Ərazilərin ölçüsünü hesablasaq, hər şey aydın olur – bu, qeyri-bərabər mübadilə təklifidir
Ötən həftə Berd şəhərindəki seçicilərlə görüş zamanı Ermənistanın Baş naziri əvəzi Nikol Paşinyan həm Azərbaycanın, həm də Ermənistanın nisbətən kiçik işğal edilmiş anklavların mübahisəli ərazi probleminə öz həll yolunu təklif edib. Paşinyan hesab edir ki, Ermənistan və Azərbaycan anlaşa və anklavları mübadilə edə bilər, yəni ərazi vəziyyətini 1992-ci ildən bəri olan vəziyyətlə barışa bilərlər. Rəsmi Bakı hələ Paşinyanın bu mesajına cavab verməyib, lakin yüksək ehtimalla bu fikrin rədd ediləcəyini güman etmək olar.
Sözügedən ərazilərin ölçüsünü hesablasaq, hər şey aydın olur.
1992-ci ildə Azərbaycan Ordusu tərəfindən tutulmuş, Azərbaycanın Gədəbəy rayonu ərazisi ilə əhatə olunmuş Ermənilərin Başkənd (Artsvaşen) yaşayış məntəqəsinin 40 kvadratkilometr ərazisi var.
Həmin dövrdə Ermənistan Ordusu Qazax rayonuna məxsus yeddi Azərbaycan kəndini (anklav) və Naxçıvan Muxtar Respublikasına (Kərki) məxsus bir kəndi işğal etdi.
Budur ərazilərinin sahələri:
Yuxarı Əskipara - 8.6 kv. km,
Aşağı Əskipara - 9.1 kv. km,
Baganıs Ayrım - 40 kv. km,
Barxudarlı - 10.1 kv. km,
Sofulu - 22 kv. km,
Qızılhacılı - 11 kv. km,
Xeyrimlı - 4.1 kv. km,
Kərki (Naxçıvan MR) - 19.2 kv. km.
Beləliklə, Qazax rayonunun işğal olunmuş yeddi kəndinin və NMR-in bir kəndinin ümumi sahəsi 124 kvadrat kilometrdir ki, bu da Başkənd qəsəbəsinin ərazisindən üç dəfə çoxdur.
Beləliklə, Paşinyan Azərbaycana qeyri-bərabər mübadilə təklif edir. Azərbaycan buna razı olacaqmı? Yoxsa ki, Bakı buna razı ola bilər, amma müəyyən əks tələblərlə - ərazi və ya başqa bir şəkildə?
Tanınmış mütəxəssislər bu mövzuda fikirlərini AYNA ilə bölüşüblər:
Rasim Musabəyov, politoloq, Milli Məclisin deputatı:
- Əminəm ki, Bakı Paşinyanın elan etdiyi formada anklav mübadiləsi təklifinə heç vaxt razı olmayacaq. Ancaq sərhəd bölgələrinin müəyyən bir mübadiləsi də daxil olmaqla, sərhəd delimitasiyası prosesinin ayrılmaz hissəsi olaraq (lakin ölçüsü və strateji əhəmiyyəti nəzərə alınaraq bərabərdir) bu təşəbbüs danışıqlarda müzakirə oluna bilər.
Fuad Ağayev, tanınmış hüquqşünas və ictimai xadim, siyasi şərhçi:
- Keçən əsrin 60-70-ci illərində bir çox Afrika və Asiya ölkələrində dekolonizasiya deyilən bir dövr başladı. Və bundan əvvəl Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya, Portuqaliya və ya başqalarının koloniyaları olan yeni dövlətlər yaradıldı. Və təbii olaraq, onda sual ortaya çıxdı, sərhədləri necə təyin etmək olar? Bu vəziyyətdən optimal çıxış yolu dekolonizasiya dövründə mövcud olan inzibati sərhədlərin istifadəsi hesab olunurdu.
Sovet İttifaqının mövcudluğu dövründə Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR arasında sadəcə inzibati deyil, dövlət sərhədləri mövcud idi. Başqa bir sual, bu iki respublikanın nə qədər suveren olması idi. Təbii ki, burada problemimizin optimal həlli Sovet dövründə mövcud olan rəsmi xəritələrə əsaslanaraq, məhz bu dövlət sərhədlərindən istifadə etməkdir. Bildiyim qədəri ilə Azərbaycan tərəfi indi bu faktoru rəhbər tutur.
Anklavların mübadiləsi başqa bir mövzudur. Bu məsələnin tamamilə mümkün həllidir. Ancaq belə bir mübadilə bərabər olmalıdır. Müvafiq yaşayış məntəqələrinin və ya sadəcə torpaq sahələrinin ölçüsü və əlbəttə ki, bu anklavların ərazisində yaşayan və ya yaşamış insanların maraqları nəzərə alınmalıdır.