Rusiyalı analitik: “Türkiyə və Azərbaycana qarşı əsl müharibənin Tehran üçün fəlakətli nəticələri ola bilər”
Azərbaycan-İran münasibətlərində gərginlik davam edir. Ehtirasların və qarşılıqlı ittihamların intensivliyi artır və heç kim bir-birinə güzəştə getmək istəmir. AYNA mövzunu tanınmış rusiyalı politoloq Oleq Kuznetsovla müzakirə edib.
- Azərbaycanla İran arasında münasibətlərin kəskinləşməsi artan xətt üzrə gedir. Ermənistan xarici işlər naziri Tehrana uçdu və İranın xarici işlər naziri oktyabrın 6-da artıq Moskvada idi. Nə baş verir? Hazırda bölgədə hansı proseslər inkişaf edir?
- İranla bağlı vəziyyət mənim üçün siyasi sahədə deyil, daha çox iqtisadi sahədə aydındır. İran neftinin əsas istehlakçısı olan Çin son bir ayda makroiqtisadi göstəricilərinə və bütövlükdə iqtisadiyyatın vəziyyətinə son dərəcə mənfi təsir edə biləcək çox ciddi bir resurs aclığı yaşamağa başladı və bu vəziyyət qaçılmaz olaraq İranın siyasi ambisiyalarına zərbə vuracaq. Rəsmi Tehran bütün müsəlman olmasa da, bütün Yaxın Şərqdə çoxsaylı hərbiləşdirilmiş qrupları özündə ehtiva edən şiə dünyasında hökmranlıq uğrunda daimi mübarizə aparır. Yəni, İran iqtisadiyyatı ideoloji ambisiyalarını təmin etmək müstəvisində köklənib, bu da bu İslam Respublikasını beynəlxalq aləmdə ruhu və hərəkət tərzi ilə 30 il əvvəl dağılmış Sovet İttifaqına çox bənzədir. Onlar da ideoloji doktrinaya güvəndilər, bütün dünyada "inqilabi" və "milli azadlıq hərəkatlarını" dəstəklədilər və bunların hamısının nəyə gətirib çıxardığını hamımız yaxşı bilirik.
Yalnız ideologiya ilə qidalanmaq son dərəcə çətindir, xarici makroiqtisadi vəziyyətin ümumi əlverişsiz fonunda əhalidən yeni qaynaqlar əldə etmək üçün onların yeməyinə daim bibər əlavə etməlisiniz. Adətən, belə hallarda, indi İranda gördüyümüz xarici düşmən obrazından istifadə edirlər, amma əvvəllər ABŞ, İsrail və Avropadakı müttəfiqləri bu rolda təqdim edilirdisə, indi bu siyahıya Türkiyə və Azərbaycan da daxil edilib.
Əslində, İran üçün kökündən heç bir şey dəyişmədi, çünki eyni xarici düşmən modeli istismar edilməyə davam edir, amma indi ölkəniz də genişləndirilmiş siyahıya daxil edilib, bu səbəbdən indi rəsmi Bakının başağrısı var, amma Tehranın yox. Çünki, uzun müddətdir ki, Tehran həmin, özü də sağalmaz başağrısı ilə yaşayır.
Əlavə olaraq, başa düşmək lazımdır ki, İran dərin sosial-dini ayrıseçkilik ölkəsidir və bu ölkə daxilində vətəndaşlar birinci və ikinci dərəcəli insanlara - İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu tərəfdarlarına, onlara xidmət edənlərə və bu quruluşda iştirak etməyənlərə bölünür. Yeri gəlmişkən, Ermənistanda son vaxtlara qədər eyni bölgü var idi - Yerkrapa, yəni Qarabağda işğalçı qüvvələrdə xidmət edənlərə və başqalarına. Və bundan əvvəl, oxşar bir bölgü nasist Almaniyasında idi - əhali arilərə və qeyri-arilərə bölünürdü.
