Rauf Mirqədirov: “Kollektiv Qərb Rusiya ilə gizli əməkdaşlıq quranları bağışlamayacaq”
Rusiyanın Ukraynaya qarşı hərbi təcavüzü davam edir. Rusiya telekanallarının Ukrayna xalqına “sülh gətirən rus hərbçiləri”nin mifik nöqtəli zərbələri barədə verilişlər yayımlamasına baxmayaraq, həlak olan mülki şəxslərlə bağlı foto və video sübutlarla daha çox məlumat yayılır.
Ukrayna ətrafındakı vəziyyət, bunun Azərbaycana necə təsir edə biləcəyi və bir çox başqa məsələlərlə bağlı AYNA-nın suallarını tanınmış politoloq Rauf Mirqədirov cavablandırıb.
- Rusiyanın Ukraynaya hərbi təcavüzü gözlənilən idi. Putin uğursuzluğa düçar oldu və əslində ölkəsini bu gün gördüklərimizə məhkum etdi. Sizcə, bu böyük oyuna başlamağa dəyərdimi?
- Mənə elə gəlir ki, istər postsovet məkanında, istərsə də Qərbdə çoxları Putinin bu hərbi avantüradakı motivlərini və ümumiyyətlə, onun qlobal geosiyasi məkanda aqressiv hərəkətlərinin mahiyyətini aydın başa düşmür. Yadınızdadırsa, Ukrayna hadisələri ərəfəsində Putin rejimi faktiki olaraq Qərbə qarşı ultimatum vermişdi. Bu, Avropada təhlükəsizliklə bağlı maddələrin qeyd olunduğu saziş şəklində rəsmiləşdirilmişdi. Və bu məqamlar əslində bütün postsovet məkanının Rusiyanın himayəsinə verilməsi tələblərini əks etdirirdi. Bundan əlavə, Moskva Qərbin, xüsusən də NATO-nun Rumıniya, Bolqarıstan və digər ölkələrin Şimali Atlantika Alyansının üzvü olmadığı 1997-ci il sərhədlərinə geri çəkilməsini istəyirdi. Yəni, əslində bu, Putinin ultimatumu idi.
Göründüyü kimi, Rusiya Prezidenti reallıq hissini o dərəcədə itirmişdi ki, tələblərinin qəbuledilməzliyini dərk etmirdi. Qərb isə müttəfiqlərinə xəyanət etməyi, postsovet məkanındakı maraqlarından əl çəkməyi və bu məkanın tamamilə Putinin təsir zonasına çevrilməsi ilə razılaşa bilməzdi. Yəni Rusiyanın Ukraynaya qarşı aqressiv hərəkətlərinin başlanğıc nöqtəsi Qərbin Putinin təklif etdiyi razılaşmadan imtina etməsidir. Və nəticədə: Qərb imtina etdi və Putin hücuma keçdi. Qərbdə və postsovet məkanında çoxları Putini Rusiyanın patriotu kimi qəbul edirlər. Bəli, onun vətənpərvərlik anlayışı dünya ictimaiyyəti üçün qəbuledilməzdir, çünki İkinci Dünya müharibəsindən sonra dünyanın imtina etdiyi müstəmləkə rejiminə söykənir.
Amma burada cavab verilməli olan sual var: Putin doğrudanmı vətənpərvərdir? Fərz edək ki, Rusiya Federasiyasının Prezidenti həqiqətən də vətənpərvərdir, bütün Ukrayna torpaqlarının (təkcə onları yox) rus torpaqları olduğuna inanan rus imperialistidir və hesab edir ki, onlar imperiyanın çətiri altına qayıtmalıdırlar. Guya ki, bunu Rusiyanın maraqları və ölkənin təhlükəsizliyi tələb edir. Bəs sonra nə oldu? Rusiya sanksiya dalğası altında qaldı və bunun nəticəsində faktiki olaraq arzuolunmaz ən sonuncu dövlətə çevrildi. Tam izolyasiyadadır. Hətta Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov da Cenevrəyə gedə bilmədi. Bütün bunlar isə İsveçrə, İtaliya, Fransa, Almaniya ilə həmsərhəd olan ölkələrin Rusiya üçün hava məkanını bağlaması ilə bağlıdır. Və ola bilsin ki, yaxın vaxtlarda quru sərhədləri də bağlansın. Və bu gün müşahidə olunan vəziyyət 20-ci əsrin əvvəllərində Rusiyada gedən vətəndaş müharibəsi zamanında da belə deyildi.
