Yenə də ümid Qərbədir: Ukraynaya yarımadanın azad edilməsi üçün dəstək tələb olunur
2014-cü ildən Ukrayna Rusiya tərəfindən işğal olunmuş Krımı qaytarmaq variantlarını axtarır. İndi təkcə siyasi və diplomatik yollarla deyil, yarımadanın həm də hərbi yolla azadlığı haqqında Ukraynada müzakirələr gedir. Bununla belə, Ukrayna təkcə əraziləri deyil, insanları da qaytarmaq strategiyası üzərində işləyir.
Ukraynanın Rusiya tərəfindən işğal olunmuş ərazilərinin işğaldan azad edilməsindən söhbət gedəndə tez-tez belə bir fikir eşidilir ki, bəzi yerlərdə torpaqları uzun müddət müharibə şəraitində yaşamış insanlara əqli cəhətdən qaytarmaq haqqında danışmaq çətindir. İnformasiya vakumu və rus təbliğatı öz işini görüb. Beülə bir problem var - əgər insanlar özləri Ukraynaya qayıtmaq istəmirlərsə, onların iradəsinə zidd olaraq bunu etmək çox çətindir.
Ancaq insanların olmadığı ərazilərin nə dəyəri var? Və ümumiyyətlə, Rusiyanın işğal etdiyi ərazilərin bütün sakinlərinin işğal altında olduğu üçün tamamilə Rusiyapərəstlərə çevrildiyinə, Ukraynapərəstlərin isə çoxdan ərazidən getdiyinə inanmaq da düzgün deyil. Təbii ki, Krımın Ukraynanın nəzarətinə qayıtması Xarkov vilayətinin bir hissəsinin və ya sağ sahil Xerson vilayətinin qaytarılmasından fərqlənəcək. Axı, işğal olunmuş yarımadada rusların "Rusiya sülhü"nü həyata keçirmək üçün daha çox vaxtı olub: söhbət həm də maliyyə infuziyalarından gedir ki, heç kimin "Krımnaş"a şübhəsi olmasın. Yerli əhalinin "beyninin yuyulması" faktı da var. Və zamanında rus işğal rejiminə dözməyə razı olmayanlarla "mübarizə" aparılıb, onlar cəza üsullarını bilirlər.
Ukrayna Prezidentinin Krım daimi nümayəndəsi Tamila Taşeva UNİAN-a deyib ki, Rusiya Federasiyası eyni ssenari üzrə hərəkət edərək, işğal olunmuş ərazilərin ruslaşdırılması və hərbiləşdirilməsinin eyni mexanizmlərindən istifadə edib və indi də istifadə edir. Sadə sözlə, müvəqqəti olaraq işğal olunmuş ərazilərdə, məsələn, Xerson bölgəsində müşahidə olunan bütün üsullar əvvəllər Rusiya tərəfindən işğal olunmuş Donbasda və Krımda sınaqdan keçirilib.
“Bütün bunlar, ən azı, 2014-cü ildə başladı. Rusiya Federasiyasının əvvəlcə Krımda, sonra Donetsk və Luqansk vilayətlərinin ərazisində sınaqdan keçirdiyi bütün üsulları Ukraynanın yeni işğal olunmuş digər ərazilərində həyata keçirirlər”, - Prezidentin nümayəndəsi qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, bunun bariz nümunələrindən biri ukraynalı uşaqların Rusiyaya aparılmasıdır: "Krım ərazisində qeyri-qanuni övladlığa götürmə halları başladı. Müvəqqəti olaraq işğal olunmuş ərazilərdə qalan ailə tipli evlərdən, uşaq evlərindən uşaqlar övladlığa götürüldülər. Rusiya Federasiyası onları faktiki olaraq mənimsədi. Bundan başqa, Rusiya "Ümid qatarı" aksiyası ilə 2014-2015-ci illərdə ukraynalı uşaqlar Rusiya vətəndaşları tərəfindən övladlığa götürülmək üçün yarımadadan çıxarılıb”.
"Böyük problem Rusiya Federasiyasının insanların şüuruna təsir üsulları ilə gələcək nəsillərə necə təsir göstərməyə çalışmasıdır", deyə Taşeva əlavə edib.
