Yay gəlir, qanun qəbul edilib, amma Azərbaycanda plastik çirklənmə problemi hələ həll olunmayıb
Son illərdə ümumiyyətlə dünyada və xüsusən də ölkəmizdə ətraf mühit üçün plastikin zərərləri barədə çox şey deyilir. İstifadə olunmuş plastik torbalar Azərbaycanda ən çox yayılmış məişət tullantılarından biridir. Bunlara həm paytaxtın asfaltında, həm də ölkənin ən ucqar təbii guşələrində rast gəlmək olar.
Bir çox ölkə uzun müddət plastik torbaların istifadəsini məhdudlaşdırmaq üçün addımlar atdı. Xatırladaq ki, respublikamızda 1 yanvar 2021-ci il tarixində 15 mikron qalınlığa qədər plastik torbaların istifadəsini və satışını qadağan edən bir qanun qüvvəyə mindi. Bu qanun 2019-2020-ci illər üçün Azərbaycanda plastik qablaşdırma tullantılarının ətraf mühitə təsirini azaltmaq üçün Tədbirlər Planına uyğun olaraq hazırlanmışdır. İyulun 1-dən birdəfəlik istifadə olunan plastik süfrə qablarının satışına qoyulmuş qadağa da qüvvəyə minməlidir.
Qanun qüvvəyə minmədən əvvəl vətəndaşlar dondurmazdan əvvəl tərəvəz, meyvə və digər qida məhsullarını içərisinə qoyduqları, xalq arasında «pinqvin” adlandırılan nazik plastik torbalar almağa başladılar. Eyni zamanda, mağazalardakı digər plastik torbaların pullu ola biləcəyi ilə bağlı söhbətlər fonunda, bəziləri dəfələrlə istifadə edilə bilən çantalar və toxunma səbətlər aldı. Ancaq polietilendən istifadə tam qüvvəsi ilə davam edir və satın alınan bir çox səbətlər ehtiyac olmadığından, istifadə edilmir.
Heyvanları Qoruma İctimai Birliyinin rəhbəri Azər Qarayev “Ayna”ya verdiyi müsahibədə plastik tullantıların mövzusunun çox həssas olduğunu qeyd etdi. Bu cür tullantılar ətraf mühitə, xüsusilə fauna və biomüxtəlifliyə son dərəcə mənfi təsir göstərir. Heyvanlar, balıqlar plastik yeyərək, ölür, və ya onların içində dolaşıb məhv olurlar.
Qadağanın yalnız 15 mikron qalınlığa qədər olan plastik torbaları niyə təsir etdiyinin aydın olmadığını söyləyən Qarayev, qalan plastik torbaların da ətraf mühit üçün bir təhlükə olduğunu vurğuladı. Birdəfəlik istifadə olunan plastik nimçələrə gəldikdə, az adam ondan istifadə edir, amma bunu plastik qablaşdırma barədə demək olmaz.
“Ölkəmizdə çoxdan plastiklərdən qablaşdırma kimi istifadəsini əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdıracaqları deyilir. Bunun əvəzinə ətraf mühitə uyğun materiallardan istifadə edəcəklər. Müzakirə, xüsusilə mağazalar və iaşə obyektləri ilə bağlı idi. Ancaq heç nə ilə bitmədi. Bəzi QHT-lər bununla bağlı pilot təşəbbüslər həyata keçirmişlər: kimsə ətraf mühitdə həll edilən plastik qablaşdırma materialları adı altında ticarətə buraxaraq, babat qazandı. Sonra ölkəyə, əsasən Çindən bu cür saxta məhsullar gətirildi və satıldı. Ancaq əksər hallarda təbiətdə rahat parçalana bilən plastik deyildi. İkincisi, bəzi hallarda öz-özünə parçalanan bir plastik olsa da, onların ətrafa zərər vermədiyi doğru deyil, çünki tərkiblərində zərərli birləşmələr çoxdur”, dedi.
Qarayevə görə plastik qablaşdırmanın yeganə ekoloji cəhətdən təmiz əvəzedicisi Sovet dövründə satıcılar tərəfindən pendir, kolbasa və bir çox digər qida məhsullarını bükmək üçün istifadə olunan kraft kağızdır. Daha əvvəl bazarlarda mallar kağız torbalarda, səbətlərdə satılırdı. İndi hər şey bükülür və plastik torbalara qoyulur. Alternativ və cərimə, yəni kökə və dəyənək yoxdur.
“Nəticə olaraq hazırki duruma gəlib çıxmışıq. Ölkədə plastik torbaların keçmişdə qalması üçün əlini əlinə vurmayıb. Bu gün ölkənin bir çox su anbarı və çayları bu cür tullantılarla doludur və indi bəzi strukturlar bu tullantıların toplanması və emalı layihələrinə başlayıb. Ancaq bu, başqa tədbirlər görmədən faydasız bir işdir. Əlbətdə ki, təmizləmək lazımdır, amma əvvəlcə bu zibil istehsalını dayandırmaq lazımdır”, - dedi.
Onun sözlərinə görə, Qərbdə bu kimi məsələlər sadə həll olunur - plastik qablaşdırma materialları ilə ticarətin dayandırılması barədə əmr verilir və hamı kartona keçir. Beləliklə, pandemiya səbəbindən sərt karantin dövründə, Qərbdəki restoranlar onlayn satış zamanı mallar yalnız karton qutulara, kağız torbalara qoyuldu.
Ekspert bir məqamı da qeyd etdi - Azərbaycanda tullantıların normal idarə edilməməsi.
“Yay yaxınlaşır və tezliklə insanlar çimərliklərə üz tutacaqlar. Sahil zolağının, ilk növbədə, plastik tullantılarla zibillənməsi problemi aktuallığını itirmir. Aktivistlər və könüllülər vaxtaşırı oradan bu cür parçalanmayan zibilləri çıxarırlar, amma onların sayı çox azdır. Dənizkənarı çimərlik ərazilərində praktik olaraq heç bir zibil qutusu yoxdur, amm insanların orada zibil atmamaları gözlənilir. Belə prolem həll olmur. Normal tullantıların idarə olunmadığı bir ölkədə hər zaman zibil çox olacaq və bunun üçün yalnız əhalini günahlandırmaq olmaz. Deyirlər zibilləri hər yerə atırlar. Normal zibil yığımı qabları yoxdursa, hara atsın?”, - deyə Qarayev soruşur.
Kifayət qədər zibil qutuları, özü də küləklə dağılmayan zibil qutuları olmalıdır. Bunlar qapalı qablar olmalıdır ki, onların da sayı bizdə çox məhduddur. Zibil qutuları müəyyən bir məsafədə quraşdırılmalıdır. Bir adam, deyək ki, küçədə bir dondurma paketi açıb, bu paketi kilometrlərlə daşımayacaq.
“Statistik məlumatlar var ki, insanlar əllərində zibilləri maksimum 500 metrə qədər daşıyırlar və zibil qutusunu görməsələr, çoxları yerə atacaqlar. Zibillərin heç yerə atılmaması üçün şərait yaradılmalı və bundan sonra səhv yerlərdə zibil atanlar üçün cəzalar olmalıdır. Bizdə isə bir şey elan edirik, amma təəssüf ki, bu bəyannamələrin arxasında heç bir real iş dayanmır”, - dedi ekspert.
Elya Belskaya