Bir sözlə, Putin düşüncəsiz addımları ilə Rusiyanın inkişafını bir neçə onilliklər geriyə atdı. Bu gün Putin başda olmaqla Rusiya özünə gəlsə və Ukraynaya qarşı hərbi təcavüzdən əl çəksə belə, sanksiyalar dərhal aradan qaldırılmayacaq. Bu, mərhələli prosesdir, çünki son illər Qərblə Rusiya arasında çoxlu problemlər yığılıb. Deyilənlərin kontekstində qeyd etmək lazımdır ki, problem təkcə Ukraynada deyil. Yəni Putin kollektiv Qərbin tətbiq etdiyi “şikəstedici” tədbirlərin bütün nəticələrini əvvəlcədən hesablamalı idi.
Rusiyanın düşdüyü hazırkı vəziyyət onu deməyə əsas verir ki, bu ölkəni ciddi iqtisadi sarsıntılar, bu sahədə çöküş və ötən əsrin hərc-mərclik dövrü olan 90-cı illərinə qayıdış gözləyir. Və nəticədə: Rusiya məğlub olacaq və bu, onun tərəfindən böyük güzəştlərə səbəb olacaq. Nəhayət, Rusiya imperiyasının dağılması yaxınlaşır. Və buna baxmayaraq, yuxarıdakıları nəzərə alaraq, Putin belə bir addım atdı. Onsuz da onun motivasiyası nə idi? Motiv sadədir: öz hakimiyyətini qorumaq. Təcavüzkar imperiya siyasəti isə ancaq hakimiyyəti saxlamaq üçün bir vasitədir. Fakt budur ki, imperiya təfəkkürü Rusiya cəmiyyətinin əksəriyyətinə xasdır və onu qidalandırmaq lazımdır. Vladimir Putin nə edir? Qida isə 2008-ci ildə Gürcüstana təcavüz, 2014-cü ildə Krımın ilhaqı, bu gün isə Donbasdır. Putin o qədər cinayət törədib ki, çox gözəl anlayır: getsə, obrazlı desək, birinci ağacdan asılacaq. Ona görə də hakimiyyət onun öz təhlükəsizliyinin yeganə təminatıdır.
- Görünür, KTMT-nin Qazaxıstan hadisələri ilə bağlı uğurlu fəaliyyəti Putinə Ukraynada imperiya planlarını həyata keçirməyə əsas verib. Lakin blitskrieg uğursuz oldu. Dünya Rusiyaya qarşı birləşdi. Bundan sonra nə olacaq? Bunun üçün proqnozunuz nədir?
- Qazaxıstanda baş verənlər çox güman ki, Putinin böyük oyununda sadəcə olaraq ayrıca süjetdir və Ukrayna müharibəsi ilə heç bir şəkildə birbaşa bağlı deyil. Blitskrieg sualına gəlincə, bu, həqiqətən uğursuz oldu. Lakin bu, o demək deyil ki, Putin Ukraynaya qarşı iddialarından əl çəkəcək. Düşünürəm ki, Putin bu müharibədə öz mövqeyini dəqiq müəyyən edib. Onun fikrincə, o, müharibədən “qalib” kimi çıxmalıdır. Aydındır ki, Putin xəyali qələbədən imtina edə bilməz, çünki məğlubiyyət onun Rusiya cəmiyyətində reytinqinin aşağı düşməsinə səbəb olacaq. Belə olan halda Ukrayna ilə müharibədə məğlubiyyət Putinin özünün də linç edilməsinə səbəb olacaq.
Ona görə də uğursuz blitskriqə baxmayaraq, Moskva Ukraynaya təzyiqlərini davam etdirəcək. Bəli, dünya Putinin Rusiyasına qarşı birləşib və Putinin yalanlarına inanmış kimi davranmaq istəmir. Əslində, bu gün Rusiya təkcə iqtisadi blokadada deyil, həm də mədəniyyət, idman və digər bu kimi sahələrdə təcrid olunmuş vəziyyətdədir. Və belə bir şəraitdə Rusiyanın iqtisadi gücü gözümüzün qabağında əriyəcək. Amma bu, uzun müddətə hesablanmış perspektivdir.
