Və ya bizim vətəndaşlar artıq niyə ABŞ valyutası almaq istəmirlər?
Azərbaycanda xarici valyutaya olan tələbin azalması qeydə alınıb. Analitiklərin fikrincə, bunun səbəbləri pandemiya, turizm sektorundakı durğunluq və ölkə banklarının dollar almasına dair məhdudlaşdırıcı tədbirlərlə bağlıdır.
Azərbaycan Mərkəzi Bankından (AMB) verilən məlumata görə, bu ilin fevral ayından bəri valyuta hərraclarında, həmçinin nağd və nağdsız ticarət seqmentində tələbdə ciddi azalma müşahidə olunur. Tənzimləyiciyə görə, bu ilin ikinci rübündə keçirilmiş 19 valyuta hərracı zamanı 18 halda tələb təklifə çatmayıb. Nəticədə, keçirilən son hərraclarda Dövlət Neft Fondunun qrafikə uyğun satılmayan vəsaitləri 364 milyon manata çatdı.
AMB tələbin azalma tendensiyasının peyvənd proqramlarının həyata keçirilməsi, qlobal enerji bazarında neft qiymətlərinin bərpası və qeyri-neft ixracatının artması fonunda qlobal iqtisadiyyatın bərpasının sürətlənməsi ilə əlaqəli olduğuna inanır. “Bu daxili və xarici amillər manatın sabitliyi ilə təməl əlaqələri nümayiş etdirir və valyuta bazarında sabitliyin təmin olunmasını müəyyənləşdirir”, - deyə AMB-nin hesabatında deyilir.
Analitiklərin fikrincə, yuxarıda göstərilən dünya reallıqları şəraitində milli pul vahidinin möhkəmlənməsi, həqiqətən, xarici valyutaya marağı zəiflətdi. İqtisad elmləri doktoru, professor Saleh Məmmədovun AYNA-ya şərhinə görə, ötən ilin yazında pik həddə çatan xarici valyutaya olan yüksək tələbat neftin ucuzlaşması ilə əlaqədar idi. Lakin devalvasiya gözləntiləri özünü doğrultmadı və dollar təklifinə olan böhran marağı nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldı.
Alimin fikrincə, ölkənin nüfuzunu və valyutasının sabitliyini möhkəmləndirən Qarabağda Vətən müharibəsindəki qələbə pulumuzun məzənnəsinin möhkəmlənməsinə də təsir etdi: “Nəhayət, COVID-19 ilə əlaqədar yumşalma tədbirləri nəticəsində artan qlobal iqtisadi fəaliyyətin neftin qiymətini 70 dollardan yuxarı qaldırmasını da qeyd etmək lazımdır. “Qara qızıl” indeksləri son iki ildən bəri ən yüksək səviyyəyə yüksəldi, iqtisadi inkişaf və inkişaf etmiş ölkələrdə peyvənd kampaniyaları sürətləndikcə yanacaq tələbatının artması ehtimalı artırdı”.
Analitik əmindir ki, bu fonda valyutanın möhkəmlənməsinə, investisiyaların və iqtisadi aktivliyin artmasına təsir edən bir imkan əldə edilir: “Buna görə də manatın yenidən trenddə olması təəccüblü deyil. Yenə də valyutaya olan tələbin azalmasının başqa, daha az sevindirici səbəbləri var. Keçən ilin yanvar ayında, artan tələb fonunda Mərkəzi Bank dollarla nağd pula olan marağın müvəqqəti olduğunu və yaxın gələcəkdə yavaşlayacağını qeyd etmişdi”.
“Manatın ucuzlaşması barədə əsassız hesabatların fonunda formalaşan gözləntilər xarici valyuta bazarında tələbin bir qədər artmasına səbəb oldu və bu da valyuta hərraclarında tələbin nisbi olaraq artmasına səbəb oldu”, - deyə AMB-dən bildirilib. Qurum bəyan edib ki, artan neft qiymətləri mənzərəni dəyişdəcək. Və belə oldu.
Ancaq mütəxəssislərin fikrincə, dollar satışında azalma tendensiyası Mərkəzi Bankın özünün müdaxiləsi olmadan baş vermirdi. İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərlinin AYNA-ya dediyinə görə, Mərkəzi Bank tərəfindən qanunsuz məhdudiyyətlər dollar tələbinin azalmasının səbəblərindən biri idi.
“Məsələn, keçən ildən başlayaraq Mərkəzi Bankın təlimatı əsasında hər bir vətəndaşa xarici valyuta almaq üçün limit müəyyən edilmişdi - 11 min 700 dollar ilə məhdudlaşırdı. Bu, qanunsuzdur, çünki bu qayda qanunla deyil, təlimatla tənzimlənir. Bundan əlavə, banklar dollar alarkən qanunsuz olaraq vətəndaşlardan pulun mənşəyi, valyuta almaq məqsədi ilə bağlı anket doldurmalarını tələb edir. Bütün bunlar valyuta tələbini süni şəkildə azaldır”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Ancaq Mərkəzi Bankın özü banklara qarşı bu cür tənzimləmə tələblərinin tətbiq olunmadığını iddia edir. “Bu məhdudiyyətlərə bankların daxili tələbləri səbəb ola bilər”, - deyə son mətbuat konfransında AMB sədri Elman Rüstəmov açıqlama vermişdi.
Xarici valyutaya olan tələbin azaldılması üçün daxili və xarici turizm axınına mane olan karantin səbəbiylə bağlanan sərhədlər amili də vacibdir.