə işləyə bilərlər.
Qeyd edək ki, ölkəmizdə uşaq əməyinin qadağan olunduğu sahələrin siyahısı (18 yaşdan kiçik şəxslər) genişləndirilə bilər. Bununla əlaqədar olaraq Əmək Məcəlləsinə dəyişiklik edilməsi təklif olunur. Layihəyə görə, bu siyahıya enerji içkilərinin və tütün məhsullarının daşınması, satışı və saxlanması üzrə işlər əlavə ediləcək.
“Etibarlı gələcək” İctimai Birliyinin rəhbəri Kəmalə Həşimova AYNA-ya açıqlamasında bunun doğru qərar olduğunu söyləyib: “Sözügedən mövzu yalnız müxtəlif sahələrdə uşaq əməyinin istifadəsindən deyil, həm də bu istismarın böyüyən orqanizmə təsirinə də aiddir. Müxtəlif beynəlxalq qanunları və xüsusilə BMT tərəfindən qəbul edilmiş müxtəlif sənədlər uşaq əməyini istismar halı kimi qəbul edir. Uşaq Hüquqları Konvensiyasının 32-ci maddəsi “iqtisadi istismardan və sağlamlığına təhlükə yarada biləcək və ya təhsilinə mane ola biləcək, sağlamlığına və fiziki, əqli, mənəvi, mənəvi və sosial inkişafına zərər verə biləcək hər hansı bir işin yerinə yetirilməsindən qorunmağı” təmin edir”.
Mütəxəssisin fikrincə, uşaqlar tütün, alkoqol və enerji içkiləri ilə əlaqəli ərazilərdə bu və ya digər şəkildə işləməməlidirlər: “Əmək istismarı haqqında danışırıqsa, uşaqların bəzilərinə işlərinə görə pul verilmir və ya tamamilə simvolik olan bir məbləğ ödənilir, onlar zorakılıq və zədələrə məruz qalırlar. Bəzən uşaqlar yaşları üçün ağır olan işlərdə çalışırlar. Müvafiq qanuna görə, ölkəmizdə 15 yaşından sonra uşaqlar müəyyən zaman çərçivəsində işləyə bilər, amma heç də bütün işlərdə yox. Karantin dövründə uşaq əməyindən istifadə halları qeydə alınmadı, lakin karantinadan əvvəl və ləğv edildikdən sonra belə hallar mütləq qeyd olunur. “Uşaq qaynar xətti”nə vaxtaşırı olaraq uşaqların işə cəlb olunduğu barədə zənglər daxil olur”.
Kəndlərdə azyaşlılar tez-tez ev işlərində və tarlalarda valideynlərinə kömək edirlər. Burada qeyri-adi heç nə olmasa da, belə uşaqların müəyyən faizi məktəbə getmir, yəni təhsil hüququndan məhrum edilirlər. Şəhərlərdə uşaqlar dilənçiliklə məşğul olur, valideynlərinə bazarlarda ticarət etmələrinə və yük daşımalarına kömək edirlər.
“Bəzən, əgər valideynlər xəstədirsə, uşaq evdə köməkçi və hətta evə qazanc gətirmək üçün çalışmağa məcbur olur. Bu kimi halları müəyyənləşdirəndə səbəblərini anlamağa və ailəyə kömək etməyə çalışırıq. Bu cür vəziyyətlərin təkrarlanmaması üçün monitorinqlər keçirsək də, təbii ki, hər şeyi izləyə bilmərik. Həm şəhərlərdə, həm də kənd yerlərində sosial müdafiəsiz ailələrin monitorinqinin yerli icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən aparılması zəruridir. Təəssüf ki, indi bunu etmək mümkün deyil, çünki dövlət qulluqçularının yalnız 50%-i işə gedir” - Həşimova vurğulayıb.
Uşaq Hüquqlarını Müdafiə Liqasının rəhbəri Yusif Bəkirov da AYNA-ya deyib ki, ölkədə uşaq əməyinin istismarı halları baş verir: “Bir qayda olaraq, uşaqlar valideynləri tərəfindən istismar olunur. Bölgələrdə bu, tarlalarda, xüsusən də pambıq tarlalarında baş verir. Dövlət müəyyən əkinçilik məqsədləri üçün torpaq verərək, nəticəni gözləyir və sahib olduğu şeyləri itirməmək üçün bütün ailə, o cümlədən uşaqlar işləməyə məcbur olurlar”.
“Yeniyetmələr restoran və kafelərdə ofisiant işləyir, sexlərdə çalışır, avtomobil yuyurlar. Şəhərlərdə bir çox uşaqlar dilənçiliklə məşğuldurlar. Ya valideynlərinin maddi problemləri, ya da narkomaniya, alkoqolizm kimi pis vərdişlər üzündən onlar bütün günü qarşıya açılan əllə dayanmağa, yəni dilənməyə məcburdurlar. Uşaq əməyi uşağın orqanizminə və psixikasına mənfi təsir göstərir. Bəzən gündə 8 saat işləyən uşaqların məktəbə getməyə, dərs oxumağa vaxtları olmur ki, bu da onların gələcək perspektivlərini sıfır səviyyəsinə endirir”, - həmsöhbətimiz bildirib.
Bəkirov əlavə edib ki, ölkədə uşaq əməyi qanunvericilik səviyyəsində qadağan olunsa da, dövlət buna müəyyən dərəcədə şərait yaradır: “Bu kimi faktları azaltmaq üçün aztəminatlı ailələr üçün sosial dəstəyə və cəmiyyətin risk altında olan təbəqələrinin monitorinqinə ehtiyacımız var”.