Başqa bir nümunə məcburi pasportdur. Ukraynalı hüquq müdafiəçisi, “KrymSOS” ictimai təşəbbüsünün analitiki Yevgeni Yaroşenko isə qeyd edib ki, 2014-cü ildən bəri Rusiya Federasiyası ardıcıl olaraq Rusiya pasportu olmayan şəxsin müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərində yaşamasını qeyri-mümkün edib: “Söhbət sosial və tibbi yardım almaqdan, torpaq mülkiyyətinin təmin edilməsindən gedir. Rusiya pasportunun olmaması məcburi deportasiyaya səbəb olur. Rusiya pasportunun alınması da bir çox risklər yaradır: tətbiq edilən Rusiya pasportu Rusiya ordusunda xidmətə məcburi çağırış, “seçkilər” və “referendumlarda” məcburi iştirak, “dövlətə xəyanət”lə bağlı cinayət işlərini saxtalaşdırmaq üçün əlverişli vasitəyə çevrildi. Amma Rusiya hakimiyyəti, Rusiya mətbuatı, işğal idarələri və s. nə qədər “Rusiya Krımı”, “Sevastopol rus şəhəridir”dən danışsa da, on ilə yaxın işğal belə yarımadada Ukrayna müqavimətini qıra bilmədi”.
Ukrayna Prezidentinin ofisinin məlumatına görə isə 2022-ci il fevralın 24-dən etibarən müvəqqəti olaraq işğal olunmuş Krımda Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxiləsinə qarşı müharibə əleyhinə etirazlar və bəyanatlar dalğası başlayıb. Və bunlar tək-tək deyil, kütləvi hallardır. Nəticədə, işğal administrasiyası Krımda insanları materik Ukraynaya dəstək kimi qiymətləndirilə bilən hər hansı hərəkətlərə, o cümlədən mavi və sarı lentlərə, qraffitilərə, ənənəvi Ukrayna tikmələrinə və Ukraynanın rəsmi dövlət rəmzlərinə görə mühakimə edir.
2023-cü ilin noyabr ayının sonuna olan məlumata görə, Krımdakı işğal məhkəmələrində “Rusiya Federasiyası silahlı qüvvələrinin nüfuzdan salınması” ilə bağlı 600-ə yaxın işə baxılır. İşğal məhkəmələrinin reyestrlərində belə işlərlə bağlı dərc edilmiş 329 “hökm” var.
“KrımSOS”un statistik məlumatlarına görə isə işğal altındakı Krımda inzibati məsuliyyətə cəlb edilən nəşrlərin və müraciətlərin ritorikası getdikcə dəyişir. Belə ki, əvvəllər “Müharibə yoxdur” deyilirdisə, indi artıq “Rusiya hərbiçiləri getsinlər...” və “Ukrayna Silahlı Qüvvələrini gözləyirik” deyənlər çoxalıb.
Eyni zamanda, söhbət təkcə məişətdə gedən söhbətlərdən getmir. Krımlılar getdikcə daha çox ictimai yerlərdə Rusiya və Ukrayna ilə bağlı münasibətlərini bildirirlər. Söhbət təkcə sarı lentlərdən və ya sarı-göy rəngli mini-şəkillərdən getmir. İnsanlar hətta “Ukraynaya şöhrət!” qışqırmaqdan və ya rusların işğalçı, Putinin isə cinayətkar olduğunu açıq şəkildə deməkdən belə çəkinmirlər.
“KrımSOS” hüquq müdafiə təşkilatının məlumatına görə, bu ilin sentyabrında Yaltada işğalçı “məhkəmə” Krım sakini Qleb Malkovu məhz “Ukraynaya şöhrət!” qışqırdığına görə “cərimələyib”.
Üstəlik, Ukrayna mahnıları oxuyanlar və ya “Bayraktar” mahnısını dinləyənlərə qarşı nəinki işğalçı qüvvələri gözdən salmaq ittihamı, hətta nasist simvollarını nümayiş etdirmək ittihamı da verilir. Və burada təkcə cərimə deyil, həm də 15 günə qədər həbs mümkündür.
“KrımSOS” ictimai təşəbbüsünün analitiki Yevgeni Yaroşenko qeyd edir ki, hər ay Krım sakinlərinin “Rusiya ordusunu gözdən saldığına” görə inzibati məsuliyyətə cəlb edilməsinə dair qərarların sayı artır. Əgər cari ilin oktyabrında onların sayı 27 idisə, noyabrda artıq 38 nəfər olub.
