Və ya Türkiyə və Rusiyanın maraqlarında parçalanma hansı nöqtəyə qədər çata bilər?
Türkiyə Ukraynanın ərazi bütövlüyünü, Ukrayna rəhbərliyinin bu istiqamətdəki səylərini və “Krım platforması”nı dəstəkləyir. Bu fikirləri AŞPA-dakı Ukrayna nümayəndə heyətinin rəhbəri Mariya Mezentseva ilə görüşdə Türkiyə parlamentinin sədri Mustafa Şentop dilə gətirib. O, Zelenskinin Krım tatarlarını müdafiə etdiyi açıqlamalardan Türkiyənin “hər zaman məmnun olduğunu” da qeyd edib.
Anadolu Agentliyi xəbər verir ki, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin (TBMM) sədri öz ofisində Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) Ukraynadan olan nümayəndə heyətinin rəhbəri Maria Mezentseva və onu müşayiət edən nümayəndə heyətini qəbul edib. “Biz həmişə ərazi bütövlüyünün zəmanətli təhlükəsizliyi ilə müasir və çiçəklənən bir Ukrayna modelini dəstəklədik. Və bu gün də Ukrayna səlahiyyətlilərinin və Ukrayna xalqının bu istiqamətdəki səylərini dəstəkləyirik”, - deyə Şentop bildirib.
TBMM sədri Türkiyənin Krım tatarlarının yerli xalq statusu və Krım Tatar Xalq Məclisi statusunun (Rusiyada “ekstremist təşkilat” elan edilib) tanınması ilə bağlı qanunvericilik işlərinə böyük əhəmiyyət verdiyini vurğulayıb: “Krım tatarlarının əsas gözləntisi bu işlərin parlamentdə lazımi dəstəyin tapılması və leqallaşdırılmasıdır”.
Mezentseva öz növbəsində, AŞPA və Ukrayna-Türkiyə dostluq qrupu çərçivəsində əlaqələrin artıq çox səmərəli nəticələr verməyə başladığını söyləyib: “Xüsusilə, AŞPA çərçivəsində Türk millət vəkilləri Krım platformasının inkişafına dair sənədi ilk imzalayanlardan idi. Türk nümayəndə heyətinin dəstəyi ilə baxılması üçün Krım tatarlarının hüquqlarının pozulmasına dair sənəd əlavə edə bildik. Krım tatar xalqının yerli bir xalq kimi tanınması haqqında bir qanun layihəsi Ali Radaya təqdim edildi”.
Sirr deyil ki, “Krım platforması” Ankara ilə münasibətlərdə Moskvanı narahat edən əsas məqamlardan biridir. Türkiyə siyasətindəki bu xətt, yüzminlərlə öz vətəndaşının mənafeyinə təsir etməsinə baxmayaraq, Rusiyanın Türkiyə ilə hava nəqliyyatını bağlamağa davam etməsinin səbəblərindən biri olaraq önə çəkilir. Ancaq Ankara Putini məmnun etmək naminə, Krım Tatar xalqının istəyini dəstəkləməkdən imtina etmək niyyətində olmadığını nümayiş etdirməyə davam edir.
Bu bölünmə, işbirliyi quran iki dövlətin maraqları fonunda hansı nöqtəyə qədər çata bilər? Bu, bəlkə də Rusiya və Türkiyə liderləri arasındakı fikir ayrılığının əsas məqamlarından biridir.
Mövzunu AYNA-ya tanınmış əcnəbi ekspertlər şərh ediblər.
Ukraynalı politoloq, Dünya Siyasət İnstitutunun direktoru Yevgen Maqda:
“Türkiyə ilə Rusiya arasındakı münasibətlər dialektikdir. Bir tərəfdən əməkdaşlıq etməyə məcburdurlar, çünki ortaq təmas nöqtələri var - xüsusən Qara dəniz bölgəsində liderlik uğrunda mübarizə, turizmdəki ortaq maraqlar, hərbi-texniki əməkdaşlıq. Eyni rus zenit-raket komplekslərinin Türkiyəyə çatdırılmasını götürək. Digər tərəfdən, Türkiyə bir NATO üzvüdür və ittifaqdakı mövcud münasibətləri görməməzlikdən gələ bilməz.
Bu səbəbdən, Krım və “Krım platforması” ilə bağlı Türkiyənin mövqeyinin tamamilə aydın olacağını düşünürəm - bu ölkənin ərazisində bir neçə milyon Krım tatarı yaşayır və Prezident Ərdoğan və ətrafı sadəcə onları görməzdən gələ bilməzlər. Düşünürəm ki, Türkiyə Krımı Rusiya ərazisi kimi tanımayacaq, Moskvanın bu mövqeyi necə dəyişdirməyə çalışmasından asılı olmayaraq, Ukraynanı dəstəkləməyə davam edəcək. Və bunun öz məntiqi var, çünki Türkiyə yalnız bu şəkildə Qara dəniz bölgəsindəki hökmranlığını mümkün qədər tam şəkildə qura bilər”.
Rusiyalı analitik, Post-Sənaye Cəmiyyəti Araşdırma Mərkəzinin rəhbəri, iqtisad elmləri doktoru, siyasətçi, sosioloq Vladislav İnozemtsev:
“Rusiya-Türkiyə münasibətlərində Krım, Krım tatarları məsələsinin həlledici olmadığını düşünürəm. Əlbəttə ki, Türkiyə Krımın Rusiya statusu ilə razılaşmaq istəmir, çünki onunla Rusiyanın arasında bir çox ziddiyyət var. Qara dəniz hövzəsindən başlayaraq, Cənubi Qafqazda, Orta Asiyada Türkiyənin nüfuzu da daxil olmaqla, bir çox həll edilməmiş nöqtələr var.
Bu baxımdan Moskva Ankaranın təsir zonasını genişləndirmək cəhdlərinə çox qısqanclıqla yanaşır. Və bu vəziyyətdə, Rusiyanın bütün cənub periferiyasına təsir edən türk-rus maraqlarının toqquşmasının sərhəddi əslində Moldovadan Orta Asiyaya qədər davam edir.
Buna görə də düşünürəm ki, Rusiya bu ilin əvvəlində olduğu kimi, xüsusən də rusiyalı turistlərlə əlaqəli olaraq Türkiyəyə bir növ zərbə vurmaq üçün müxtəlif fürsətlərdən istifadə etməyə davam edəcək. Və Türkiyə öz növbəsində Rusiya ilə münasibətlərdə müəyyən bir gərginliyi davam etdirmək üçün Rusiya üçün ağrılı məqamları tapacaq - məsələn, Moskvanın Krım üzərindəki eyni suverenliyi məsələsi.
Zənnimcə, bu mövzular, ilk növbədə, burada belə bir sövdələşmə predmeti rolunu oynayan Krım tatarlarının hüquqlarına aid deyil, ancaq söhbət bölgədəki ciddi geosiyasi rəqabətdən gedir. Bu siyahıda qazdan ticarətə qədər bir çox iqtisadi əlaqələr və siyasi çəkişmələr var, Azərbaycanla Ermənistan arasında bir münaqişə, Türkiyənin Orta Asiyadakı təsiri və s. Və bu fonda Krım məsələsi təbliğat baxımından ən vacib məsələ olsa da, beynəlxalq münasibətlər baxımından ən əhəmiyyətlisi deyil”.