Yaxın gələcəkdə baş verəcək hadisələrə gəlincə, onların gələcək inkişafını proqnozlaşdırmaq olduqca çətindir. Hər şey Ukrayna ordusunun Rusiya təcavüzünün hücumuna necə tab gətirə biləcəyindən asılıdır. Ən azından Qərb Rusiya ilə hərbi qarşıdurmaya hazır olmasa da, artıq belə bir anlayış var ki, Putinlə dostcasına razılaşmaq mümkün deyil. Almaniya kansleri (Rusiyaya loyal olan ölkə) Şoltsun “yeni dövr başlayır və Rusiya ilə münasibətlər başqa cür qurulacaq” dediyi çıxışını xatırlamaq kifayətdir. Yəni, Rusiya orta və uzunmüddətli perspektivdə məğlubiyyətə məhkumdur. Necə ki, Birinci Dünya müharibəsində, eləcə də keçən əsrin 80-ci illərində Əfqanıstan müharibəsi zamanı olduğu kimi.
- Qərbin maliyyə və iqtisadi sanksiyaları Rusiyanın neqativ gözləntilərini belə, üstələyib. Rusiyanı SWIFT-dən ayırmaq bu ölkədə son böhrana gətirib çıxara bilər. Bu vəziyyət Moskva ilə yaxınlarda müttəfiqlik müqaviləsi imzalayan Azərbaycana necə təsir edə bilər?
- Doğrudan da, maliyyə və iqtisadi sanksiyalar, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, Baydenin dili ilə desək, Rusiya üçün “şikəstedici” oldu. Əsas olan Rusiyanın beynəlxalq SWIFT sistemindən qopması yox, Mərkəzi Bankın nəhəng valyuta vəsaitlərindən və Qərb ölkələrində cəmləşmiş digər fondlardan istifadə etmək imkanından məhrum olmasıdır. Bəli, Rusiyanın böyük qızıl ehtiyatı var. Amma qızılı satmaq lazımdır və sual yaranır: onu kim alacaq? Və çətin ki, kimsə kollektiv Qərbin sanksiyaları altına düşmək qorxusundan onu almaq riskinə düşsün. Nəticə etibarı ilə Rusiya qızıl ehtiyatlarından istifadə etməkdə məhduddur. Türkiyə və İranın əli olduğu qalmaqalı xatırlamaq kifayətdir. O zaman İran öz neft məhsullarını Türkiyə üzərindən satmağa çalışırdı.
Bu gün vəziyyət daha ciddidir. Kollektiv Qərb isə belə bir şeyi bağışlamayacaq və bu hal nəzərə alınmalıdır. Rusiya Mərkəzi Bankının, Rusiyanın xaricdəki valyuta ehtiyatları üzərində (demək olar ki, 40 faiz) sərəncam vermək imkanını itirdiyi məlum olduqdan sonra ilk addımı uçot dərəcəsini 20 faiz artırmaq oldu. Baxmayaraq ki, bir çox ekspertlər uçot dərəcəsinin 5-6 faiz artacağını proqnozlaşdırırdılar - maksimum 15 faiz. Bu, valyuta intervensiyalarından istifadə imkanını itirən Mərkəzi Bankın məcburi addımı idi. Bu gün Rusiya resursların çatışmazlığı səbəbindən defolt ərəfəsindədir.
Diqqət edilməli olan digər məsələ Rusiya idxalıdır. Bu gün Rusiya qanadlı raketləri ilə dünyanı təhdid edir. Amma bütün bu silahlar elektronikaya, başqa sözlə, müəyyən çiplərə əsaslanır. Rusiya isə həmin çipləri istehsal etmir. Tayvandan yüksək texnologiyalı məhsullar idxal edirdi. Ola bilsin ki, Rusiyanın hələ də müəyyən ehtiyatları var, lakin onlar sonsuz deyil. Ona görə də Moskva qanadlı raketlərini buraxmaqda diqqətli olmalıdır. Yəni kobud desək, bir müdətdən sonra Rusiya təyyarələri sadəcə olaraq havaya qalxa bilməyəcək.
O ki qaldı Azərbaycanla Rusiya arasında müttəfiqlik elan edilməsinə, bu sənədin Azərbaycan üçün ciddi təhlükə yaratdığını düşünmürəm. Ən çox xoşagəlməz hal o idi ki, Bakı yuxarıda qeyd olunan sənədi məhz yaranmış şəraitdə imzalamağa razılıq verdi. Ancaq əslində bu sənədin özü heç nəyi dəyişmir, çünki hər hansı bir bəyannamə niyyət protokoludur və başqa heç nə yoxdur. Yəni bu sənədi imzalamaqla biz Rusiyanın tam mənada müttəfiqinə çevirilmirik.
