Dünyada şəkərin qiyməti rekord həddə çatıb: Azərbaycanda nə gözlənilir?

İqtisadiyyat

25.04.2023 - 10:20

Məhsulun dünya bazarında bahalaşmasının ölkəmizə təsirləri barədə gözləntilər birmənalı deyil

Dünyada şəkər istehlakı ildən-ilə artır. Eyni zamanda, bu məhsulun Braziliya, Hindistan, Pakistan və Tailanddan tədarükü azalır. “Bloomberg”in məlumatına görə, Hindistan neft emalı zavodları neftin qiymətinin artması səbəbindən etanol istehsalı üçün daha çox şəkər qamışı xammalı istifadə edə bilər. Braziliya da karbohidrogen ehtiyatlarından asılılığını azaltmaq üçün xammalın böyük bir hissəsini etanol istehsalına çevirir. Rusiyadan şəkər ixracı məhduddur və bunu da nəzərə almaq lazımdır.

Bütün bunlar dünya şəkər qiymətlərinə təsir edir. İqlim dəyişikliyi də şəkər qamışının məhsuldarlığının azalmasına səbəb olur. Pandemiya və çətin geosiyasi vəziyyət də bu məhsulun maya dəyərinin artmasına səbəb olub. London birjasında ağ şəkərin fyuçerslərinin dəyəri 4,7 faiz artaraq bir ton üçün 705,5 dollara çatıb ki, bu da 2011-ci ildən bəri ən yüksək səviyyədir. Bu, o deməkdir ki, konditer məhsulları, şirniyyat, şəkərli içkilər və s. qiymətlərinin artması ilə bağlı yeni qiymət artımı gözləyə bilərik.

Azərbaycan, bildiyiniz kimi, bir çox ərzaq məhsullarının idxalından asılıdır və şəkər də istisna deyil. Respublikada şəkər çuğunduru becərilir və ötən il respublikada bu məhsuldan 210 014 min ton yığılıb ki, bu da 2021-ci illə müqayisədə demək olar ki, 9,6 faiz çoxdur. Amma yenə də çox təvazökar rəqəmdir. 2017-ci illə müqayisədə - o zaman 410 min ton şəkər çuğunduru istehsal edilib, ondan sonra nəzərəçarpacaq azalma müşahidə olunub.

Fermerlər bu məhsulu yetişdirməyə həvəslənmək üçün 2023-cü ildə hər ton məhsul üçün 18 manat (10,6 dollar) subsidiyaya ümid edə bilərlər (2022-ci ildə subsidiya hər ton üçün 12 manat idi). Ötən il Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, yanvar-noyabr aylarında Azərbaycana 160 milyon 853,6 min dollar (artım 25,5%) dəyərində 297,332 ton xam şəkər və şəkər (artım 9,8%) idxal edilib.

Qeyd edək ki, ölkəyə xaricdən xammal və şəkər gətirilir və burada emal olunur və ya yalnız qablaşdırılaraq, yerli brendlər altında bazara çıxarılır. Təbii ki, bu vəziyyətdə sual yaranır: bu məhsulun dünya bazarında bahalaşması ölkəmizə necə təsir edəcək?

İqtisadçı ekspert Rauf Qarayevin sözlərinə görə, ölkəmiz şəkər çuğunduru istehsalında keçmiş SSRİ-nin bir çox ölkələrindən, xüsusilə Rusiya, Ukrayna, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Moldovadan geri qalır: “Ölkədə şəkər çuğunduru əkinləri ilə bağlı vəziyyət ən yaxşı Tovuz və Hacıqabul rayonlarındadır, birincilər liderlərdəndir. Dağlıq Şirvan və Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonlarında vəziyyət pis deyil, bir sıra digər rayonlarda isə bu sahədə hər şey acınacaqlıdır. Ölkənin istehsal həcmini artıra bilməməsinin səbəbi düzgün planlaşdırılmaması, becərmə xərclərinin yüksək olması və nəticədə yüksək xərclərdir”.

“Beləliklə, bu seqmentdə iştirak edən bəzi insanlar iddia edirlər ki, xam şəkər və ağ şəkəri özləri istehsal etməkdənsə, almaq daha sərfəlidir. Amma mən belə düşünmürəm - bu yolla biz başqa ölkələrdən asılılığı qoruyub saxlayırıq. Dünya bazarında şəkərin bahalaşması isə təbii olaraq Azərbaycanda şəkərin qiymətinə təsir edəcək. Başqa bir sual artımın nə qədər olacağındadır. Qiymət artımının ciddi olacağını düşünmürəm, çünki hələ də öz istehsalımız var”, - deyə o bildirib.

İqtisadçı ekspert Eyyub Kərimli əmindir ki, daxili bazarımız şəkər idxalından çox asılı olduğundan dünya bazarında baş verənlər Azərbaycanda bu məhsulun maya dəyərinə təsir etməyə bilməz: “İstehlak etdiyimiz şəkərin təxminən 92%-ni idxal edirik ki, bu da ildə təxminən 300 min ton deməkdir. Ölkə ildə cəmi 18 min ton şəkər istehsal edir. Əsasən Azərbaycan bu məhsulu Braziliyadan, qalanı isə Meksika və Rusiyadan idxal edir”.

“Təbii ki, dünyada şəkərin bahalaşması Azərbaycana dərhal təsir etməyəcək, çünki bizdə bu məhsulun daxili ehtiyatı var. Bundan əlavə, alqı-satqı əməliyyatları bir neçə ay əvvəldən aparılır. Hər şey dünyada şəkərin yüksək qiymətinin nə qədər davam edəcəyindən asılıdır. Respublikanın İmişli rayonunda ölkədə ən böyük şəkər zavodu var, lakin onun şəkər istehsalı üçün öz xammalı yoxdur. Respublikada şəkər çuğunduru üçün əkin sahələri azdır. Bu məhsulu yetişdirmək üçün əlverişsiz iqlim şəraitimiz var və bunun həqiqətən gəlirli bir iş olacağını düşünmürəm”, - deyə mütəxəssis vurğulayıb.

Müəllif: Elya Belskaya