Bundan əlavə, bu ilin noyabrında “məhkəmələrdən” biri Rusiya ordusunu dəfələrlə nüfuzdan salmaq iddiası ilə cinayət işi üzrə hökm çıxarıb: Oleq Valeyev sosial şəbəkələrdə Ukraynaya dəstək yazılarına görə 1,5 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Məsələ burasındadır ki, işğalçıların Rusiya ordusunu gözdən salmaq kimi qiymətləndirdiyi əmələ görə bir il ərzində dəfələrlə törədildikdə, bu, cinayət məsuliyyətinə səbəb olur.
İşğalçı “adminstrasiyanın” belə addımları Krım gənclərinin işğal altındakı yarımadadan tədricən çıxıb getməsinə səbəb olub. 2023-cü ilin yayında Ukrayna Dövlət Miqrasiya Xidməti 19-25 yaşlı krımlıların Ukrayna vətəndaşı kimi ilk pasportunu almaq üçün Ukraynanın materik hissəsinə gələcəklərini bildirdi.
"Ukrayna hökumətinin nəzarəti altında olan əraziyə gəlmək üçün gənc krımlılar çətin yolu qət edirlər: onlar sərhədləri, o cümlədən təcavüzkar ölkələrin sərhədlərini keçirlər. Onlar Ukrayna ərazisinə yalnız doğum haqqında şəhadətnamə və ya bir şəxsin pasportu ilə daxil olurlar”, Xidmətin açıqlamasında deyilir.
Miqrasiya üzrə ekspertlərin fikrincə, bu, ilk növbədə, hərbi vəziyyət dövründə Ukrayna vətəndaşının pasportunun verilməsi prosedurunun sadələşdirilməsi ilə bağlıdır.
Eyni zamanda, Ukrayna Prezidentinin Krım Nümayəndəliyinin, Taras Şevçenko adına Kiyev Milli Universiteti ilə birlikdə işgal edilmiş ərazilərdə gələcək dövlət qulluqçuları üçün təhsil proqramları haqqında müraciətinə də laqeyd yanaşmaq olmaz. Axı Miqrasiya Xidmətinin verdiyi məlumata görə, müsahibələr zamanı Krımdan olan gənclər Ukrayna universitetlərinə daxil olmağı planlaşdırdıqlarını deyirlər.
Yeri gəlmişkən, Rusiyada bu tendensiya müşahidə olunub: rus təbliğatçıları artıq yarımadada Ukraynapərəst insanların olmadığı barədə nağıllar uydurmağa çalışırlar. Guya ki, Ukraynanı dəstəkləyənlər Krımdan gediblər. Təəssüf ki, bu mesaj Qərbdə kifayət qədər populyarlaşır.
"Mən bunu son vaxtlar beynəlxalq mətbuatda müşahidə etmişəm və bu, beynəlxalq tərəfdaşlarımızın suallarında da eşidilir. Məsələn, indi Krımda kimlər yaşayır? Ukraynapərəstlərin hamısı ordan çıxıblarmı?", - deyə Qərb mətbu orqanlarının “Facebook” səhifələrində suallar verilir. Bu, doğru deyil... Bu düşüncə virusu - “hamı artıq ordan çıxıb və yalnız müstəmləkəçilər qalıb” fikri rus təbliğatının yaratdığı effektdir”, Krım Platformasının Əməliyyat Xidmətinin rəhbəri Mariya Tomak bildirib.
“Ukraynanın düşdüyü, Krımın və digər müvəqqəti işğal olunmuş ərazilərin düşdüyü vəziyyətdən, təəssüf ki, asan çıxış yolu yoxdur. Və "yuyulmuş beyinlərin boşaldılması" illərlə işləmək tələb edir. Bununla belə, Ukrayna hakimiyyətinin bununla bağlı müəyyən baxışı var. Biz bunu başa düşürük. Dağılmış əmlakı, infrastruktur obyektlərini bərpa etmək daha asandır. Amma insanların “yuyulan beyinlərini boşaltmaq” çətindir. Xüsusilə insanlar on il total təbliğat şəraitində yaşayıblar”, - Ukrayna Prezidentinin Krım üzrə daimi nümayəndəsi Tamila Taşeva bildirib.
Ekspertlər bildirirlər ki, öz növbəsində, Ukraynanın Qərb tərəfdaşları Rusiya Federasiyası tərəfindən işğal olunmuş Krımda insan hüquqlarının sistematik şəkildə kobud şəkildə pozulmasının qarşısını almaq üçün işğaldan azad edilməsini sürətləndirməyə kömək edə bilər. Bunun üçün Ukrayna Müdafiə Qüvvələrinə lazımi vasitələrin vaxtında və kifayət qədər miqdarda verilməsi lazımdır.