Neyjmakov: “Rusiya ilə Ermənistan arasında gərgin münasibətləri müşahidə edəcəyik”
Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) Roma Statutunun tam ratifikasiya olunacağını deyib. Onun sözlərinə görə, “hökumət Roma Əsasnaməsini parlamentə göndərib və mənim mövqeyimə və bizim fraksiyamızın mövqeyinə görə, o, tam ratifikasiya olunacaq”.
Eyni zamanda, Paşinyan sanki arxayın olmaq üçün bunun Ermənistanla Rusiya arasındakı münasibətlərə aidiyyəti olmadığını, ölkənin təhlükəsizliyi məsələlərinə aid olduğunu bildirib.
Yada salaq ki, bu il sentyabrın əvvəlində Moskva İrəvanın Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin həbsinə order vermiş BCM-in yurisdiksiyasını tanımaq planlarını qəbuledilməz hesab edib. Rusiya Ermənistandan ölkə parlamentinin BCM-in Roma Statutunu ratifikasiya etmək planlarına aydınlıq gətirməsini istəyib.
“Biz İrəvanın cavabının məzmunu əsasında növbəti addımlarımıza qərar verəcəyik”, - deyə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova söyləyib.
Beləliklə, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Paşinyan Moskvanın narazılığına baxmayaraq, bu məsələdə yolu sona qədər keçmək qərarına gəldi. Roma Əsasnaməsinin ratifikasiyası Moskva ilə İrəvan arasında münasibətlərə necə təsir edəcək? Rusiyadan daha hansı addımları gözləməliyik?
AYNA-nın bu və digər suallarını rusiyalı politoloq, Siyasi və İqtisadi Kommunikasiyalar Agentliyinin analitik layihələr üzrə direktoru Mixail Neyjmakov cavablandırıb.
- Beləliklə, Nikol Paşinyan Roma Əsasnaməsinin ratifikasiyasına icazə verdi ki, bu da başqa şeylərlə yanaşı, Ermənistan ərazisində Rusiya Federasiyası Prezidentinin həbsi imkanı deməkdir. Bu addım nə deməkdir? Ermənistan Rusiya ilə əlaqələri tam pozur?
- Əslində, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutunu ratifikasiya edən dövlətlərin BCM-in İbtidai İstintaq Palatası tərəfindən barələrində həbs orderləri hazırladığı şəxslərin ekstradisiyası ilə bağlı öhdəliklərinə dair tələblərdən yayınması nümunələri var. Məsələn, Ömər əl-Bəşir Sudanın Prezidenti kimi 2015-ci ilin iyununda Roma Əsasnaməsini ratifikasiya etmiş Cənubi Afrikaya səfər etdi, baxmayaraq ki, onun barəsində BCM tərəfindən həbs qərarı verilib. Bu siyasətçinin Cənubi Afrika Respublikasında olduğu müddətdə Pretoriya Dairə Məhkəməsi hətta onun həbsi məsələsinə baxmağa başladı, amma bu da əl-Bəşirin ölkəni sərbəst tərk etməsinə mane olmadı.
Bildiyiniz kimi, bundan sonra Sudan hakimiyyəti əlavə addım atdı - Ömər əl-Bəşirin Cənubi Afrikaya bu səfəri zamanı Sudan hərbçiləri Cənubi Afrika sülhməramlılarının Şimali Darfurdakı bazasını mühasirəyə aldılar. Bununla belə, ola bilsin ki, bu, Cənubi Afrika rəhbərliyinin gizli razılığı ilə edilmişdi və bu halda o vaxtkı Sudanın Prezidentinin niyə saxlanılmadığını izah etmək üçün başqa potensial arqument əldə etdilər.
Yəni nəzəri olaraq bu dövlət Roma Əsasnaməsini ratifikasiya etdikdən sonra Vladimir Putin Ermənistana səfər etsəydi, İrəvanın qərbli tərəfdaşları qarşısında bir qədər oxşar arqumenti olacaqdı. “Hərbi bazası bizim ərazimizdə yerləşən ölkənin rəhbərini həbs etmək bizim üçün çox böyük risk yarada bilər” kimi bir şey.
