Banklar vətəndaşlardan təkcə pulun mənşəyini deyil, həm də hara xərcləyəcəklərini soruşur
Son günlərdə xarici valyutaya tələbat artıb. Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) bildirir ki, bu, bəzi KİV-lərdə və sosial şəbəkələrdə əsassız məlumatlarla formalaşan manatın ucuzlaşması gözləntisindən irəli gəlir.
AMB son açıqlamasında xalqı milli valyutanın yaxınlaşmaqda olan ucuzlaşması barədə xəbərlərin əsası olmadığına inandırmağa çalışdı: “Xatırladaq ki, keçən ilə nisbətən neftin qiyməti artmaqdadır, neft istehsalı ilə bağlı son OPEC+ toplantısında müsbət qərar qəbul edilmiş, dünyada COVID-19-a qarşı peyvənd proqramları, habelə Dövlət Neft Fondundan əhəmiyyətli transferlər həyata keçirilmişdir. Xarici valyutaya tələb artımının müvəqqəti olduğuna inanırıq və qısa müddətdə vəziyyətin sabitləşəcəyini söyləyirik”.
Mərkəzi Bank 2017-ci ildən başlayaraq milli valyuta məzənnəsinin sabit olduğunu və sabitliyin təmin edilməsinin bu il də diqqət mərkəzində olacağını qeyd etdi.
Bununla birlikdə, yerli banklar mümkün qədər az xarici valyuta satmağa çalışaraq, bunun üçün istənilən vasitələrdən istifadə edir. Artıq bir neçə aydır ki, ölkənin maliyyə strukturlarında Amerika valyutasının satışında məhdudiyyətlər var. Dollar gündə bir neçə saat - səhər saat 10-dan 13.00-a qədər satılır. Bundan əlavə, müştərilər pulun mənşəyi barədə hərtərəfli sorğu-sual edilir və onları şəxsi məlumatları olan formaları doldurmağa məcbur edirlər. Ticarət bankları vaxtı uzadaraq, girişdə uzun növbələr yaradır, lakin Mərkəzi Bank bu reallığı şərh etmir.
Maliyyə strukturlarının işçiləri yalnız pulun mənşəyi ilə deyil, həm də vətəndaşların satın alınan xarici valyutanı hara xərcləməyi düşündükləri ilə da maraqlanırlar. Bank sektorundakı narahatlıq əhali arasında devalvasiya gözləntilərinin yaratdığı xarici valyutaya tələbin artması ilə izah olunur. Yerli analitiklərin fikrincə, baş verənlər dolayı yolla Mərkəzi Bankın milli valyutanın dəstəyi ilə bağlı problemlərinin olduğunu göstərir. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, maliyyə strukturlarının özlərini belə aparmalarının səbəbi dollar çatışmazlığı da ola bilər. Onların sözlərinə görə, AMB tələb edilən məbləğdə dolları özü tərəfindən müəyyən edilmiş məzənnə ilə satmır.
Beləliklə, əsas bank ehtiyatlarını xərcləməkdən çəkinir, amma bu günə qədər manatın dollara nisbətini eyni səviyyədə saxlayır. Lakin AMB bu cür dəlilləri rədd edir: “Bəzi internet səhifələrində dolların nağdsız satışında ehtimal olunan problemlər barədə məlumatlar yayımlanır və bunun Mərkəzi Bankın valyuta hərracları ilə əlaqəli olduğu iddia edilir. Valyuta hərraclarının həftədə iki dəfə keçirildiyini və bankların həm nağd, həm də nağdsız valyutada tələbinin tam təmin olunduğunu bildiririk”.
Bankların dollar alıcılarına yaratdığı zaman məhdudiyyəti və çətinliklərdən şikayətlər may ayında ortaya çıxdı və səkkiz aydır davam edir. Banklar nəinki satışlarını gündə bir-iki saat azaldıb, hətta, müəyyən vaxtlarda da kassa sayğaclarına mümkün qədər az ziyarətçi qəbul etməyə çalışır, xidmət müddətini uzadır və girişdə problem yaradırlar. Eyni zamanda, banklar insanların birbaşa öz ofislərində insan sıxlığını ortadan qaldıraraq, növbələri küçələrə köçürdü. Girişdə dayanan maliyyə strukturlarının işçiləri insanların maska taxmalarını tələb edərək, içəriyə bir və ya iki nəfəri buraxırlar.
Ziyarətçilərə aydın deyil ki, müştərilərə qarşı belə bir münasibət göstərilir, gələnlərdən niyə maskanın olması tələb olunur? Bu, təhlükəsizlik səbəbi ilə lazımdırsa, onda süni şəkildə yaradılan uzun növbələr və bank binalarının girişindəki sıxlıq necə izah oluna bilər? Bu, o deməkdir ki, virus küçədəki izdiham arasında keçmir, birbaşa bankın binasına daxil olanlara hücum etməyə başlayır? Və sonra banklar müştərilərin sağlamlığı ilə maraqlanırsa, girişdə insan sıxlığı yaradan valyuta satışı üçün vaxt məhdudiyyətini niyə qoyublar?
Nəticədə, banklar karantin qaydalarına riayət etmək və virusun yayılmasının qarşısını almaq məqsədini rəhbər tutursa, dərhal valyuta alıcılarına xidmət etməli və müştərilərin sıx olmaması üçün əllərindən gələni etməlidirlər. Ən pis halda, dollar satışına məhdudiyyət qoymamaq kifayət edir. Dollara tələbin bir qədər artması kontekstində bankların təsvir etdiyimiz addımları güclü bir ajiotaja və pandemiya dövründə infeksiya risklərinə səbəb olur.