“Paytaxtın mərkəzinə yaxın ərazilərdə yeni tikili binalarda bir otaqlı mənzillərin qiymətləri 120-200 min manat arasıdır”
İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun (İKZF) xətti ilə ipoteka kreditləşməsi ötən il daha 9,2 faiz artıb. Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) məlumatına görə, Fondun agentləri olan banklar mənzillərin alınması üçün uzunmüddətli kreditləşmə çərçivəsində 461,4 milyon manat vəsait ayırıb.
2023-cü ilin noyabr ayına nisbətən 20,9 milyon manatdan 24,7 milyon manata yüksəlib. Tənzimləyicinin hesabatına əsasən, İKZF ötən il 20,9 faiz artım göstərərək, 492 milyon manatlıq ipoteka kreditini yenidən maliyyələşdirib. Bu strukturun vəsaitləri ilə kreditləşmə təcrübəsindən sonra ötən il büdcədən ayrılan vəsait 95 milyon manatdan 87,7 milyon manata qədər azalıb. Fond vəsaitin böyük hissəsini - 450 milyon manatını istiqrazların yerləşdirilməsindən cəlb edib.
AMB-nin açıqlamasına görə, mənzil almaq üçün verilən orta kreditin məbləği ötən il əvvəlki 56,814 min manatdan 59,872 min manata yüksəlib. Eyni zamanda, 282 ay müddətinə illik orta hesabla 6,34 faizlə kreditlər verilib.
Kommersiya şərtləri ilə ipoteka kreditləri manatla və yalnız Azərbaycan vətəndaşlarına verilir. Kreditlər 3 ildən 25 ilədək müddətə verilir, kreditin maksimal həcmi 150 min manatdır, kredit illik 8 faizdən çox olmayan dərəcə ilə verilir. İlkin ödəniş 15-25 faiz təşkil edir. Dövlət büdcəsindən yalnız sosial ipotekalar maliyyələşdirilir. Onun maksimum məbləği 100 min manat, dərəcəsi illik 4 faizdən çox deyil, müddəti isə 30 ilədəkdir. İlkin ödəniş 10 faizdir.
Daşınmaz əmlak eksperti Elnur Fərzəliyev AYNA-ya şərhində deyib ki, paytaxtın mənzil bazarında alıcılıq qabiliyyətinin azalması ilə əlaqədar tələbatda azalma müşahidə olunur və ona görə də qiymətlərdə müəyyən azalma gözləmək olar: “Ötən ilin oktyabrından tələbatda müəyyən azalma qeydə alınıb. Səbəblərdən biri kvadrat metrin qiymətinin süni şəkildə artırılmasıdır. Bundan əlavə, kreditlə mənzil almaq çətinləşir, lakin əksər müştərilər hələ də bu fürsəti əldən vermir və ipotekaya üstünlük verirlər”.
“Qiymətlərə keçdikdə görə bilərsiniz ki, illik 4 faizlə maksimum kredit 100 min manatdır, 8 faizlə isə 150 mindən çox vermirlər. Son illərdə daşınmaz əmlakın qiyməti nisbətən münasib olsa da, paytaxtın mərkəzinə yaxın olan yeni tikili binalarda bir otaqlı mənzillərin qiymətləri bu gün 120 min manatdan başlayır və 200 minə çatır. Amma bir şəxs 25 ilik ipoteka götürürsə, o, bir otaqlı mənzilləri yox, daha böyük mənzilləri seçir, lakin buna da daha çox vəsait tələb olunur. Yeni tikililəri kənara qoysaq, köhnə doqquzmərtəbəli binalardakı mənzillər də ipoteka ilə götürülə bilər, lakin oradakı birotaqlı mənzillərin qiyməti də aşağı deyil və artıq 100 min manatı keçib. Düşünürəm ki, indiki vəziyyətdə və istehlakçı tələbi azaldıqca qiymətlərdə azalma gözləmək olar”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Bu plandan da göründüyü kimi, cari limitlər fonunda mənzillər artdıqca, İKZF vasitəsilə ipoteka kreditləşməsi yerli mənzil bazarında satış stimulu kimi əvvəlki rolunu itirir. Fərzəliyevin sözlərinə görə, tikintinin intensivliyi azaldığından paytaxt rayonlarında hər kvadratmetrin qiyməti də artır.
Qiymətlər artdıqca borcalanlara qarşı maliyyə iddialarının da artdığını söyləməyə dəyərmi? Mövcud məlumatlara əsasən, dövlət ipotekası alanların əksəriyyətinin gəlirləri orta səviyyədən yuxarıdır. Bu da təəccüblüdür, çünki mənzil almaq üçün sosial, hətta daha çox güzəştli kreditlərin mahiyyəti, hər şeydən əvvəl, öz sığınacağı və dolanmaq üçün maddi imkanı olmayan insanların mənzil probleminin həllində yatır.
Fonddan kreditlərə tələbatı aylıq 1000 manatdan çox gəlir əldə edən vətəndaşlar yaradır. Bu strukturun müştərilərinin əsas hissəsini ortadan yuxarı maaş alanlar təşkil edir. Statistikaya görə, sosial proqramlar çərçivəsində ipoteka ilə mənzil alanların yalnız kiçik bir hissəsi orta hesabla 700-900 manat maaş alır.
Daşınmaz əmlak eksperti Ramil Qasımzadə AYNA-ya açıqlamasında qeyd edib ki, vətəndaşların maaşları heç də həmişə daşınmaz əmlak bazarındakı qiymət artımına və ipoteka şərtlərinə uyğun gəlmir: “Bundan əlavə, kommersiya bankları müəyyən edilmiş ehtiyac meyarı əsasında ailənin gəlirlərinə diqqət yetirir. Məsələn, dörd nəfərlik ailə üçün ehtiyac meyarı 1000 manata qədər artıb. Bir qayda olaraq, bu məbləğ ailənin gəlirindən tutulur, burada maaşın qalan hissəsi ev almaq üçün bank krediti üzrə aylıq ödənişlərə kifayət etməlidir”.
Ekspertlər deyirlər ki, faiz dərəcələrini aşağı salmaqla və ilkin ödəniş tələblərini azaltmaqla dövlət ipotekalarını daha əlverişli etmək olar.