Amerika bunu bir dəfə etdi, yenə edə bilərmi?
“Amerikalılar həmişə yeganə düzgün həll yolu tapırlar. Amma bütün digərlərini sınaqdan keçirdikdən sonra”.
XX əsrin ən böyük siyasi xadimi, Adolf Hitlerin çağırışını qəbul etməyən və İngiltərəni onun mərhəmətinə təslim etməyən yeganə Qərb liderinin bu sözlərini bu gün Rusiyanın Ukraynaya qarşı hərbi təcavüzünün üçüncü ilində və onun kontinental miqyasda güclənən real təhlükəsi fonunda ABŞ və Avropanın, daha çox Fransanın siyasi rəhbərliyinin addımlarına inamla tətbiq oluna bilər.
Sonuncudan başlayaq. Bu ölkənin Prezidenti Emmanuel Makron, hətta öz etirafına görə, Putinlə digər prezidentlərdən daha tez-tez danışan, görünür, bütün diplomatik hiylələrini tükəndirərək, Çörçillin dediyi qərara gəldi. Təcavüzkar onun nəsihətlərini, əqidə və xahişlərini qulaqardına vurdu.
Ukraynada cəbhə xəttini böyük narahatlıqla seyr edən və müharibənin Avropanın astanasına qayıtmasından qorxan Paris Fransada hərbi xidməti icbari edən 18-ci əsr qanununu xatırlayaraq, köhnə çağırış üsullarına, yoxsa məcburi hərbi xidmətə qayıtmağın vaxtı gəlib çatdığını düşünürdü. Fransada Emmanuel Makronun özü də daxil olmaqla, yaşı 45-dən aşağı olan heç kim ordu formasını geyinməyə və ya silah götürməyə məcbur edilməyib.
Öz ölkələri ilə bağlı qorxular Avropa ölkələrini daha təhlükəli dünyada döyüşə bilmək üçün hərbi doktrinalarına yenidən baxmağa məcbur etdi. Danimarka artıq qadınlara hərbi xidmətə çağırış müddətini uzadıb və onun müddətini artırıb, Norveç də buna əməl edib. NATO-nun yeni üzvü İsveç hərbi xidmətə çağırışı bərpa etdi, Böyük Britaniya daha populyar olmayan çağırış sxemini əvəz etmək üçün “vətəndaş ordusu” yaradılmasını müzakirə edir və onilliklər boyu davam edən pasifizmdən əl çəkmək kimi böyük vəzifə ilə üz-üzə qalan Almaniya, 2011-ci ildə hərbi xidmətdən imtina etdikdən sonra hərbi xidmətə qayıtmağı düşünür.
Amerika tərəfindən tərk edilmiş, bütün dünya üçün taleyüklü prezident seçkiləri ərəfəsində daxili ziddiyyətlər nəticəsində parçalanmış hesab edilən Avropa ölkələri kifayət qədər hərbi yardım almayan Ukrayna üçün kritik bir dövrdə xaotik çıxış yolu axtarırlar. Rusiya cəbhə xəttində döyüş sursatında 1-ə 6 üstünlüyə malik olduğu halda, ABŞ Konqresi Trampın Nümayəndələr Palatasında səsverməni əngəlləməsi səbəbindən altı aydır Ukraynaya 61,4 milyard dollarlıq hərbi yardım layihəsini təsdiq edə bilmir.
NATO-nun keçmiş Baş katibi Anders Foq Rasmussenin “The Wall Street Journal”a yazdığı kimi, silah təchizatındakı balanssızlıq Ukraynanın Qərbdəki müttəfiqlərinin ciddi uğursuzluğudur. Şimali Koreya bir ay ərzində Rusiyanı Avropa İttifaqının Ukraynanı bir il ərzində təmin edə bildiyi qədər artilleriya sursatı ilə təmin edib. Rusiya ildə üç milyon mərmi istehsal edir, ABŞ və Avropa isə Kiyev üçün cəmi 1,2 milyon mərmi istehsal edə bilir. Demokratik dünyanın nəhəng iqtisadi gücünə baxmayaraq, “biz Rusiya, İran və Şimali Koreyadakı avtokratiyaların arsenalına görə geridəyik”, - deyə o, iddia edir.
