Yevgeni Qamerman: "Pekin öz mövqeyi ilə tam şəkildə al-ver edəcək"
Ukrayna ətrafındakı vəziyyət paralel şəkildə Pekin ilə Vaşinqton arasındakı münasibətləri də gərginləşdirib. Pekin danışıqlar prosesinin tərəfdarı olsa da, Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzünü rəsmən pisləməyib.
Digər tərəfdən, Vaşinqton başa düşür ki, Çinin rusiyayönümlü mövqeyi ikincini bir çox iqtisadi və texnoloji məsələlərdə xilas edə bilər. Buna görə də ABŞ indi ən çox Çini və Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etmək niyyətində olmayan digər ölkələri diqqətlə izləyir. Pekin bu siyahıda birincidir.
Rusiya Elmlər Akademiyasının Uzaq Şərq Bölməsinin Regional Problemlərin Kompleks Təhlili İnstitutunun baş elmi işçisi, politoloq Yevgeni Qamerman AYNA-ya müsahibəsində baş verənləri şərh edib.
- ABŞ-ın Rusiyaya qarşı sərt sanksiya siyasəti kontekstində Çinin mövqeyi ön plana çıxır. Pekinin mövqeyini necə qiymətləndirirsiniz?
- 24 fevral 2022-ci ildə başlayan və hələ də davam edən hadisələr mövcud beynəlxalq münasibətlər sistemini sözün əsl mənasında alt-üst etdi və bunun nəticələri hələ çox uzun müddət hiss olunacaq. Bu isə təkcə Rusiyaya və ya Avropaya deyil, dünya sisteminin bütün aktorlarına aiddir. Çin bu gün dünya iqtisadiyyatının və dünya siyasətinin ən böyük, əsas oyunçularından biridir (əsas iqtisadi göstəricilərə görə dünyada 2-ci yer, BMT Təhlükəsizlik Şurasına daimi üzvlük, nüvə arsenalları və adi silahlar üzrə 3-cü yer) və Pekinin mövqeyi istisnasız olaraq istənilən beynəlxalq tədbirlər üçün çox vacibdir.
Bununla belə, Çinin Ukrayna ilə bağlı mövqeyi prinsipial olaraq mühüm və əsas hesab olunur (hətta hərbi əməliyyatlar başlamazdan əvvəl). Onun tərəfindən səmimi dəstək, məqsəd və vəzifələrə rəğbət, əsasən Kremlin əməliyyatın aktiv mərhələsi ilə bağlı qərarını əvvəlcədən müəyyənləşdirdi. “Rubikon keçildi” deyə əminliklə deyə biləcəyimiz bu anda Çin xarici siyasətinin ən mühüm hissəsinə başlayır. Bir tərəfdən, Pekin Moskvanın məğlubiyyətində və Rusiyanın ciddi şəkildə zəifləməsində maraqlı deyil. Yenə də Pekin Vaşinqtonla təkbətək qalmaq istəmir. Lakin Qərb ölkələri ilə “Səma İmperiyası” arasında Qərbdə “qlobal şər” hesab edilən kifayət qədər güclü, aqressiv və gözlənilməz bir buferin – Rusiyanın mövcudluğu Pekinə lazım olan məqamdır.
Lakin bununla yanaşı, Pekin Moskvaya heç bir açıq və aktiv dəstək vermək fikrində deyil, çünki yeni sanksiyalara məruz qalmaq və Qərblə mübahisə etmək Çinin planlarının bir hissəsi deyil. Çin rəhbərliyi uçurumun astanasında tarazlıq tutacaq, faktiki olaraq Rusiyadan müqavilələr üzrə güzəştlər axtaracaq və ABŞ-la ticarət müharibəsinə son qoyaraq, Avropa ölkələrindən əlavə üstünlüklər əldə edəcək. Həm Qərb, həm də Rusiya üçün Çinin mövqeyi əsas məsələyə çevrilir. Pekin isə bu mövqeyi ilə bağlı tam şəkildə alver edəcək.
- Bir çox ekspertlər hesab edirlər ki, Qərbin sanksiyaları Rusiyanı Çindən və onun mövqeyindən asılı vəziyyətə salıb. Bu, nə dərəcədə doğrudur?
- Həqiqətən də belədir. Hətta 2014-cü ildən sonra Rusiyanın iqtisadi və siyasi tərəfdaş kimi Çindən asılılığı çox əhəmiyyətli dərəcədə artıb. İndi isə bu, daha da aydınlaşıb. Ciddi sanksiyalar, əksər iqtisadi və istehsal zəncirlərinin qırılması fonunda Çin texnologiyalar, müəyyən növ məhsullar, texnologiyalar, çiplər və komponentlər əldə etməyin demək olar ki, yeganə yoluna çevrilir. İdxalın əvəzlənməsi ilə bağlı Rusiyada səslənən çoxsaylı populist bəyanatlar təbliğat nağıllarından başqa bir şey deyil. Müasir dünyada, texniki ixtisasların ölkələr və regionlar üzrə bölüşdürülməsinin çoxdan baş verdiyi (Tayvanda mikroçiplər, Koreyada yaşıl texnologiyalar və s.) və dünyanın heç bir ölkəsinin özünü hər şeylə tam təmin etməyə qadir olmadığı və buna cəhd etmədiyi bir şəraitdə Rusiyanın elan etdiyi kimi, "təbii təsərrüfat"ın nə indi, nə də uzaq gələcəkdə hansısa perspektivi var. Müasir iqtisadiyyat və sənaye istehsalı 20-ci əsrin əvvəlləri ilə müqayisədə çox irəli gedib və burada heç bir sənayeləşmə kömək edə bilməz. Xüsusən də Moskva üçün lazım olan çox qısa müddətdə.
Çin təkcə, demək olar ki, yeganə təchizatçı deyil, həm də Rusiyanın enerji resurslarının ən böyük alıcısına çevrilir. Bunun nə demək olması hətta iqtisadiyyatda ixtisası olmayan insanlar üçün də aydındır. Qaz və neft Çinə dünya qiymətlərindən xeyli aşağı qiymətə satılmalı olacaq. Pekin şərtləri diktə edəcək. Artıq Çinin mövsümi qiymət artımı başlamazdan əvvəl ehtiyatlarını artırmaq üçün qaza 10% endirim istəməsi barədə məlumatlar var. Həmçinin Pekin bəlli səbəblərə görə Monqolustan ərazisindən keçəcək və qaz axınlarını Avropadan Şərqi Asiya istiqamətinə yönləndirmək üçün nəzərdə tutulmuş “Sibirin Gücü-2” adlanan qaz kəməri haqqında saziş imzalamağa tələsmir. Rusiyada iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi ilə bu tendensiyalar daha da kəskinləşəcək. Bunu Moskvada da başa düşürlər. Artıq mediada Rusiyanın Hindistanla bu ölkəyə enerji resurslarının tədarükünün artırılması ilə bağlı razılığa gələ bildiyi barədə məlumatlar peyda olub. Ancaq ehtimal etmək lazımdır ki, bu günə qədər bu, yalnız niyyət razılaşmasıdır. Kreml isə pis oyun şəraitində simasını qoymağa çalışır.