Fərid Mansurov: “Onları təbiətə buraxmaq həm heyvanlar, həm də insanlar üçün təhlükəlidir”
Vəhşi təbiətin mühafizəsi təkcə nəcib missiya deyil, biomüxtəlifliyin qorunması üçün zəruridir. Bəzi heyvanlar, o cümlədən insan təqsiri üzündən tez-tez əziyyət çəkən qonur ayılar xüsusilə həssasdır.
Bəziləri onlardan əyləncə və zənginləşmə üçün istifadə etdiyi halda, digərləri ayıları cəhənnəm şəraitindən xilas etmək üçün səy və vaxtını əsirgəmir, onlara daha yaxşı həyat şansı verir. Ötən günlərdə mətbuatda yayılan məlumata görə, Azərbaycan restoranlarından birində acınacaqlı vəziyyətdə olan iki qardaş ayı üçün Britaniyanın reabilitasiya mərkəzinə uçuş təşkil edilib.
Bununla əlaqədar heyvan hüquqları müdafiəçisi, “Good World Animal Rescue and Protection” (GWARP) təşkilatının prezidenti və direktorlar şurasının üzvü Fərid Mansurov AYNA.AZ ilə əlaqə saxlayıb. O, günlərdir onlarla mesaj aldığını deyib.
Həmsöhbətimiz ilk olaraq bildirib ki, Azərbaycanda qonur ayıların xilas edilməsi ilə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, IDEA ictimai birliyi və heyvan hüquqları müdafiəçisinin özü məşğul olur. Lazım olanda Daxili İşlər Nazirliyinin əməkdaşları da cəlb olunur. Onun sözlərinə görə, dövlət qurumları hər zaman operativ reaksiya verib, qarşılıqlı fəaliyyət məhsuldar olub.
Bununla bağlı bir sıra nəşrlərdə xarici təşkilatın başlatdığı genişmiqyaslı xilasetmə kampaniyası ilə bağlı yayılan məlumat heyvan hüquqları müdafiəçisini təəccübləndirib: “Azərbaycanda xarici təşkilatlar yalnız rəsmi dəvət əsasında və ya aydın şəkildə razılaşdırılmış əməkdaşlıq çərçivəsində işləyə bilər. Ölkəmizdə ayılar özbaşına əsirlikdən uğurla azad edilir - yaxşı qurulmuş mexanizmlər və dövlət dəstəyi və heyvan hüquqları müdafiəçilərinin vəziyyəti yaxşılığa doğru dəyişmək üçün səmimi istəyi var. Fərqli bir hekayə beynəlxalq tərəfdaşların həqiqətən əvəzolunmaz yardım göstərə biləcəyi tibbi xidmətlər və ixtisaslaşmış dəstəkdir”.
İkincisi, Mansurovun sözlərinə görə, nəşrlər belə təəssürat yaradır ki, ayılar az qala ötən gün buraxılıb və indi onları başqa ölkəyə göndərməklə xilas edirlər: “Amma ayılardan birinin - Balu adından danışdıqlarını başa düşdüm. Yeri gəlmişkən, ikinci ayının adı Aludur, baxmayaraq ki, mətbuat onu nədənsə Benci adlandırır. Belə ki, 2020-ci ildə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən xilas ediliblər. Onlar, eləcə də Şəkidən olan kor ayı Altağac Milli Parkının ərazisinə aparılıb”.
Nəşrlərdən birinin fraqmentindən sitat gətirərək - “Həlledici amil sosial şəbəkələrdə dolaşan və böyük beynəlxalq rezonansa səbəb olan videoyazılar olub” - deyən Mansurov deyir ki, hansı videoların müzakirə olunduğunu başa düşmür: “Ayıları xilas edən azərbaycanlı heyvan hüquqları müdafiəçiləri və dövlət qurumları olub.
O, Azərbaycanda qonur ayıların xilas edilməsi işlərinin necə aparıldığı barədə danışıb, vəziyyətə aydınlıq gətirmək qərarına gəlib. Bu istiqamətdə aktiv işlərə 2020-ci ildən başlanılıb. Daha sonra Ekologiya Nazirliyi tərəfindən Altıağaç Milli Parkının ərazisində vəhşi heyvanların müvəqqəti saxlanılması nəzərdə tutulan torpaq sahəsi ayrılıb. Lakin hələ də tam reabilitasiya mərkəzi tikilməyib. İnfrastruktur məsələsinin həllində “Qarabağ” futbol klubunun prezidenti Tahir Gözəl böyük köməklik göstərib. Vəziyyəti Mansurovdan eşidən kimi o, bunun necə çətin olduğunu şəxsən görüb və ayılar üçün böyük sahələrin tikintisinə kömək edib. Təbii ki, heyvan hüquqları müdafiəçisinin etiraf etdiyi kimi, qapalı yerlər daimi saxlama yeri deyil, lakin bu şərait heyvanların əvvəllər yaşadıqları şəraitdən qat-qat yaxşıdır.
2020-ci ildən 2024-cü ilə qədər Azərbaycanda 21 qonur ayı xilas edilib. 2024-cü ildə xilas edilən iki ayı balası Moskva Zooparkındakı Vəhşi Təbiət Xilasetmə Mərkəzinə təhvil verilib. Üçü qocalıqdan ölüb, bir dişi ayı qaçıb və vəhşi həyata uyğunlaşdığı üçün onu geri qaytarmağın mənası yoxdur.