Rasmussen bu vəziyyətdən çıxış yolunu İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Qərb demokratiyalarının indiki kimi sürətlə silahlanan Almaniya və Yaponiya avtokratiyalarının yaratdığı təhlükələrə qarşı təhlükəli dərəcədə hazır olmadığı ortaya çıxan təcrübədən istifadə etməkdə görür. Bu hazırsızlıq nəticəsində nasist qoşunları Hollandiya, Belçika və Fransaya hücum etmişdilər.
Və sonra ABŞ Prezidenti Franklin D.Ruzvelt iqtisadiyyatı müharibə vəziyyətinə keçirmək üçün taleyüklü qərar verdi. Kömək üçün o, Amerikanın sənaye istehsalının şaxələndirilməsini həvalə etdiyi “General Motors”un Baş direktoru Uilyam S.Knudsenə müraciət etdi və onun əməyinin ildə 1 dollar məbləğində simvolik ödənişi olacağını dedi. Knudsen lazım olan silah və sursatların siyahılarını tərtib etdi və sənaye liderləri ilə görüşmək, fabrikləri ziyarət etmək və müqavilələr imzalamaq üçün ölkəni gəzdi. Beş ay ərzində Knudsen 500 şirkətlə 920 müqavilə imzalayıb. Təbii ki, o vaxt da siyasətçilər və həmkarlar ittifaqları ilə mübahisələr, qarşıdurmalar olub. Ancaq liderlik və təşkilatçılıq bacarığı sayəsində problemi həll edə bildi və axını Almaniya və Yaponiyaya qarşı çevirə bildi.
"Əgər biz bunu bir dəfə edə bildiskə, yenə də edə bilərik" deyir Rasmussen və hərbiləşdirilmiş avtokratiyanın yeni təhlükəsi qarşısında Knudsenin nailiyyətini təkrarlamağı, sonsuz müzakirələrə, bürokratiyaya və iqtisadiyyatın müharibə şəraitində olması səbəindən uzun realizasiya müddətlərinə qalib gəlməyi təklif edir. O, yeni çağırışlara və müharibə dövrünə uyğun gələn yeni düşüncə tərzinin zəruriliyindən danışır: “Bizim həqiqəti söyləməyə cəsarət edən siyasətçilərə ehtiyacımız var, o cümlədən müdafiə və hərbi texnikaya investisiyalar azadlıq və sülhün qorunmasında mühüm elementdir”.
Və doğrudan da, bu gün diktaturaların ölüm-dirim savaşına çağırdığı Qərb dünyasının Ruzvelt, Çörçill, Reyqan, Tetçer, Knudsen kimi dünyanın taleyi üçün məsuliyyət daşımağa hazır olan liderlərə ehtiyacı var. Görünür, bu liderlər Ukraynaya hərbi yardımı əngəlləməkdən, əslində ukraynalıların və ukraynalıların məhvində günahı Putinlə bölüşərək, Ağ Evə tələsən Bayden və ya Tramp deyil.
Bu altı ay ərzində hər bir ukraynalının, hər bir uşağın və ukraynalı müdafiəçinin qanı Ukraynada insanlar ölərkən hər hansı səbəbdən tətilə gedən Trampın, spiker Mayk Consonun və Konqresdəki trampçıların əlindədir. Bir daha spiker Conson aprelin 9-da vəd edilmiş qanun layihəsi üzrə səsverməni növbəti bayramdan sonra - aprelin 22-nə qədər təxirə salır.
Bu arada, hərbi yardım yoxdur, amma Ukrayna düşməni zəiflətmək və cilovlamaq üçün başqa yollar icad etməlidir - öz pilotsuz təyyarələri ilə cəbhəni yanacaq və pulla təmin edən Rusiya neft emalı zavodlarına, hərbi aerodromlara zərbələr endirmək, bomba atan rus qırıcılarını, Rusiyanın dərinliklərində yerləşən digər strateji infrastruktur obyektlərini məhv edir. Hətta ABŞ bu metodları bəyənməsə belə.
Amma mən istərdim ki, Amerika siyasətçiləri böyük Çörçillin onlara verdiyi təsvirə uyğun yaşasınlar və nəhayət, ən düzgün həll yolunu tapsınlar. Yoxsa azad dünyanın lideri başqası olacaq...