Buna görə də şəxsən mənim üçün Ermənistan-Azərbaycan qarşıdurmasında İran rejiminin Azərbaycanı deyil, Ermənistanı dəstəkləməsi təəccüblü deyil - iki ölkənin sosial quruluşu eynidir və sosial-iqtisadi deyil, siyasi və ideoloji təbəqələşməyə əsaslanır. Müasir ermənilərin ideologiyası şiəliyin teokratik ideologiyası ilə eyni olmasa da, əhali kütlələrinə təsiri baxımından bir-birilərindən çox az fərqlənirlər və buna görə də intuitiv səviyyədə başadüşüləndir. Adətən fərqli ölkələrdən olan vicdanlı iş adamları ümumi dil tapmaqda çətinlik çəkirlər, amma istənilən fərqli rejimlərdə yaşayan kriminal elementlər rahat dil tapır. Səbəb sadədir – onlar istənilən cəmiyyətdə qanundan kənardırlar. Bu amil özlərini əhalinin qalan hissəsinə eyni dərəcədə qarşı qoyan şiə ayətullahları və erməni-qriqorian katolikoslarının qarşılıqlı sevgisini izah edir. Qarşılıqlı cazibə var.
- İkinci Qarabağ müharibəsinin başlamasından bir il keçir. Və düz bir il sonra daha qlobal və bütün bölgəni təsir edən bir ağırlaşma görürük. Vəziyyətin hansı istiqamətdə inkişafını görürsünüz?
- İndiki halda İran-Azərbaycan münasibətlərinin kəskinləşməsinin Azərbaycan üçün hər hansı bir qlobal nəticəsi olacağına əmin deyiləm, təbii ki, əgər hakimiyyətdəkilərin özləri başqa cür olmasını istəməsə. Şərti "Qərb"in Türkiyə və Azərbaycanı İran əleyhinə siyasətinə cəlb etməsi və məqam düşmüşkən, Rusiyanı da ən azından Türkiyənin və Azərbaycanın gözündə İranın müttəfiqi kimi təqdim etməsi cəhdi baş tutacağı təqdirdə, onlar üçün çox faydalı olardı. Azərbaycanın Qarabağdakı qələbəsinin ildönümü bunun üçün çox uyğun və əlverişli zamandır. Ona görə də bütün bu ideoloji təbliğatın hazırda və Azərbaycanın ətrafında bu qədər canfəşanlıqla getməsinə təəccüblənmirəm. Əminəm ki, bu tendensiyanı mən görürəmsə, Moskvada, Ankara, Bakıda və Tehrandakı savadlı və məsuliyyətli insanlar da aydın müşahidə edirlər.
İndi Prezidentiniz və ən yaxın ətrafı ən pis yalanların və qorxaq təxribatların elementləri ilə dolu olan bir sınağa çəkilib. Bu informasiya dalğasının nəticələrindən potensial faydalananların kimliyi olduqca aydındır və onlar Qafqazda deyillər. Fırtına keçəcək, külək sakitləşəcək, dalğa səngiyəcək - İrana, Azərbaycana, Rusiyaya, hətta Ermənistana belə, qlobal müharibə lazım deyil və bu fakt bu ölkələrin paytaxtlarında yaxşı başa düşülür.
- Rusiya Cənubi Qafqaz regionundakı son geosiyasi vəziyyəti necə qiymətləndirir?
- Nə Kremlin yüksək kabinetlərinə, nə də Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin dəhlizlərinə girmək imkanım yoxdur, belə imkan olsaydı belə, sizə tam həqiqəti söyləməyə haqqım yox idi. Ancaq subyektiv zənnimə görə (intuisiyam məni heç vaxt aldatmayıb), Rusiyanın siyasi rəhbərliyi gözləmə mövqeyi tutdu və biznes dünyası İranın daxili istehlak bazarına müdaxilə etməyə hazırlaşır. Qlobal bazarın rus analitikləri İranda ərzaq böhranı olacağını proqnozlaşdırır və bunun üçün hüquqi bazanı əvvəlcədən hazırlayaraq, əmtəə müdaxiləsinə hazırlaşırlar. Rusiya biznesi İranın taxıl bazarını və əlaqədar heyvandarlıq və quşçuluq təsərrüfatını əzməyə hazırdır ki, bu da Kremlin Xəzər regionu siyasətinə tam uyğundur.
İran qida təhlükəsizliyinin çoxsaylı daxili siyasi risklərlə təhdid edən qüsurunu yaxşı bilir. Bu səbəbdən Türkiyə və Azərbaycana qarşı əsl müharibənin onun üçün fəlakətli nəticələri ola bilər və rəsmi Tehran əvvəlcədən yüz ölçüb, bir biçəcək. İnanıram ki, Kreml də Tehrana bunu hər cür işarə edəcək.