Bahalı neft manatın məzənnəsinin sabit qalmasını təmin edəcək
“S&P Global Ratings” beynəlxalq reytinq agentliyi son illər Azərbaycanda bank depozitlərinin nəzərəçarpacaq dərəcədə de-dollarizasiyası baş verdiyini elan edir. Milli valyutanın sabitliyi və manat əmanətləri üzrə sığortalanmış faizlərin yüksək olması şəraitində vətəndaşlar milli valyutada saxlanclarını artırıblar.
Eyni zamanda, qısamüddətli investisiyaların payı hələ də bankların depozit portfelində əsas payı təşkil edir ki, bu da əmanətçilər arasında qeyri-müəyyənliyin yüksək səviyyədə olduğunu göstərir. Bu arada, reytinq agentliyinin analitikləri dollar müddətli depozitlərinin nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldığını qeyd edirlər - vətəndaşların ehtiyat valyutaya qənaət etməyə marağı pandemiyadan əvvəlki səviyyələrlə müqayisədə hazırda daha mülayimdir. O zaman xarici valyutada olan bank əmanətləri əmanətlərin ümumi strukturunun 55 faizini təşkil edirdisə, hazırda bu səviyyə 37 faizə enib.
Bu strukturun Azərbaycanın suveren kredit reytinqlərinin təsdiqi üçün hesabat verməsindən sonra milli pul orqanlarının milli valyutada əmanətlər üzrə daha yüksək faiz dərəcəsinin sığortalanması siyasəti sayəsində Azərbaycan puluna investisiyaların cəlbediciliyi artır. Bundan əlavə, Azərbaycanda valyuta məzənnəsinin Dövlət Neft Fondunun maliyyə imkanlarından asılı olduğu məlum olduğu üçün beynəlxalq birjalarda neftin yüksək qiymətləri də de-dollarizasiyaya səbəb olur. Buna görə də davamlı yüksək neft gəlirləri, şübhəsiz ki, bu strukturun maliyyə manevrlərinin genişliyini dəstəkləyir.
“Sabit məzənnə və əlverişli, büdcədən yuxarı neft qiymətləri fonunda xarici valyutada depozitlər üzrə 2,5 faizlə müqayisədə milli valyutada əmanətlər üzrə orta faiz dərəcəsinin (8,4 faiz) xeyli yüksək olması manatla əmanətlərin cəlbediciliyini artırıb. İnvestorlar manat-dollar məzənnəsi ilə bağlı narahatlıq hiss edərsə, bu, ümumən müsbət proseslərin geri qaytarılması olar. Manatın məzənnəsinə təzyiqin artması ssenarisində ölkə rezidentləri inflyasiya və valyuta risklərini hedcinq etmək üçün tez bir zamanda yenidən dollarlaşdıra bilər”, - deyə “S&P Global Ratings” bildirir.
Görünür, neftin yüksək qiymətləri “S&P Global Ratings”in milli valyutanın məzənnəsinin sabitliyi ilə bağlı proqnozlarını dəstəkləyib: “Azərbaycan manatının ABŞ dollarına nisbətdə hökumət tərəfindən dəstəklənən məzənnəsi 1,7 AZN səviyyəsində qalacaq. Bununla belə, karbohidrogen qiymətləri kəskin şəkildə aşağı düşərsə və uzun müddət aşağı qalsa, biz inanırıq ki, hökumət bu məsələni nəzərdən keçirə bilər. Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatlarını 2015-ci ildə olduğu kimi əhəmiyyətli azalmadan qorumaq üçün məzənnəyə düzəliş etmək imkanı qalır”.
Agentliyin analitiklərinin mesajı ümumiyyətlə aydındır, çünki doqquz-on il əvvəlki vəziyyət maliyyə institutlarının kredit və depozit portfellərinin kifayət qədər yüksək səviyyədə dollarlaşması şəraitində neft qiymətlərinin düşməsinin yerli maliyyə reallıqlarına və bank sektoruna təsirini xüsusilə aydın şəkildə nümayiş etdirir. Bu arada, son statistik məlumatlar dollar əmanətlərinin bu il kifayət qədər kəskin artdığını göstərir, çünki ötən ilin sonunda fiziki şəxslərin əmanətləri və hüquqi şəxslərin respublika banklarındakı əmanətləri üzrə dollarlaşma səviyyəsi indiki 37 faizlə müqayisədə 33,2 faiz səviyyəsində qiymətləndirilmişdi.
Yerli analitiklərin fikrincə, dollarlaşmanın artması bu ilin birinci rübündəki vəziyyətlə bağlı ola bilər. Belə ki, yanvar-mart ayları ərzində statistika dollar satışlarında kəskin artım qeydə alır. Yanvarda pik həddə çatan (417 milyon dollar) tələb fevralda azalmağa tələsmədi və satışlar rekord həddə çatdı - ikinci ayda kommersiya bankları 870,6 milyon dollar məbləğində vəsait satın aldı. Bu göstərici ötən ilin müvafiq ayı ilə müqayisədə 2,6 dəfə çoxdur. Bu ilin yanvar-mart aylarında ARDNF-in valyutasının banklara satışının həcmi ötən illə müqayisədə 97,6 faiz artaraq 1 835,8 milyon ABŞ dolları təşkil edib.
Mərkəzi Bankın məlumatına görə, dollar satışına dövlət büdcəsi xərclərinin artması təkan verib ki, bunun da 45 faizdən çoxunu əsaslı xərclər təşkil edib. Həmçinin infrastruktura və digər uzunmüddətli aktivlərə əhəmiyyətli dövlət investisiyaları. Bundan əlavə, korporativ avanslarda nəzərəçarpacaq artım və iqtisadiyyatda sərmayələrin artması müşahidə edildi. AMB sədri xarici valyutaya tələbin artmasına səbəb olan “əhalinin əsassız fəallığını” da qeyd edib.
Sadə dillə desək, birinci rübdə satış artımına məzənnə sabitliyi qorxusu təsir edib, baxmayaraq ki, mətbuat və yerli analitiklər hazırkı sabitlik barədə xəbərdarlıq ediblər. Bütün bunlar son nəticədə manatın bank depozit portfelindən sıxışdırılmasına təkan verə bilər - statistik məlumatlara görə, birinci rübdə dollarlaşmanın səviyyəsi bir neçə ildən sonra ilk dəfə artmağa başlayıb, 33,2 faizdən 37 faizə yüksəlib.