Cəmaləddin İsmayılov: “Bağça üç gün bağlı qalırsa, işləyən valideynlər nə etməlidir? Yaxud sənaye müəssisələri, işsiz gənclər, pensiya kapitalı toplamaq istəyən yaşlılar...”
Qonşu Qazaxıstanda bu ilin iyul ayından etibarən qısaldılmış iş həftəsinə keçə bilərlər. Bu ölkənin sakinləri həftədə beş deyil, dörd gün işləyə biləcəklər. Çoxdan gözlənilən belə dəyişikliklər sosial təminat məsələləri ilə bağlı bir sıra normativ aktlara və Qazaxıstanın Əmək Məcəlləsinə edilib. Rahatdır, elə deyilmi?
Azərbaycanda da bu ehtimal müzakirə olunur - mətbuatımız bir ildən çoxdur ki, qısaldılmış həftənin şübhəsiz rahatlıqlarından yazır, amma suallar, necə deyərlər, hələ də qalır...
Əvvəlcə gəlin nəzər salaq ki, bu sensasiyalı “dördgünlük iş həftəsi” nədir? İnternetin genişliyindən keçərək, az və ya çox başa düşülən bir izahat tapırıq. Məlum olur ki, bu tendensiya hələ 1965-ci ildən yaranıb!
Deyilənə görə, o vaxt Britaniyanın “Roundpay Metal Finishers” şirkəti dördgünlük iş həftəsi tətbiq edib. Bənzər eksperimentlər əvvəllər də aparılsa belə, onların nəticələri haqqında ictimaiyyətə ilk danışan məhz bu şirkət olub. İş həftəsindən bir günü çıxarmaqla, təşəbbüskar biznes nəinki enerji və su xərclərini azaltdı, hətta mənfəətini artırdı. İşçilərin məmnuniyyəti haqqında isə deyiləsi bir şey yoxdur, çünki istirahət günləri heç vaxt çox olmur.
Sonra hər kəs ingilislərin bu təcrübəsini birtəhər unutdu və cəmi beş il əvvəl - 2018-ci ildə Yeni Zelandiyanın “4 Day Week Global” qeyri-kommersiya layihəsi sayəsində xatırladı. Təşkilat müxtəlif ölkələrin şirkətlərini bu layihəyə cəlb edir, işəgötürənlərə bu prosesi necə təşkil etmələri ilə bağlı təlimatlar verir, çətinliklər yarandıqda hətta ekspertləri də cəlb edir.
Pandemiya zamanı dördgünlük iş həftəsinin populyarlığı daha da artdı. Axı karantinlərin əsas vəzifəsi insanlar arasında təmasları azaltmaqdır. Amma bizdə bütün bunlar həftəsonuna bir gün daha əlavə etmək istəyinə təsir etməyib.
“Xidmət-iş” Həmkarlar İttifaqı Federasiyasının vitse-prezidenti Cəmaləddin İsmayılov AYNA-ya şərhində məsələyə belə yanaşıb: “Əvvəlcə qərar verməlisiniz: dördgünlük həftəyə keçidin məqsədi nədir? Nəticədə hansı problem həll olunur? Hər kəsə aydın olan bir məqsəd qoyaq. Və sonra gəlin qərar verək ki, iş həftəsinin qısaldılması iş yerlərinin sayının artmasına necə təsir edəcək? Düşünürəm ki, bizim Əmək Məcəlləsində 40 saatlıq iş həftəsi nəzərdə tutulduğunu təxmin etsək, bu, o deməkdir ki, işəgötürənlə işçi arasında əmək münasibətlərini tənzimləyən qanunlar toplusu da dəyişdirilməli olacaq”.
“Yaxşı, bundan sonra, deyək ki, həkim 3-4 saata qədər işlədisə, iş vaxtını artırıb-azaltdısa, bir çox başqa problemləri həll etmək lazım gələcək. Ümumiyyətlə, bütün bunlar bir çox başqa suallar doğurur. Tutaq ki, bizim dövlət strukturları, notariuslar, xəstəxanalar, məktəblər, kommunal xidmətlər dördgünlük iş həftəsində necə işləyəcək: kim kimi axtaracaq, kim kimin arxasınca qaçacaq? Razılaşın ki, bütün bunları qabaqcadan görmək və təşkil etmək lazımdır. Axı, bu, sadəcə belə olmur – “həftədə üç gün istirahət edəcəyik” deməklə məsələlər öz həllini tapmır”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Mütəxəssis işsiz vətəndaşları - gəncləri, diplomlu mütəxəssisləri xatırlamağı təklif edir: “Əlavə iş saatları yaranarsa, onlar işsizlərə verilə bilər. Və unutmayın ki, həftəni asanlıqla kəsə biləcəyiniz ofislərdən əlavə, sənaye müəssisələri də var və orada belə bir cədvəllə məhdudlaşa bilməyəcəksiniz”.
“Sənaye obyektlərində bu, mümkün deyil. Axı rəqabət və güclü iqtisadi artım dünyasında üç gün dalbadal istirahət edən müəssisələr sadəcə olaraq boğulacaq. Buna görə də, bu cür ideyaları diqqətlə nəzərdən keçirmək lazımdır və əgər onlar həyata keçirilirsə, addım-addım - məzmun və tərtibatla edilməlidir. Məsələn, bağça üç gün bağlı qalırsa, işləyən valideynlər nə etməlidir? Və hamımız belə rahat qrafiklə işə vaxtında gəlməyə hazırıqmı? Düşünürəm ki, dördüncü gün də çoxları dincəlmək istəyəcək. Ona görə də məsələni hərtərəfli araşdırmaq lazımdır - qısaldılmış həftənin cəmiyyətimizin və dövlətimizin həyatının bütün sahələrinə təsirini nəzərə almaq çox vacibdir”, - İsmayılov söyləyib.
Onun fikrincə, bəzən belə yeniliklər dəbə verilən qiymətdir: “Və sonra Qazaxıstan sosial ödənişlər üçün o qədər vəsait toplayıb ki, onlar bunu ödəyə bilirlər. Amma bizdə, görəsən, bütün kateqoriyadan olan vətəndaşlar üçün pensiya və sosial təminat üçün yığım bazası varmı? Bir sözlə, burada suallar çoxdur, tələsməyin mənası yoxdur. Ancaq mərhələlərlə kiçik keçidlər edə bilərsiniz ki, ümumi tibbi sığortaya keçidlə olduğu kimi problemlər yaşanmasın. Onlar ölkənin iki rayonunun ərazisində eksperiment aparıblar, lakin bu təcrübənin nəticələri barədə heç kimə deməyiblər, reallıq cəmiyyətin diqqətinə çatdırılmayıb. Və heç kim bilmirdi ki, insanlar bu xəstəxanalara gəlib növbələrdə əziyyət çəkirlər... Və indi bu sahədə çoxlu problemlər var, baxmayaraq ki, icbari tibbi sığorta ideyası yaxşıdır və bütün dünyada istifadə olunur. Ona görə də belə qərarlar mərhələli şəkildə, düşünülmüş şəkildə, səlahiyyətli mütəxəssislərlə məsləhətləşərək qəbul edilməlidir”.