Xeyli sayda vətəndaş niyə hələ də pullarını banklara yatırmağa maraq göstərmir?
Bank əmanətçilərinə verilən güzəştlərə baxmayaraq, xeyli nağd pul hələ də vətəndaşların əlində qalır. Yerli maliyyəçilər kredit və maliyyə strukturlarından kənarda nağd pul yığımı üçün kifayət qədər yüksək hədd qeyd edirlər.
Müddətli bank əmanətlərinin artımından şikayətlənməyə əsas olmasa da, respublikamızda hələ də əhali arasında döşək əmanətinə böyük maraq var. Depozitlərdən dividendlərə 10%-lik vergiyə qoyulan moratoriumun başa çatmasına və banklardan pul axını gözləntilərinə baxmayaraq, ötən il ərzində depozitlər artıb. Bu il də tendensiya davam edib - birinci ayın sonuna banklarda əmanətlər 37 milyard 588,9 milyon manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin sonu ilə müqayisədə 1,7 faiz çoxdur.
Bununla belə, bu ilin əvvəli bank əmanətçiləri üçün güzəştlərin siyahısı ilə yadda qaldı. Axı, xatırlayırsınızsa, ötən ilin fevralından ölkəmizdə tətbiq edilən əmanətlər üzrə dividend vergisi əmanətçiləri bank əmanətlərindən əldə etdikləri gəliri dövlətlə bölüşməyə məcbur edirdi. Daha dəqiq desək, ötən ilin əvvəlindən yeddi illik vergi tətili başa çatdığı üçün əmanət sahibləri il boyu 10% dövlət vergisi ödəyirlər. O zaman bir çox ekspertlər maliyyə institutlarından vəsaitlərin çıxacağını gözləyirdilər. Bununla belə, əhalinin bank əmanətlərinin aşkar artım dinamikası əmanətlərin xaricə axması ilə bağlı müzakirələrə son qoydu, lakin digər problemlər qalmaqdadır - onlar ölkənin pul-kredit orqanlarını kompromis həll yolu tapmağa məcbur edib.
Hələlik investorların əsas kəsimi uzunmüddətli investisiya qoymağa hazır deyil, bir ildən çox olmayan müddətə əmanət qoymağa üstünlük verir. Mərkəzi Bankın qeyd etdiyi kimi, hazırda bu cür əmanətlər müddətli depozitlərin 80 faizindən çoxunu təşkil edir. Üstəlik, əmanətçilər əksər hallarda 30 min manatdan çox olmayan məbləği banklara etibar edirlər. Bu problemi həll etmək üçün yanvar ayından etibarən müddəti 18 ay və daha çox olan uzunmüddətli əmanət sahibləri artıq faiz gəlirlərindən vergi ödəmirlər. Qısamüddətli əmanət sahibləri də müəyyən bonuslar alırdılar - onların 200 manat məbləğində faiz gəlirləri də dövlət vergisindən azad edilirdi.
Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) rəhbəri Taleh Kazımov son çıxışında bu hallara diqqət çəkərək qeyd edib ki, vətəndaşların uzunmüddətli maliyyə yığımlarını stimullaşdırmaq üçün AMB bir sıra vergi güzəştləri tətbiq edib. Onlar deyirlər ki, bu üstünlüklər əhalini daha uzun müddətə sərmayə qoymağa həvəsləndirmək üçün nəzərdə tutulub, çünki uzun müddətə qənaət artıq sərfəli olacaq.
Baş bank hesab edir ki, bu qərar strateji məqsədlər güdür, çünki yuxarıda qeyd edildiyi kimi, əmanətlərin 82-83 faizi bir ildən çox olmayan müddətə yatırılır. Cavab olaraq, tənzimləyici uzunmüddətli investisiyalar üçün vergi güzəştləri tətbiq etdi ki, bu da sonuncunun xeyrinə qısa və uzun sərmayələr arasında seçim etmək üçün stimul kimi xidmət edir.
Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, bu gün banklardan kənarda nağd pulların həcmi artmaqda davam edir: “Böyük döşək yığımı iqtisadiyyata ziyan vurur, çünki nəzəri olaraq banklar iqtisadiyyata kredit verir. Vətəndaşlar əmanətlərini nağd şəkildə saxlayırlarsa, o zaman maliyyə strukturlarının biznesi maliyyələşdirmək üçün sadəcə əllərində vəsait olmur”.
“Yeri gəlmişkən, biznesin uzunmüddətli kreditlərə ehtiyacı olduğu üçün uzunmüddətli depozitlər real iqtisadiyyatın kreditləşdirilməsində mühüm rol oynayır. Beləliklə, qısamüddətli investisiyalara üstünlük verilməsi sahibkarların maliyyələşməsinə də təsir edə bilər. Bununla belə, yerli kredit-maliyyə strukturlarının yüksək faiz dərəcələri müəssisələrin rentabelliyini üstələyir və buna görə də kommersiya banklarının kredit portfelinin böyük hissəsi əhalinin istehlak kreditlərinə yönəlib”, - deyə deputat bildirib.
İqtisadçı ekspert Pərviz Heydərov məsələyə dair AYNA-ya şərhində deyib ki, bank sektorundan kənarda saxlanılan xeyli miqdarda nağd pul maliyyə institutlarına inamın artırılması zərurətindən xəbər verir: “Bu səbəbdən banklar ləğv edilməməli, birləşmə mexanizmlərindən istifadə edilməlidir. Bu arada, əksər hallarda maliyyə sektorunun mütəxəssisləri hesab edir ki, bu, banklara etibar məsələsi deyil, çünki vətəndaşların əmanətləri sığorta sistemi ilə qorunur”.
“Vətəndaşlar daşınmaz əmlakı daha cəlbedici hesab edirlər, mənzillərə və torpaq sahələrinə investisiya qoymaq üçün pul yığırlar. Bundan əlavə, milli valyutanın sabitliyi ilə bağlı narahatlıqlar var ki, bu da, yeri gəlmişkən, ölkə banklarındakı qısamüddətli əmanətlərin böyük əksəriyyətinə təsir göstərir”, - deyə müsahibimiz vurğulayıb.