Özəl sektor Qarabağın yenidən qurulmasında iştirak edəcəkmi?
Növbəti ildə ölkənin işğaldan azad edilmiş hissəsində bərpa işləri üçün dövlət büdcəsindən 2,2 milyard manat (1,3 dollar) ayrılması planlaşdırılır. Bu, gələn il üçün dövlət büdcəsi layihəsi ilə təmin edilib. Gözlənildiyi kimi, ilk növbədə bu vəsait infrastrukturun, mədəniyyət və tarixi abidələrin bərpasına yönəldiləcək.
İqtisadçı ekspertlərin fikrincə, maliyyə sənədinin layihəsinə daxil olan vəsait artıq planlaşdırılan işlərin maliyyələşdirilməsi üçün ilkin məbləğ olaraq müəyyən edilib. Eyni zamanda, növbəti il ərzində bərpa işlərinin dəyərinin artacağı gözlənilir. Ölkənin azad edilmiş hissəsindəki infrastruktur tamamilə məhv edildiyi üçün bu vəsaitlə yolların və digər kommunikasiyaların inşası üçün genişmiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsinin zəruriliyi vurğulanır.
AYNA mövzu barədə ekspertlərlə həmsöhbət olub.
UNEC-in professoru Elşad Məmmədovun sözlərinə görə, ilk növbədə gələn il azad edilmiş şəhər və kəndlərə nəqliyyat və enerji kommunikasiyalarını qurmaq lazım gələcək: “Şübhəsiz ki, gələn il, ilk növbədə infrastruktur layihələrinə pul ayrılacaq. Fakt budur ki, təxminən, 30 illik işğal nəticəsində bu ərazilərdə, xüsusən də Dağlıq Qarabağa bitişik yeddi bölgədə infrastruktur məhv edildi. Eyni zamanda, bu bölgədə yollar və enerji təchizatı ilə bağlı böyük problemlər var”.
Görüləcək işlərin miqyasını nəzərə alaraq, bu istiqamətdə maliyyələşmə yalnız dövlət büdcəsinə arxalana bilməz. Deputat Vüqar Bayramov bərpa işləri üçün özəl maliyyənin cəlb edilməsinin vacib olduğunu düşünür. Ancaq mövcud vəziyyətdə bankların kreditləri və bölgə sakinləri üçün dözülməz olan yüksək faiz dərəcələri ilə təminat borcları, region sakinlərini kredit və maliyyə strukturları vasitəsi ilə maliyyələşmədən kənarda qoyur.
“Maliyyə əlçatanlığı ölkənin bölgələrindəki biznesin əsas problemi olaraq qaldığından, bu gün yeni, daha sərfəli risk təminatı mexanizmlərini tətbiq etməklə, burada ucuz kreditləşmə təkliflərini artırmağa ehtiyac var. Sərt girov şərtləri səbəbindən kommersiya bank kreditlərinin 80%-i Bakının, hər 100 manatlıq bank kreditlərindən yalnız 20 manatı bölgələrin payına düşür. O cümlədən, ölkənin işğal altındakı ərazilərinin sosial-iqtisadi inkişafı konsepsiyası üzərində işlərin başa çatması fonunda ehtiyac yaranacaq”, - Bayramov bildirib.
Milli Məclisin digər üzvü, iqtisad elmləri doktoru, professor Rüfət Quliyev də hesab edir ki, işğaldan azad edilmiş torpaqların iqtisadiyyatını bərpa etmək üçün genişmiqyaslı işlər ərəfəsində, iqtisadiyyatımızın ən dar və ən mürəkkəb həlqəsi olaraq bank sektoru və pul siyasəti seqmentidir. Deputat ölkənin maliyyə və kredit sektorunun iqtisadiyyata sərmayələrin genişləndirilməsi və azad edilmiş ərazilərin dirçəldilməsi üçün əsas rolunu oynaması lazım olduğunu söyləyir.
“Bu vəziyyətdə investisiyaların artmasında ən vacib amil məhz milli kredit olmalıdır. Bununla belə, banklarımızın yüksək faiz dərəcələri real iqtisadiyyat subyektlərini, biznes sahələrini kreditləşmə prosesindən kənarda qoyur. Bu mövzu daxilində ənənəvi olaraq bahalı depozitlərin bəhanə gətirildiyi söylənilir”, - deyə Quliyev qeyd edib.
O, pulun da bir əmtəə olduğunu deyib: “Onun əsas dəyəri var, amma bu, məqbul hədlər daxilində olmalıdır. Demək olar ki, bütün aparıcı bank mütəxəssisləri banklarımızın yüksək faiz dərəcələrini belə izah edirlər: əmanətlər üzrə 10%-ə analitiklər Mərkəzi Bankın 6,25%-lik faiz dərəcəsini və bank mənfəətinin və bank risklərinin 2%-ni əlavə edirlər. Nəticə olaraq məlum olur ki, 20% -lə verilən kredit faizləri, kredit şəklində verilən pulun ilkin dəyəridir. Bu rəqəmlərdən belə bir mənzərə yaranır: Mərkəzi Bankın timsalında dövlət əlindən gələni edir, bank faiz dərəcələrini azaltmaq üçün bir çox addımlar atır, uçot dərəcəsini dəfələrlə azaldır, amma yerli banklardan alınan kreditlərin dəyəri iqtisadiyyat subyektlərin gəlirlilik səviyyəsinə uyğun olmur”.
“Nəticədə, real sektordakı müəssisələr bank kreditləri hesabına maliyyələşmədən kənarda qalır. Dünya təcrübəsinə müraciət etmək lazımdır. Bütün dünyada bank krediti faizləri 3-4%-i keçmir. Və bunun məntiqi var, çünki dünya üzrə orta gəlirlilik göstəriciləri, müəssisələrin gəlirliliyi 10-12% arasında dəyişir. Belə bir şəraitdə, 20%-lə verilən borclar nonsensdir”, - o vurğulayıb.
Alim bu problemin həllini depozitlərin ucuzlaşması müstəvisində görür: “Bizdə bank əmanətlərinə faiz digər ölkələrdən daha yüksəkdir. Bu baxımdan, hökumətin iqtisadi və maliyyə bloku maliyyə strukturlarından alınan kreditlərin qiymətinin 9-10%-dən çox olmayan bir səviyyəyə endirilməsi kontekstində depozit faizlərinin azaldılması üçün bir plan hazırlayıb dövlət başçısına təqdim etməlidir. Niyə bu məsələni qaldırıram? Plenar iclasda bizə deyilir ki, banklarda 7 milyard manat boş-boşuna fırlanır! İnflyasiya nəzərə alınmaqla, yanvar ayında 7 milyard manat olan məbləğ, dekabr ayında 2-2,5 faiz dəyər itirir. Bu pulu böyüməyə - biznesin, kənd təsərrüfatının inkişafı, şirkətlərin yaradılması, texnologiyaların alınması, sahibkarlığın inkişafı üçün yeni infrastrukturlar üçün istifadə olunmalıdır”.
Bütün iqtisadçılar, məhz yerli investisiyalar və bank sektorunun Qarabağ bölgəsindəki layihələrin maliyyələşdirilməsinə yol açmalı olduğunu qəbul edirlər. Bununla birlikdə, iqtisadiyyat üçün yüksək pul dəyəri və bölgə sakinləri üçün dözülməz olan yerli bankların girov tələbləri bu yolda əngəl olaraq qalır.