- Bu qərar Moskva ilə İrəvan arasında münasibətlərə necə təsir edəcək? Yeri gəlmişkən, söhbət Rusiya Federasiyasının Cənubi Qafqazdakı strateji müttəfiqi və forpostundan gedir.
- Bu sənədin ratifikasiyası özlüyündə Moskva ilə İrəvan arasında münasibətlərə ciddi təsir göstərə bilməz. Moskva təbii olaraq xatırlayır ki, 2022-ci il dekabrın sonunda Ermənistan hökuməti “Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutunun ratifikasiyası və əks tanınma ərizəsinin qəbulu haqqında” qanun layihəsini 1998-ci il iyulun 17-də təsdiqləyib. Yəni, bu proses BCM-in İbtidai İstintaq Palatasının nümayəndələrinin Vladimir Putin və Rusiya Federasiyasının Prezidenti yanında Uşaq Hüquqları üzrə Müvəkkili Mariya Lvova-Belovanın həbsinə orderlərin verilməsi barədə bəyanatından da əvvəl başlayıb. Və nəzərə alsaq ki, Rusiya ilə Ermənistan arasında münasibətlər 2023-cü il ərzində çox çətin olaraq qalır, çətin ki, Kreml BCM-in bu qərarına görə Roma Nizamnaməsinin ratifikasiyası prosedurunun İrəvan tərəfindən dayandırılacağını gözləyirdi.
Yeri gəlmişkən, Ermənistanda bu sənədin ratifikasiyasının tərəfdarları, məlum olduğu kimi, hesab edirdilər ki, BCM-in imkanlarından İrəvan Bakıya qarşı müqavimət göstərmək üçün istifadə edə bilər. Məsələn, 2022-ci ilin dekabrında Ermənistan Ədliyyə Nazirliyinin rəhbəri Qriqor Minasyan bildirmişdi ki, Roma Əsasnaməsinin “ratifikasiya edilməsinin zəruriliyi və aktuallığı” ilk növbədə, onun qiymətləndirməsinə görə, bu mexanizmin imkanları ilə bağlıdır. 2021-ci ilin mayında və 2022-ci ilin sentyabrında Ermənistanla sərhəd münaqişələri zamanı Azərbaycan silahlı qüvvələrinin hərəkətlərinə cavab tədbirləri görülməlidir. Bununla belə, Ermənistandakı bir sıra ekspertlər Bakının beynəlxalq lobbiçilik imkanlarını nəzərə alaraq BCM-in alətlərinin İrəvanın özünə qarşı istifadə oluna biləcəyindən ehtiyat edirlər.
- Deyə bilərikmi ki, Ermənistan tamamilə Qərbə üz tutub, müttəfiqlik müqaviləsi öz gücünü itirir?
- Ermənistandan olan siyasətçilərin, o cümlədən Nikol Paşinyanın özünün Moskvaya və Rusiya sülhməramlı kontingentinə qarşı tənqidləri kifayət qədər geniş müzakirə olunur. Amma, məsələn, Ermənistanın Baş nazirinin “Politico Europe” nəşrinə bu yaxınlarda verdiyi müsahibəyə diqqət yetirmək lazımdır. Burada Paşinyan da ABŞ və Aİ ilə münasibətlərlə bağlı çox ehtiyatlı olsa da, tənqidi fikirlər səsləndirir: “Deyə bilmərəm ki, kömək və aldığımız dəstək problemlərimizə və gündəmimizə xidmət etmək üçün kifayətdir”.
Yəni, tamamilə, məsələn, ABŞ-ın xarici siyasət “çətiri” altına keçmək üçün İrəvan Vaşinqtondan zəmanət almalıdır ki, bu da Ermənistanın Moskva ilə qarşılıqlı əlaqə sayəsində əldə etdiyi imkanları tamamilə və ya demək olar ki, tamamilə əvəz etməlidir. Hələlik biz bunu görmürük.