- Rəsmi Bakı, ilk növbədə, ölkənin maraqlarına uyğun mövqe tutdu. Bəli, ölkəmiz Rusiyanın təcavüzünü açıq şəkildə pisləmir, eyni zamanda Ukraynaya neft məhsulları və humanitar yardımlarla kömək edir. Obrazlı desək, “çəkiclə zindanın” arasında belə bir tarazlıq addımları nə dərəcədə əsaslıdır?
- Əlbəttə, istərdim ki, Azərbaycan işğalçıya münasibətdə daha aydın mövqe tutsun, çünki hərbi müdaxilə təkcə Ukraynaya qarşı həyata keçirilməyib, həm də bütün postsovet ölkələri üçün ciddi təhlükələr yaradır. Əslində bu gün postsovet ölkələrinin, o cümlədən Azərbaycanın taleyi həll olunur. Və mən çox şadam ki, Azərbaycan ictimaiyyətinin böyük əksəriyyəti qardaş Ukraynanın tərəfindədir. Bəli, bu çətin dövrdə Azərbaycan yuxarıda qeyd etdiyimiz müttəfiqlik bəyannaməsinə imza atsa da, sonradan rəsmi Bakı kifayət qədər praqmatik və rasional mövqe tutdu:
Birincisi, Avropa Şurasının iclasında biz Rusiyanın əleyhinə səsvermədə iştirak etmədik, amma hər halda Ermənistandan fərqli olaraq Azərbaycan Rusiyanı dəstəkləmədi;
İkincisi, Azərbaycanın xarici işlər nazirinin müavini Araz Əzimovun da iştirak etdiyi ATƏT Nazirlər Şurasının iclasında o, Moskvanın hərəkətlərinə birbaşa qarşı çıxmasa da, buna baxmayaraq Azərbaycanın bütün dövlətlərin ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini bildirib.
Əlavə olaraq, Azərbaycan hökuməti Ukraynaya maddi və humanitar yardım göstərib. Hesab edirəm ki, bu, “nə şiş yansın, nə kabab” ifadəsinə uyğun gəlmək cəhdidir. Belə rasional yanaşma həm Azərbaycan hakimiyyətinə, həm də bütövlükdə Azərbaycan cəmiyyətinə sərfəlidir. Rəsmi Bakı başa düşür ki, Rusiya Ukrayna ilə müharibədə qalib gəlsə, o zaman Azərbaycan növbəti təcavüz qurbanı ola bilər. Əgər Putin Ukraynadakı pravoslav “qardaşlarına” qarşı bu qədər sərt davranırsa, Azərbaycanda mümkün ssenari - qaranlıq cəhənnəmdir. Ukraynadakı müharibənin nəticəsindən asılı olaraq, Azərbaycan da vəziyyətə uyğun olaraq siyasətini uyğunlaşdırmalı olacaq. Yenə də qeyd etmək yerinə düşər ki, Bakının bu mövqeyi qismən də olsa, Azərbaycanın dövlət və milli maraqlarına uyğundur.
- Və son sual: Putin açıqlamalarının birində nüvə silahından istifadənin mümkünlüyünü istisna etməyib. Bu, blefdir, yoxsa küncə sıxışdırılan VVP həqiqətən belə çılğın addım atacaq?
- Ümumiyyətlə, Putinin nüvə silahı ilə hədələdiyi ilk hal deyil. Yadımdadır, bir dəfə demişdi ki, “bütün ruslar şəhid olaraq cənnətə, qalanların hamısı cəhənnəmə düşəcək”. Rusların Putinin yolu ilə getmək və nüvə cənnətinə düşmək istəyib-istəməməsi rusların özlərinin problemidir. Lakin Qərb bu cür bəyanatları eşitməyi sevmir. Fransanın xarici işlər naziri isə açıq şəkildə Putinə xatırladıb ki, Qərbin də nüvə silahı var. Yəni, aydındır ki, nüvə müharibəsi baş verərsə, nəinki ABŞ və Avropa mövcud olmayacaq, Rusiya da dünyadan silinəcək. Əslində, bu, Putinin əlindəki sonuncu “kozır”dır, amma yenə də düşünürəm ki, bu hədə açıq-aydın blefdir.