Azərbaycanda ailə büdcəsinin yarıdan çoxu yeməyə gedir
Əhalinin ərzağa çəkilən xərclərinin xüsusi çəkisi durmadan artır – bu həyəcanverici tendensiyanı cari ilin son iki ayının statistikası göstərir. İlin əvvəlindən ərzağa edilən xərclər, hətta ev təsərrüfatlarının ümumi büdcəsinin yarısını keçib.
Bu tendensiya adətən qeyri-ərzaq məhsullarını almaqdan imtina və qənaət etmək istəyi ilə izah olunur. Bir qayda olaraq, belə istehlakçı davranışı qiymət artımı şəraitində müşahidə olunur, lakin statistikaya görə, Azərbaycanda ilin əvvəlindən inflyasiya 1 faizdən bir qədər yuxarı olub, son bir ildə illik inflyasiya isə 8,8 faizi ötməyib.
Bununla belə, cari ilin yanvar-fevral aylarında əhalinin pul kisəsindəki ərzaq seqmenti ötən ilin əvvəlində azalsa da, xərclərin yarısını ötüb. Adambaşına düşən orta aylıq pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 420 manat təşkil edib ki, bu da ötən illə müqayisədə təxminən 60 manat çoxdur. Dövlət Statistika Komitəsindən (DSK) verilən məlumata görə, hesabat dövründə ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə adambaşına orta aylıq xərclər 232 manat, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə isə 188 manat təşkil edib.
DSK-nın məlumatına görə, 2023-cü ilin yanvar-fevral ayları ilə müqayisədə pərakəndə əmtəə dövriyyəsi real ifadədə 3,5 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 2,1 faiz, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə 5,2 faiz artıb. Ərzaq xərclərinin payı ərzaq məhsullarının alınması xərclərinin bütün kateqoriyalar, o cümlədən qeyri-ərzaq malları və xidmətləri üzrə xərclərə nisbəti kimi hesablanır. Hesabat dövründə pərakəndə ticarət şəbəkəsində müştərilər tərəfindən alınan mallara sərf olunan vəsaitin 50,1 faizini ərzaq məhsulları təşkil edib.
Eyni zamanda, əhalinin ümumi xərclərinin 5,1 faizi içkilər və tütün məmulatlarına, 15,3 faizi toxuculuq, geyim və ayaqqabılara, 5,3 faizi isə avtomobil benzini və dizel yanacağına sərf olunub. Xərclərin 4,7 faizi elektrik malları və mebel, 2,4 faizi əczaçılıq və tibb ləvazimatları, 1,3 faizi kompüter, telekommunikasiya avadanlıqları və çap məhsulları, 15,8 faizi isə digər qeyri-ərzaq mallarının alınmasına sərf olunub.
Statistik məlumatlardan da göründüyü kimi, son illər əhalinin ümumi xərclərinin strukturunda ərzaq xərcləri artıb. Cəmi üç il əvvəl, 2021-ci ildə istehlakçıların son istehlak mallarına xərclədiyi pulun yalnız 48,7 faizi qidaya aid idi. İqtisadçıların fikrincə, ərzaq qiymətlərinin artmasının kökündə inflyasiya dayanır. Mütəxəssislərin fikrincə, ərzaq istehlakı üçün vəsaitin bu cür qeyri-mütənasib bölgüsü Azərbaycan vətəndaşlarının ümumi həyat səviyyəsinə mənfi təsir göstərir, onların digər zəruri ehtiyaclara qənaət etmək imkanlarını məhdudlaşdırır.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli deyir ki, ən yoxsul ailələr üçün ərzaq almaq böyük xərcdir və ərzaq qiymətləri onların ərzaq təhlükəsizliyinə birbaşa təsir edir: “2000-ci illərdə Azərbaycanda adambaşına düşən ÜDM-in əhəmiyyətli dərəcədə artmasına baxmayaraq, əhalinin istehlak strukturunda ciddi müsbət dəyişikliklər baş vermədi. Ev təsərrüfatlarının xərclərinin demək olar ki, yarısı ərzaqla bağlıdır. Eyni zamanda, bir ölkədə həyat səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa, bu ölkənin əhalisinin ərzağa xərclədiyi resursların payı bir o qədər az olur”.
Diqqətlə araşdıranda məlum olur ki, Azərbaycan vətəndaşları qazandıqları hər 100 manatın 70 manatını istehlak mallarına xərcləyir. Bu xərclərin yarıdan çoxu, yəni 50 manatdan çoxu sırf ərzaq məhsullarının payına düşür.
Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, ərzaqların baha olması təkcə idxaldan asılılığın deyil, həm də yerli kənd təsərrüfatı məhsullarının bahalaşmasının nəticəsidir ki, bu da ilk növbədə fermerlərin bazarlara çıxışının məhdudluğu ilə əlaqələndirilir. Bu vəziyyət məhsulların əhəmiyyətli qiymət artımı ilə istehlakçılara çatmasına səbəb olur.