- Bu, o deməkdirmi ki, Paşinyan Rusiya ilə bütün əlaqələri pozmağa, qərbyönlü ölkəyə çevrilməyə çalışır? Baxmayaraq ki, unutmaq olmaz, Ermənistanda bir çox infrastruktur Rusiya şirkətlərinə tabe və məxsusdur.
- Daha doğrusu, Nikol Paşinyan Moskva ilə Qərb gücləri arasında balans yaratmağa çalışacaq. Bəzi hallarda ABŞ və Aİ üçün “narahatlıq” yaradacaq addımların atılması, digərlərində isə Rusiya rəhbərliyində təbii ki, ruh yüksəkliyi yaratmayacaq ictimai addımların atılması. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkələr və ya beynəlxalq birliklər arasında iqtisadi münasibətlər faktoru özlüyündə onlar arasında “soyuq müharibə”yə qarşı təminat deyil. Eyni Rusiya-Avropa İttifaqı münasibətlərini xatırlayaq. Bəli, Qərb şirkətləri üçün xərclərə və itirilən mənfəətlərə baxmayaraq, bir vaxtlar İrana qarşı sanksiyalar tətbiq olundu.
Təkrar etmək yerinə düşər ki, Moskva ilə İrəvan arasında yekun qırılmaya ABŞ və Aİ-nin indiki mərhələdə Ermənistana təklif edə biləcəyi həqiqətən ekvivalent alternativin olmaması mane olur.
- Bəs Moskva İrəvanın bu addımına necə reaksiya verəcək? Axı bu məsələ Moskva üçün kifayət qədər ağrılıdır...
- Özlüyündə İrəvanın bu addımı münasibətləri az dəyişir, nəzərə alsaq ki, Moskva ilə İrəvan arasında münasibətlər onsuz da mürəkkəbdir. Praktiki müstəvidə belə münasibətlər fonunda Vladimir Putin çətin ki, İrəvana səfər planlaşdırsın. Və əgər hansısa mərhələdə Rusiya ilə Ermənistan arasında münasibətlər xeyli istiləşsə, erməni tərəfində Rusiya Prezidentinin İrəvana səfəri zamanı niyə heç kimin onu saxlamağa çalışmaması ilə bağlı arqumentlər yaranacaq.
Daha doğrusu, ictimai bəyanatlar səviyyəsində Rusiya tərəfi İrəvan üçün bir sıra digər məsələlərdə Ermənistanın Roma Əsasnaməsinin ratifikasiyası prosesini mənfi hal kimi qeyd edəcək. Artıq Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarovanın şərhində və ya Ermənistanın Moskvadakı səfiri Vaqarşak Arutyunyanın Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinə zəngi zamanı olduğu kimi.
Nikol Paşinyanın komandasında çox güman ki, “yaxşı” və “acıqlı polis” rollarına bölünmə olacaq. Yəni hakim “Vətəndaş Müqaviləsi” partiyasının bəzi nümayəndələri, Ermənistan parlamentinin vitse-spikeri Akop Arşakyanın 2023-cü ilin aprelində etdiyi kimi, “biz Rusiyanın ifadə etdiyi narahatlığı eşitdik” ruhunda çıxış edəcək və bu narahatlıqları necə aradan qaldırmaq imkanları müzakirə etməyə hazır olduqlarını bəyan edəcək. Eyni partiyanın deputatı Qaqik Melkonyan kimi başqaları da Rusiya Prezidenti haqqında “Ermənistana gələrsə, həbs edilməlidir” deyəcəklər.
Hər halda, yaxın gələcəkdə biz Moskva ilə İrəvan arasında çətin münasibətləri müşahidə edəcəyik, lakin birdəfəlik qırılma olacağını düşünmürəm.