Bu gün 15 ayı heyvan hüquqları müdafiəçilərinin himayəsində qalır. Bununla belə, kifayət qədər volyerlər yoxdur və şərtlərin özləri hələ də idealdan uzaqdır. Məntiqi sual yaranır: niyə ayıları vəhşi təbiətə buraxmayaq?
Mansurov ayıların canavar olmadığını izah edir. İnsanlara tez öyrəşirlər, onları qida mənbəyi kimi qəbul edirlər və 42 kilometrə qədər məsafədə qoxuları idarə edirlər. Təbiətə buraxılan ayının yemək axtarmaq üçün ən yaxın kəndə getmə ehtimalı yüksəkdir və bu, həm heyvanlar, həm də insanlar üçün təhlükə yaradır. Artıq kənd sakinlərinin panikaya düşərək ayı öldürməsi halları olub.
Heyvan hüquqları müdafiəçisinin sözlərinə görə, dünyada yetkin qonur ayının bir dənə də olsun vəhşi təbiətə qaytarılması ilə bağlı uğurlu nümunə yoxdur. Amma yalnız tutulan ayı balalarını reabilitasiya edib azad etmək olar, ancaq Azərbaycanda olmayan peşəkar reabilitasiya mərkəzi olduqda.
Mansurov ayrıca bildirib ki, ayı saxlamaq bahalı işdir. Əsirlikdə onlar 50 ilədək yaşaya bilər və onların saxlanması üçün heç bir subsidiya verilmir: “Lakin brakonyerliyə qarşı mübarizəni prioritet hesab edərək hələlik bu məsələni kəskin şəkildə qaldırmamışıq. Ölkədə isə sərt şəkildə həyata keçirilir - sübut varsa, brakonyerlərə qarşı qanun çərçivəsində ən sərt tədbirlər tətbiq edilir. Azərbaycan vəhşi heyvanları qorumaq kursu keçib və dövlət hər zaman ictimai tələblərə cavab verir”.
O, Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti, IDEA-nın təsisçisi Leyla Əliyevaya da təşəkkürünü bildirib, ölkədə heyvanların müdafiəsi hərəkatının formalaşmasına məhz onun təşəbbüsləri ilə başlanıldığını qeyd edib. 2021-ci ilin sonundan etibarən xilas edilən ayılara lazımi baytarlıq yardımı göstərəcək təşkilatlar üçün axtarışlara başlanılıb. Təəssüf ki, ölkəmizdə belə mütəxəssislər yoxdur. 2022-ci ildə “Four Paws International” beynəlxalq təşkilatı çağırışa cavab verib, mütəxəssisləri ayıları yerindəcə hərtərəfli müayinə ediblər. Təkcə Altıağaç Milli Parkında yerləşən ayıların yox, yaxınlıqdakı restoranda qəfəsdə yaşayan 7 ayının da müayinəyə ehtiyacı olub.
"20 ildən artıqdır ki, onlar dəmir barmaqlıqlar arxasında, betonun üstündə, camaatın əylənməsi üçün yaşayır... De-yure, onlar Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə aiddir və onları istənilən vaxt aparıb çıxarmaq olar, amma hələlik onları yerləşdirməyə yerimiz yoxdur. Və onlar bu ayı cəhənnəmində yaşamağa məcburdur. Amma biz mütləq çıxış yolu tapacağıq. Bütün bunlar çox acınacaqlıdır, amma ədalətlə deyirəm ki, bu vəziyyətin bir çoxu Rumıniyanı misal çəkə bilər: orada ayılar dəhşətli şəraitdə yaşayır, həmçinin Taylandda ayı fermaları var, onların yaşadığı bütün ölkələrdə vəhşi heyvanlarla bağlı vəziyyət heç də ürəkaçan deyil”, - deyə Mansurov bildirib.
“Four Paws” ilə əməkdaşlığa qayıdan həmsöhbətimiz vurğulayıb ki, heyvan hüquqları müdafiəçiləri Gəncə Aqrar Universiteti ilə əlaqə yaradıblar. Gələcək baytar həkimləri mənzillə, yeməklə təmin olunub, xarici mütəxəssislərlə təhsil almaq imkanı yaradılıb. Məhz “Four Paws” Balu və Alu, həmçinin Şəkidən gələn kor ayı üçün başqa ölkələrdə daha rahat şərait tapmağı təklif edib.
“2024-cü ilin sonunda Leyla xanım Əliyeva Altıağac Milli Parkında olarkən ayıların saxlanması üçün şəraitin yaxşılaşdırılması ilə bağlı tapşırıqlar verdi. Bu istiqamətdə işlər artıq fəal şəkildə aparılır, lakin Alu və Balu artıq Azərbaycandan kənarda öz yurdlarını tapdıqları üçün onların ora göndərilməsi qərara alınıb. Sonra mətbuatda Alunun adının Benci deyə getdiyi yazılar çıxdı. “Cənnət Bağı” restoranının ərazisində saxlanılan yeddi qonur ayıdan başqa Azərbaycanda şəxsi əsirlikdə olan başqa yırtıcı heyvan yoxdur. Bu cür məlumatlar vaxtaşırı mətbuatda yer alır, lakin biz bunu dərc edənləri bu cür obyektlərin ünvanını verməyə çağırırıq ki, belə hallar ciddi araşdırıla bilsin”, - deyə Mansurov fikrini yekunlaşdırıb.