Minimum pensiya məbləğinin artırılması, pensiya yaşının azaldılması təklif olunur
Mart ayının informasiya gündəmində iki əsas xəbər özünəməxsus yer tutdu: Azərbaycan deputatları minimum pensiyanın artırılmasını təklif edir və bu, pensiyaçıların sayının azalması fonunda baş verir. Ən aşağı pensiya ödənişi həddinin qaldırılması ilə bağlı sensasiyalı təşəbbüsdən fərqli olaraq, təqaüdçülərin sıralarının tədricən seyrəlməsi yeni xəbər deyil. Axı, bildiyiniz kimi, bir neçə ildir ki, pensiyaçıların sayı durmadan azalır.
Son nəticələrdən sonra bu tendensiya ötən il də davam edib. Əgər ötən ilin əvvəlində respublikada 1 milyon 114 min 200 nəfər pensiyaçı var idisə, bu ilin yanvar ayının ilk günlərində onların sayı 1 milyon 96 min (18 min 200 nəfər az) nəfər olub. Bunun əsas səbəbi kimi pensiya yaşının artırılması göstərilir.
Ona görə də bəzi deputatlar sual verirlər: bizdə pensiya yaşını aşağı salmağın vaxtı çatmayıbmı? Bu tendensiya davam edərsə, sonda nəyə gətirib çıxaracaq?
Lakin Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun fikrincə, pensiyaçıların sayının azalmasına pensiya yaşı deyil, başqa səbəblər təsir edib: “Hazırda əmək pensiyaçılarının sayı ümumi əhalinin cəmi 10,8 faizini təşkil edir. Onlardan 64 faizi yaşa görə əmək pensiyası alır. Əlilliyə və ailə başçısını itirməyə görə müvafiq olaraq 23,6 və 12,4 faiz”.
“Azalmanın səbəbini anlamaq üçün struktur dəyişikliklərinə daha yaxından nəzər salmalıyıq. Ötən ilin yekunlarına görə, yaş ilə əlaqli 696 375 nəfər əmək pensiyası alırdısa, bu il yanvarın 1-nə onların sayı 701 440 nəfərə qədər artıb. Ona görə də pensiyaçıların sayının azalmasının səbəbi pensiya yaşına çatan vətəndaşların sıralarının seyrəlməsi ilə bağlı deyil. Axı yaşa görə layiqli pensiyaya gedənlərin sayı daha 5 min 65 nəfər artıb. Bu arada əlilliyə və ailə başçısını itirməyə görə pensiya alan vətəndaşların sayı nəzərəçarpacaq dərəcədə azalıb. Ötən ilin sonunda 258 min 656 vətəndaş əlillik pensiyası alırdısa, 2022-ci ilin sonunda bu rəqəm 272 min 979 nəfər olub. Təkcə bir il ərzində əlilliyə görə pensiya alanların sayı 14323 nəfər az olub”, - deyə deputat AYNA-ya bildirib.
Bu məlumatlardan sonra Bayramov belə qənaətə gəlir ki, yaş həddinin artırılmasına baxmayaraq, yaşa görə pensiyaya çıxanlar daha çoxdur: “Bununla belə, əlilliyə və ailə başçısını itirməyə görə əmək pensiyası alanların sayı getdikcə azalır. Bu isə son nəticədə ölkəmizdə əmək pensiyaçılarının ümumi sayının azalmasına gətirib çıxarır. Təkcə ötən il əlilliyə və ailə başçısını itirməyə görə pensiya alanların sayında 23 min 265 nəfər azalma müşahidə olunub. Yaşa görə pensiyaya çıxanlar seqmentindəki artımı nəzərə almasaq, əmək pensiyası alanların sayı 18 min 200 azalıb”.
“Belə struktur dəyişiklikləri pensiya islahatlarının daha da dərinləşdirilməsinin, habelə əlillik və ailə başçısını itirməyə görə pensiyaçıların sayının azalmasının səbəblərinin ətraflı öyrənilməsinin aktuallığını artırır. Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsi mütəmadi olaraq həyata keçirilən dəyişiklikləri müzakirə edir və müvafiq təkliflər, o cümlədən pensiya islahatlarının dərinləşdirilməsi ilə bağlı təkliflər hazırlayır”, - deyə iqtisadçı vurğulayıb.
Qeyd edək ki, deputat Ceyhun Məmmədov Azərbaycanda minimum əmək pensiyasının artırılması ilə bağlı təklif verib. Onun sözlərinə görə, hökumətin bununla bağlı mühüm tədbirlər görməsinə baxmayaraq, ən kiçik pensiya daha çox diqqət tələb edir. İndi minimum pensiya 280 manatdır – yəni, ilin əvvəlində digər pensiyalarla bərabər minimum pensiya ödənişləri indeksləşdirilsə də, ötən ildən dəyişməyib. Azərbaycanda pensiyaların sığorta hissəsinə hər ilin əvvəlində əvvəlki il üzrə orta aylıq nominal əmək haqqının artımına uyğun olaraq yenidən baxılır.
İqtisadçı ekspert Pünhan Musayev AYNA-ya şərhində söyləyib ki, şəxsən alınan pensiyanın alıcılıq qabiliyyəti nəzərə alınmaqla indeksləşdirilməsi daha məqsədəuyğundur: “2006-cı ildən başlayaraq ölkədə gələcək pensiyaçı qarşısında dövlətin öhdəliklərinin fərdi (fərdiləşdirilmiş) uçotuna əsaslanan pensiya sistemi fəaliyyətə başlayıb. 2017-ci ildən başlayaraq, ümumi məqsədi dövlət büdcəsindən asılılığı azaltmaq olan əsaslı dəyişikliklərdən sonra minimum yaş həddi (65 yaş), minimum iş stajı (25 il) və 40 320 manat məbləğində minimum pensiya kapitalı kimi anlayışlar tətbiq olundu. Bundan əlavə, pensiyaların baza hissəsi ləğv edilib, sığorta ödənişləri orta nominal əməkhaqqının artımına görə indeksləşdirilib”.
“2018-ci ilə qədər sığorta pensiyası illik istehlak inflyasiyasına uyğunlaşdırılıb. 2021-ci ildə inflyasiyanın orta əmək haqqından yuxarı qalxması fonunda mövcud indeksləşdirmə mexanizmi ilə bağlı suallar yaranıb. Beynəlxalq təcrübədə əmək haqqına indeksasiya metodunun tətbiqini şərtləndirən iki əsas amil ön plana çıxır: Birincisi, qiymət artımının əmək haqqı ilə müqayisədə ləng getməsi. İkincisi, yanaşmalar əsas məqsədi nəzərə alır - pensiyaya çıxanlar iş karyerası ərzində töhfə verdikləri iqtisadi artımdan daha çox fayda almalıdırlar. Lakin əmək münasibətlərinin və əmək haqqının fərqli şəkildə formalaşdığı, inflyasiyanın gəlirləri yeydiyi iqtisadiyyat üçün pensiyaların indeksləşdirilməsi alıcılıq qabiliyyəti nəzərə alınmaqla aparılmalıdır”, - deyə müsahibimiz qeyd edib.